Safawidzi: Różnice pomiędzy wersjami

W roku 1507 [[Uzbecy]] zajęli [[Chorasan]] aż do [[Meszhed]]u włącznie. W roku 1510 Esma'il pokonał i zabił w bitwie pod [[Antiochia Margiańska|Merwem]] chana [[Uzbecy|Uzbeków]] [[Muhammad Szejbani|Muhammada Szejbaniego]] (1500 – 1510), jednak podejmowane później we współdziałaniu z [[Babur|Baborem]] próby podboju Azji Środkowej nie przyniosły rezultatu. Głównymi rywalami Esma'ila byli jednak sunniccy Osmanowie. W roku 1514 sułtan [[Selim I Groźny|Selim]] (1512 – 1520) pokonał Esma'ila w [[Bitwa na równinie Czałdyran|bitwie na równinie Czałdyran]], która nie tylko doprowadziła do utraty szeregu terytoriów na wschodzie, ale podważyła półboski status przywódcy safawijje i naruszyła tym samym szczególną więź pomiędzy nim a Kyzyłbaszami, a przez to miejsce bezwzględnego posłuszeństwa zajęła zwyczajna niesubordynacja dbających głównie o interesy własnego plemienia koczowników. Walki z Uzbekami i Osmanami miały stanowić trwały element historii Safawidów, podobnie jak generalnie przyjazne stosunki z [[Wielcy Mogołowie|Wielkimi Mogołami]]. Pierwsze lata panowania małoletniego syna Esma'ila, [[Tahmasp I|Tahmaspa]] (1524 – 1576), były okresem wojny domowej o sprawowanie regencji pomiędzy plemionami Kyzyłbaszy. Kiedy Tahmasp objął samodzielną władzę dążył on do ograniczenia wpływów Kyzyłbaszy poprzez promowanie na wyższe stanowiska [[Persowie|Persów]] oraz tworzenie oddziałów niewolnych żołnierzy, tzw. [[gholam]]ów. Tahmasp zmierzał także do oparcia państwa na nowych ideologicznych podstawach umiarkowanego [[imamici|imamizmu]] i poczynił ogromne wysiłki w kierunki nawrócenia swoich poddanych na to wyznanie. Po [[Wojna persko-turecka (1532-1555)|wieloletniej wojnie]] z Osmanami zawarł z nimi [[Traktat w Amasji|pokój w Amasji]] w roku 1555, stabilizując tym samym wschodnią granicę. W sumie "to panowanie Tahmaspa skonsolidowało safawidzkie rządy, zdefiniowało granice Persji i rozpowszechniło szyizm w Iranie"<ref name="SAFAWID"/>. Podczas panowania dwóch synów Tahmaspa, [[Ismail II|Esma'ila II]] (1576 – 15781577) i [[Mohammad Chodabande|Mohammada Chodabande]] (15781577 – 1587) kraj pogrążył się w konfliktach pomiędzy poszczególnymi plemionami Kyzyłbaszy oraz Kyzyłbaszami a [[Persowie|Persami]], co natychmiast wykorzystali Uzbecy i Osmanowie. Ład przywrócił dopiero najwybitniejszy z Safawidów, [[Abbas I Wielki]] (1587 – 1629). W roku 1590 zakończył on [[Wojna persko-turecka (1578-1590)|dwunastoletnią wojnę]] z Osmanami zrzekając się szeregu terytoriów na wschodzie, a w zamian zyskując czas na przeprowadzenie koniecznych reform. Kontynuując praktykę rozpoczętą przez Tahmaspa Abbas rozwinął korpus gholamów, rekrutujących się spośród ludów [[Kaukaz (kraina historyczna)|Kaukazu]], i wyposażył ich w broń palną. Ograniczało to rolę Kyzyłbaszy w armii, a gholamowie byli im przeciwstawiani także w sferze cywilnej – szacuje się, że pod koniec panowania Abbasa zajmowali oni około jednej piątej najwyższych stanowisk. Oznaką centralizacji było także przekształcenie wielu ziem dotychczas oddanych w lenno ("[[tijul]]", "[[sojurghal]]") na ziemie królewskie ("chasse"), co zwiększyło dochody państwa. Rozwojowi handlu sprzyjało zbudowanie przez szacha sieci dróg i [[karawanseraj]]ów oraz aktywna polityka rozwijania kontaktów z europejskimi kupcami. Przeprowadzone reformy pozwoliły Abbasowi wygrać wojny z Uzbekami, Mogołami i Osmanami, oraz zająć m.in. Irak z [[Bagdad]]em i świętymi miastami szyitów – [[Karbala|Karbalą]] i [[An-Nadżaf|Nadżafem]]<ref name="SAFAWID"/><ref name="Matthee"/><ref name="Isma'il">{{cytuj stronę| url = http://www.iranica.com/articles/esmail-i-safawi| tytuł = ESMĀ'ĪLI S.AFAWĪ i. Biography| autor = Roger M. Savory| data dostępu = 16 lutego 2011 | opublikowany = Encyclopaedia Iranica| język = en}}</ref><ref>Składanek, ss. 50 – 52, 56</ref>.