Parafilia: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
UWAGA! Zastąpienie treści hasła bardzo krótkim tekstem: „Np. pedalstwo i lesbijstwo” Znaczniki: Zastąpiono blanking (filtr nadużyć) |
m Wycofano edycje użytkownika 93.105.177.41 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to Tufor. Znaczniki: Wycofanie zmian Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
||
Linia 1:
{{Przekierowanie|zboczenie|[[Zboczenie (ujednoznacznienie)]]}}{{Choroba infobox
|nazwa = Zaburzenia preferencji seksualnych
|nazwa łacińska =
|grafika =
|podpis grafiki =
|ICD10 = F65
|ICD10 nazwa =
|ICD10.0 = [[fetyszyzm (seksuologia)|fetyszyzm]]
|ICD10.1 = [[transwestytyzm]] fetyszystyczny
|ICD10.2 = [[ekshibicjonizm]]
|ICD10.3 = [[Wojeryzm|oglądactwo]]
|ICD10.4 = [[pedofilia]]
|ICD10.5 = [[sadomasochizm]]
|ICD10.6 = złożone zaburzenia preferencji seksualnej
|ICD10.7 =
|ICD10.8 = inne zaburzenia preferencji seksualnej ([[zoofilia]], [[Froteryzm|frotteryzm]], [[nekrofilia]])
|ICD10.9 = zaburzenia preferencji seksualnych, nie określone
|DSM nazwa = Parafilie
|DSM nazwa łacińska =
|DSM =
|1. DSM = 302.4
|1. DSM nazwa = ekshibicjonizm
|2. DSM = 302.81
|2. DSM nazwa = fetyszyzm
|3. DSM = 302.89
|3. DSM nazwa = frotteryzm
|4. DSM = 302.2
|4. DSM nazwa = pedofilia
|5. DSM = 302.83
|5. DSM nazwa = masochizm seksualny
|6. DSM = 302.84
|6. DSM nazwa = sadyzm seksualny
|7. DSM = 302.3
|7. DSM nazwa = fetyszyzm transwestycyjny
|8. DSM = 302.82
|8. DSM nazwa = [[Wojeryzm|voyeuryzm]]
|9. DSM = 302.9
|9. DSM nazwa = parafilia niewyspecyfikowana gdzie indziej
|10. DSM =
|10. DSM nazwa =
|ICDO =
|DiseasesDB =
|OMIM =
|MedlinePlus =
|MeshID =
|MeshYear =
}}
<!-- EDYTUJ ODTĄD -->
'''Parafilia''' ([[język grecki|gr.]] ''para'' παρά = obok, ponadto, oprócz i ''-philia'' φιλία = miłość), '''zaburzenie preferencji seksualnych''' (''dawniej'': „dewiacja seksualna”, „zboczenie seksualne”, „perwersja seksualna”<ref>Obecnie nie używa się tych określeń ze względów etycznych uważając je za nacechowane ujemnie, a nawet obraźliwe. Dr Wiesław Czarnikiewicz, Charaktery nr 3/2008, s. 47.</ref>) – rodzaj [[Zaburzenia seksualne|zaburzenia na tle seksualnym]], w którym wystąpienie [[podniecenie|podniecenia seksualnego]] i pełnej satysfakcji seksualnej uzależnione jest od pojawienia się specyficznych obiektów (w tym osób), rytuałów czy sytuacji, niebędących częścią [[Norma seksualna|normatywnej]] stymulacji<ref name="DSM1994">American Psychiatric Association, (1994), ''[http://www.behavenet.com/capsules/disorders/d4class.htm Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders]'' (4th ed.), Washington, DC. Paraphilias.</ref>; długotrwałe, nawracające, silne, seksualnie podniecające fantazje, seksualne pobudki lub zachowania, które obejmują niezwykłe obiekty, działania lub sytuacje (obiekty nieosobowe, cierpienie lub poniżenie, dzieci, nie wyrażające zgody osoby) i powodują klinicznie znaczącą przykrość lub pogorszenie w społecznej, zarobkowej lub innej ważnej dziedzinie funkcjonowania<ref name=DSM>American Psychiatric Association, (2000), ''[http://www.behavenet.com/capsules/disorders/dsm4tr.htm Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders]'' (4th ed., text rev.), Washington, DC. [http://www.dsmivtr.org/], [http://www.behavenet.com/capsules/disorders/paraphilias.htm Paraphilias.], [http://www.psychiatryonline.com/content.aspx?aID=9855].</ref>. W definicjach niektórych parafilii przed słowem „powodują” dodane jest sformułowanie: „osoba działa zgodnie z tymi pobudkami lub” dla umożliwienia w tych przypadkach rozpoznania schorzenia nawet w sytuacji braku przykrości lub pogorszenia funkcjonowania<ref name="changes">[http://www.dsmivtr.org/2-3changes.cfm Summary of Practice-Relevant Changes to the DSM-IV-TR], Adjustment of wording of the clinical significance criterion for the Paraphilias.</ref>.
