Dialektyka: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
Usunięta treść Dodana treść
uzup.
Linia 2:
'''Dialektyka''' ({{greka|διαλεκτική τέχνη}}, {{łac.|dialectica, ars dialectica, ratio dialectica}}) – nauka zajmująca się poprawnością [[Argumentacja|argumentacji]] i [[Refutacja|refutacji]] podczas [[Wypowiedź|wypowiedzi]]. Kodyfikuje ona zasady poprawnego rozumowania służące do [[Analiza|analizy]] [[Argument (retoryka)|argumentów]] potwierdzających lub kwestionujących udowadnianą w czasie [[dyskurs]]u [[Teza|tezę]]{{odn|Ziomek|1990|s=96}}, a także sposoby prowadzenia debaty, w czasie której jeden z uczestników stara się udowodnić tezę, a drugi ją obalić{{odn|Spranzi|2011|s=1}}. Przez niektórych autorów niekiedy mylona z [[Logika|logiką]]{{odn|Ziomek|1990|s=96}}.
 
Celem dialektyki nie jest osiągnięcie [[konsensus]]u, lecz przekształcanie niezgody w [[Krytyka|krytyczny]] instrument rozwoju [[Wiedza|wiedzy]]. Rozumowanie dialektyczne dotyczy twierdzeń, które budzą kontrowersje, a także opartych na niezweryfikowanych [[hipoteza]]ch. Dialektyka nie zajmuje się problemami, które można rozwiązać za pomocą wnioskowania logicznego, właściwego dla nauk [[Doświadczenie|empirycznych]]{{odn|Spranzi|2011|s=9}}. Jej zasady stosuje się do argumentacji w tych dziedzinach, które pozbawione są [[System formalny|formalizacji]] – wówczas, gdy reguły [[Logika|logiki formalnej]] nie są oczywiste czy obowiązujące. Analizowane przez dialektykę argumenty nie są oparte na [[Logika modalna|nieuniknionej]] [[Związek przyczynowy|relacji przyczynowo-skutkowej]], ale na [[Prawdopodobieństwo|prawdopodobieństwie]]{{odn|Ziomek|1990|s=96}}. Argumenty są w dialektyce prawdopodobne, gdy są uznawane przez wszystkich ludzi, bądź przez większość spośród nich, czyli są zgodne z opinią powszechną. Za argumenty prawdopodobne uznaje się także takie, które są uznawane za prawdziwe przez autorytety, poważane przez wszystkich lub większość{{odn|Kwiatkowski|1963|s=88}}. Systematyką oraz zastosowaniem tego typu argumentów i ich [[Przesłanka|przesłanek]] zajmują się retoryka oraz [[topika]]{{odn|Ziomek|1990|s=96}}.
 
Twórcą dialektyki jako nauki był w IV wieku przed Chrystusem [[Arystoteles]]. Jego twierdzenia rozwinęli w [[Starożytność|starożytności]] między innymi [[Cyceron]], [[Kwintylian]], czy [[Anicius Manlius Severinus Boethius|Boecjusz]]. W [[Średniowiecze|średniowieczu]] dialektyka była jednym z podstawowych przedmiotów szkolnych, wykładanych w ramach [[Sztuki wyzwolone|sztuk wyzwolonych]]. Do XVIII wieku, w kulturze europejskiej, traktowano ją jako element niezbędnego wykształcenia, kształtujący poprawność [[Rozumowanie|rozumowania]]{{odn|Ziomek|1990|s=96}}. Z dialektyki wywodzi się wiele stosowanych współcześnie pojęć naukowych, na przykład [[teza]], [[system]], [[doktryna]], czy [[dogmat]], jak również powszechnie używanych [[topos]]ów – na przykład, że o faktach się nie dyskutuje{{odn|Adler|2001|s=157–158}}.