Cylicja: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Duże zmiany i uzupełnienie, praktycznie stworzenie na nowo i rozszerzenie artykułu. |
m lit. |
||
Linia 1:
{{Współrzędne|37° 0′ 0″ N 35° 0′ 0″ E|umieść=na górze}}
[[Plik:REmpire-36 Cilicia.png|right|Rzymska prowincja Cylicja]]
'''Cylicja''' ([[język grecki|gr.]] Κιλικία, ''Kilikia'') – historyczna kraina na pograniczu [[Anatolia|Azji Mniejszej]] i [[Syropalestyna|Syropalestyny]]. W centralnym punkcie równinna i żyzna, lecz otoczona zewsząd górami. Graniczy od południa z [[Morze Śródziemne|Morzem Śródziemnym]] (które odziela ją od [[Cypr (wyspa)|Cypr]]<nowiki/>u), od zachodu z [[Taurus (góry w Turcji)|górami Taurus]] (oddzielającymi ją od [[Azja Mniejsza|Azji Mniejszej]]), od wschodu zaś z [[Góry Nur|górami Amanus]] (oddzielającymi ją od właściwej [[Syropalestyna|Syrii]]). Przez [[Taurus (góry w Turcji)|tauryjskie]] [[Brama Cylicyjska|Wrota Cylicyjskie]] i [[Góry Nur|amańskie]] [[Brama Amańska|Wrota Syryjskie]] przechodził główny szlak pomiędzy [[Anatolia|Azją Mniejszą]] i położonymi dalej krainami w [[Europa|Europie]] a [[Syropalestyna|Syrią]] i położonymi dalej krainami [[Azja|Azji]], co sprawiało, że Cylicja była krajem o dużym znaczeniu strategicznym. Tędy na wschód szli [[Aleksander Macedoński]], [[Lucjusz Domicjusz Aurelian|Aurelian]] i niezliczeni inni cesarze, a później wodzowie [[I wyprawa krzyżowa|pierwszej wyprawy krzyżowej]] i [[Selim I Groźny]], zaś wodzowie wielkich wypraw [[Abbasydzi|Abbasydów]] i [[Ibrahim Pasza]] w drugą stronę. Obecnie w całości terytorium [[Turcja|Turcji]] (prowincje: [[Mersin (prowincja)|Mersin]], [[Adana (prowincja)|Adana]], [[Osmaniye (prowincja)|Osmaniye]]). W czasach [[Cesarstwo Rzymskie|rzymskich]] Cylicja dzieliła się na dwie części: ''Cilicia Trachea'' i ''Cilicia Pedias''. ''Cilicia Trachea'' (asyryjskie ''Khillaku'', od którego pochodzi nazwa Cylicji) była surowym rejonem górskim uformowanym przez góry [[Taurus (góry w Turcji)|Taurus]]. Skaliste przylądki nadawały się znakomicie do budowy naturalnych [[port wodny|portów]], w których często znajdowali schronienie [[Pirat (marynarz)|piraci]]. W starożytności pokryta gęstym lasem, który dostarczał budulca dla stoczni. ''Cilicia Pedias'' leżała we wschodniej części Cylicji i prócz terenów górskich kształtowały ją nadmorskie równiny. Przez Cylicję biegł perski szlak królewski, który łączył [[Anatolia|Anatolię]] z [[Syria|Syrią]] i wybrzeżem cylicyjskim.
W II tysiącleciu p.n.e. znajdowało się w tym regionie królestwo [[Kizzuwatna|Kizzuwatny]]. Później dzieliło losy regionu. Kolejno pod panowaniem [[Hetyci|Hetytów]], [[Asyria|Asyrii]], [[Starożytna Persja|Persji]] i [[Seleucydzi|monarchii Seleucydów]], przejściowo [[Tigranes II|Armenii]], wreszcie [[Cesarstwo Rzymskie|Rzymu]] i jego kontynuacji, czyli [[Cesarstwo Bizantyńskie|Bizancjum]]. Stolicą starożytnej Cylicji był [[Tars]], a ważniejszymi miastami: [[Korakesion]], [[Hamaria]], [[Silifke|Seleucja]]. Cylicja była słynna z hodowli kóz (z ich sierści wyrabiano [[tunika cylicyjska|tuniki cylicyjskie]]), a także z uprawy [[winorośl]]i, oliwek oraz zboża. Mieszkańcy Cylicji zajmowali się też handlem morskim, a zwłaszcza, przed czynami [[Pompejusz]]<nowiki/>a, piractwem. W okresie rzymsko-bizantyńskim Cylicja zasłynęła m.in. ważnymi postaciami w historii chrześcijaństwa, [[Paweł z Tarsu|Pawłem z Tarsu]] i [[Teodor z Mopsuestii|Teodorem z Mopsuestii]]. Z Cylicji pochodził też [[Teodor z Tarsu]]. Pod względem kościelnym Cylicja przynależała do [[Patriarcha Antiochii|patriarchatu Antiochii]], lecz te jej, położone na górzystym zachodzie, części, które nie zostały zajęte przez [[Podboje arabskie|podboje]] [[kalifat]]<nowiki/>u, zostały włączone do [[Patriarcha Konstantynopola|patriarchatu Konstantynopola]]. Chrześcijanie Cylicji podzielili się w V i VI w. na dominujących na zachodzie [[Prawosławie|prawosławnych]], którzy uznawali postanowienia [[Sobór chalcedoński|soboru w Chalcedonie]], oraz na (występujących głównie na wschodzie) [[Monofizytyzm|monofizyckich]] [[Jakobici (religia)|jakobitów]].