== Opis ogólny ==
Termin „parafilia” użyty był po raz pierwszy przez [[Wilhelm Stekel|Wilhelma Stekela]] w latach 20<ref name="stekel">Stekel, Wilhelm (1930), ''Sexual Aberrations: The Phenomenon of Fetishism in Relation to Sex'', tłumaczenie ang. z oryginalnego wydania niemieckiego z 1922 S. Parker. Liveright Publishing.</ref>, XX wieku. Upowszechniał ten termin od lat 60. [[John Money]]<ref>Money J., ''Sexual dictatorship, dissidence and democracy'', The Inter. J. of Med. and Law 1, 11-20, 1979.</ref><ref>Money J., ''Love and lovesickness: the science of sex, gender difference and pairbonding'', Baltimore 1980.</ref><ref>Money J., ''Paraphilias: Phyletic origins of erotosexual dysfunction'', Inter. J. Ment. Health 10, 75-109, 1981.</ref><ref>Money J. Lehne G.K., ''Biomedical and criminal-justice concepts of paraphilia: developing convergence'', Med. Law. 2, 257-161, 1983.</ref>, opisując parafilię jako „seksualno-erotyczne udekorowanie (embellishment) lub alternatywę dla oficjalnej, ideologicznej normy”<ref name="money1990">Money, John (1990). ''Gay, Straight, and In-Between: The Sexology of Erotic Orientation'', Oxford University Press, {{ISBN|978-0-19-506331-8}}.</ref>.
=== Kryteria definicyjne ===
Termin „parafilia” pojawił się po raz pierwszy w III wydaniu [[DSM-IV|DSM]]<ref name="malin">H. Martin Malin, Fabian M. Saleh, [http://www.psychiatrictimes.com/display/article/10168/55266 Paraphilias: Clinical and Forensic Considerations], April 15, 2007 [http://www.psychiatrictimes.com/home Psychiatric Times]. Vol. 24 No. 5.</ref>, z 1980. W IV wydaniu, wersja przejrzana (DSM-IV-TR), z 2000 r., ogólna definicja parafilii obejmuje dwa kryteria<ref name=DSM /><ref name="malin" />:
* Kryterium A: „Trwające przez ponad 6 miesięcy, nawracające, silne, seksualnie podniecające fantazje, seksualne pobudki (urges) lub zachowania ogólnie obejmujące: (1) obiekty nieosobowe, (2) cierpienie lub upokorzenie własne lub partnera także (3) dzieci lub inne nie wyrażające zgody osoby”,
* Kryterium B: które „powodują klinicznie znaczącą przykrość (distress) lub pogorszenie (impairment) w społecznej, zarobkowej (occupational), lub innych ważnych dziedzinach funkcjonowania”.
Obiekty nieosobowe przeznaczone specjalnie do celów seksualnych (np. wibrator) nie wchodzą w zakres kryterium A<ref name=DSM />.
Kryterium A pozostawało w zasadzie niezmienione od DSM-III (1980), przez DSM-III-TR (1987) i DSM-IV (1994).
Kryterium B w DSM-III-TR brzmiało: „osoba działa zgodnie z tymi pobudkami '''lub''' odczuwa znaczącą przykrość (is markedly distressed) z ich powodu”<ref name="changes" />, co wykluczało rozpoznanie parafilii u osób mających opisane w kryterium A fantazje i pobudki, lecz niedziałających zgodnie z nimi '''i''' nieodczuwających przykrości, choć można ją było rozpoznać u osób, co prawda nieodczuwających przykrości, lecz działających. W DSM-IV, pragnąc ujednolicić sformułowanie kryterium dla wszystkich schorzeń (w medycynie przeważnie nie rozpoznaje się schorzenia pod nieobecność cierpienia) i rozbudować je o kwestie społeczne, wprowadzono obecne sformułowanie. Rozszerzyło to zakres osób, u których nie sposób było rozpoznać parafilii, o te, które działają nieodczuwając przykrości dlatego wykluczyło to rozpoznanie u wszystkich osób bez przykrości (parafilia [[egosyntoniczność|egosyntoniczna]]) i bez pogorszenia funkcjonowania, ograniczając je do parafilii [[egodystoniczność|egodystonicznej]]. Pragnąc umożliwić rozpoznanie schorzenia psychicznego we wszystkich przypadkach nienormatywnej seksualności związanej z „nieuniknionym krzywdzeniem ofiar”<ref name="changes" />, w DSM-IV-TR przywrócono poprzednie sformułowanie dla [[Pedofilia|pedofilii]], [[Wojeryzm|voyeuryzmu]], [[ekshibicjonizm]]u i [[Froteryzm|frotteuryzmu]]. „Ponieważ niektóre przypadki [[sadyzm|seksualnego sadyzmu]] mogą nie obejmować krzywdzenia niegodzących się na to ofiar (np. upokarzanie godzącego się na to partnera), sformułowanie kryterium dla seksualnego sadyzmu jest połączeniem sformułowań z DSM-III-R i DSM-IV (tj. „osoba działa zgodnie z tymi pobudkami z niegodzącą się na to osobą lub te pobudki, seksualne fantazje lub zachowania powodują znaczącą przykrość lub interpersonalną trudność”)”<ref name="changes" />.