Linia 11:
Na terenie Cylicji powstał [[Turcy|turecki]] emirat [[Ramazan (emirat)|Ramazan]], który podlegał [[Egipt mameluków (średniowieczny)|mamelukom]] i oddzielał ich od rosnącej potęgi [[Imperium Osmańskie]]<nowiki/>go. Po [[Bitwa pod Mardż Dabik|bitwie pod Mardż Dabik]] w 1516 r. Cylicja dynastii Ramazanidów podlegała [[Imperium Osmańskie]]<nowiki/>mu i została przez nie następnie wchłonięta.
[[Ibrahim Pasza]], syn zbuntowanego namiestnika [[Egipt]]<nowiki/>u [[Muhammad Ali (pasza)|Muhammada Alego]], zajął Cylicję w 1831 r. Przynależność regionu do praktycznie niezależnego [[Egipt]]<nowiki/>u została potwierdzona w traktacie w [[Kütahya|Kütahyi]] z 1833 r., przy czym płacił on z niej i [[Syropalestyna|Syrii]] trybut [[Imperium Osmańskie|sułtanowi]]. Dążące do odzyskania utraconych terenów [[Imperium Osmańskie]] zaatakowało państwo [[Muhammad Ali (pasza)|Muhammada Alego]], lecz, przegrawszy [[Bitwa pod Nizip|bitwę pod Nizip]], zmuszone zostało do szukania poparcia państw [[Europa|Europy]], które, zgromadzone na [[Konferencja w Londynie (1840)|konferencji]] w [[Londyn]]<nowiki/>ie (1840), przekonane m.in. [[Hatt-i Sharif|sułtańskim edyktem z ogrodu różanego]], zapowiadającym [[Tanzimat|reformy w Turcji]], zgodziły się interweniować na rzecz zagrożonego [[Imperium Osmańskie]]<nowiki/>go i zmusiły ostatecznie [[Muhammad Ali (pasza)|
W XIX i na początku XX w., w wyniku osłabnięcia [[Imperium Osmańskie]]<nowiki/>go, podbojów [[Imperium Rosyjskie|Rosji]] i emancypacji podlegających Turkom narodów chrześcijańskich na [[Bałkany|Bałkanach]] z jednej, a [[Abdülhamid II|rzezi dokonywanych przez Turków]] z drugiej strony (w Cylicji odznaczyła się [[masakra w Adanie]] z 1909 r.), rozbudziły się wśród tureckich [[Ormianie|Ormian]] nadzieje na uzyskanie autonomii lub niepodległości, co zamierzali uzyskać z pomocą [[Imperium Rosyjskie]]<nowiki/>go lub innych państw [[Europa|Europy]]. Zakończyło się to w okresie [[I wojna światowa|pierwszej wojny światowej]], za rządów [[Młodoturcy|młodoturków]], rozpoczętą w 1915 r. [[Ludobójstwo Ormian|eksterminacją Ormian]], także w Cylicji, gdzie nadal ich wielu mieszkało. Pewne nadzieje na odtworzenie w Cylicji państewka ormiańskiego wiązano z postanowień stanowiącego w tym zakresie realizację [[Umowa Sykes-Picot|umowy Sykes-Picot]] [[Traktat w Sèvres|traktatu w Sèvres]], który zakładał przekazanie Cylicji przychylnej [[Ormianie|Ormianom]] [[Francja|Francji]]. Niemniej, opór wojsk [[Mustafa Kemal Atatürk|tureckich]] powstrzymał Francuzów przed zajęciem Cylicji i przesądził o tym, że, zgodnie z [[Traktat w Lozannie|traktatem w Lozannie]], pozostała ona przy Turcji.
| |||