=== Występowanie ===
Niektóre parafilie mogą występować łącznie z seksualnością normatywną<ref name=DSM />.
Klinicznie rozróżnia się parafilię opcjonalną (optional), preferencyjną (preferred) i wyłączną (exclusive)<ref name=DSM />, chociaż terminologia ta nie jest ściśle zdefiniowana. Parafilia „opcjonalna” jest alternatywną drogą do seksualnej satysfakcji, stosowaną okazjonalnie. W parafilii „preferencyjnej”, osoba przedkłada zachowania parafilne nad normatywne, ale przejawia też te drugie. W parafilii „wyłącznej”, osoba nie może osiągnąć podniecenia seksualnego bez zachowania parafilnego.
=== Odmienność czy patologia? ===
Pogląd, że parafilie są schorzeniami, nie jest jedynym funkcjonującym w dyskusji społecznej i naukowej. Charles Moser i Peggy J. Kleinplatz uważają, że te rozpoznania powinny być usunięte z DSM<ref>{{cytuj pismo | autor = Moser C., Kleinplatz P.J | tytuł = DSM-IV-TR and the Paraphilias: An argument for removal | czasopismo = Journal of Psychology and Human Sexuality | wolumin = 17 | wydanie = 3–4 | strony = 91–109 | rok = 2005 | url = http://www2.hu-berlin.de/sexology/GESUND/ARCHIV/MoserKleinplatz.htm | doi = 10.1300/J056v17n03_05}}</ref>. Ugrupowania poszukujące większego zrozumienia i akceptacji seksualnej różnorodności lobbują za zmianami prawnego i medycznego statusu niezwykłych seksualnych zainteresowań i zachowań<ref>[http://www.revisef65.org/ revisef65].</ref>. Psychiatra [[Glen Gabbard]] twierdzi, że pomimo starań Stekela i Moneya, „termin ''parafilia'' pozostaje pejoratywny w większości wypadków”<ref name="gabbard2007">Gabbard G.O., ''Gabbard’s Treatments of Psychiatric Disorders'', American Psychiatric Press, 2007, {{ISBN|978-1-58562-216-0}}.</ref>.
Obecnie trwa dyskusja wśród specjalistów<ref>Kleinplatz, P.J., & Moser, C. (2005). [http://home.netcom.com/~docx2/kM-response.htm Politics versus science: An addendum and response to Drs. Spitzer and Fink.] ''Journal of Psychology and Human Sexuality, 17,'' 135-139.</ref> i w mediach<ref>Alexander, B. (2008) [http://today.msnbc.msn.com/id/24664654/ What’s ‘normal’ sex? Shrinks seek definition Controversy erupts over creation of psychiatric rule book’s new edition] MSNBC Today, May.</ref> nad naukowymi i politycznymi aspektami pozostawienia parafilii w [[DSM-5|DSM-V]], bądź ich z niej usunięcia. Istnieją podstawy empiryczne oraz teoretyczne dla nowowprowadzonego rozróżnienia między parafiliami i zaburzeniami parafilicznymi, jednakże zaznacza się wyraźnie brak danych naukowych o charakterystykach psychologicznych osób przejawiających parafilie niepatologiczne<ref>{{Cytuj|autor=Barbara Kostecka, Wojciech Oronowicz|tytuł=Podstawy empiryczne i teoretyczne rozróżnienia pomiędzy parafiliami a zaburzeniami parafilicznymi|data=23.04.2016|opis=Poster zaprezentowany na II Ogólnopolskiej Studenckiej Konferencji Seksuologicznej|miejsce=Poznań|doi=10.13140/RG.2.1.4411.4328|url=https://www.researchgate.net/publication/301565585_Podstawy_empiryczne_i_teoretyczne_rozroznienia_pomiedzy_parafiliami_a_zaburzeniami_parafilicznymi}}</ref>.
Każdy człowiek, w ramach [[różnice indywidualne|różnic indywidualnych]], posiada odmienne preferencje seksualne. Posiadania niezwykłych, rzadkich preferencji seksualnych nie należy traktować jako patologii – o stanie patologicznej parafilii mówimy dopiero wtedy, gdy preferencje uniemożliwiają utrzymanie afektywno-emocjonalnego związku z drugą osobą<ref>[[Kazimierz Imieliński]], ''Dewiacje seksualne'', w: ''Zarys seksuologii i seksiatrii'', 1986, s. 259.</ref>.
Pojęcie parafilii (''przest.'' „dewiacji seksualnej”) obejmuje zarówno odchylenia seksualne patologiczne (odchylenia od normy medycznej), jak i odchylenia seksualne niepatologiczne (odchylenia od [[Norma społeczna|norm społecznych]] obowiązujących w danym [[Społeczeństwo|społeczeństwie]] w odniesieniu do [[Seksualność|seksualności]])<ref>Kazimierz Imieliński, ''Dewiacje seksualne'', w: ''Zarys seksuologii i seksiatrii'', 1986, s. 202.</ref>. Norma społeczna jest zwykle o wiele węższa niż norma medyczna. Poza nią, oprócz zachowań seksualnych zaburzających zdrowie i rozwój człowieka i powodujących subiektywne cierpienie ([[choroba|patologia]] w sensie [[medycyna|medycznym]]), znajduje się wiele zachowań seksualnych niepatologicznych, lecz niepożądanych z punktu widzenia norm [[moralność|moralnych]] oraz systemu [[wartości]] obowiązujących w danym społeczeństwie<ref name=autonazwa1>Kazimierz Imieliński, ''Dewiacje seksualne'', w: ''Zarys seksuologii i seksiatrii'', 1986, s. 203.</ref>. Pojęcie odchylenia seksualnego niepatologicznego jest więc względne i odnosi się tylko do określonego społeczeństwa<ref name=autonazwa1 />. Granica zaś między takim odchyleniem a normą jest płynna i nieostra<ref>Kazimierz Imieliński, ''Dewiacje seksualne'', w: ''Zarys seksuologii i seksiatrii'', 1986, s. 206.</ref>.
=== Parafilia a choroba ===
Relacja między parafilią a [[choroba|chorobą]], w znaczeniu medycznym<ref>Schorsch E., ''Sexuelle Deviationen und Krankheit'', w: ''Ergebnisse zur Sexualmedizin'', Koeln 1972. za: Kazimierz Imieliński, ''Dewiacje seksualne'', w: ''Zarys seksuologii i seksiatrii'', 1986, s. 211-214.</ref>:
* Pojmowanie parafilii jako choroby, oparte na modelu medycznym i etiologii biologiczno-somatycznej pomija czynniki i mechanizmy społeczne, przez co utożsamia zachowanie odbiegające od normy społecznej z chorobą psychiczną.
* Parafilia nie jest najczęściej zachowaniem chorobowym, lecz zachowaniem sprzecznym z normą społeczną (odchyleniem seksualnym niepatologicznym).
* Część osób przejawiających zachowania parafilne ma normalną, niezaburzoną [[osobowość]].
* Obecność parafilii nie oznacza bezwarunkowo wskazania do leczenia. W przypadku odchyleń seksualnych niepatologicznych możliwość leczenia należy rozważyć, gdy człowiek cierpi z ich powodu.
* Cierpienie w tym przypadku jest najczęściej skutkiem konfliktu zewnętrznego (zagrożenie związane z naruszeniem [[norma prawna|norm prawnych]] lub [[norma obyczajowa|obyczajowych]]) lub wewnętrznego (z zinternalizowaną [[Normy moralne|normą moralną]]).
* Celem leczenia nie powinno być usunięcie parafilii (które jest często niemożliwe), lecz uwolnienie człowieka od cierpień z nią związanych, a więc jego psychiczne dostosowanie się do niej.
=== Parafilia a osobowość ===
Istnieją cztery zasadnicze możliwości reakcji osobowości na parafilię<ref>Schorsch E., ''Sexuelle Deviationen: Ideologie, Klinik, Kritik'', w: ''Ergebnisse zur Sexualforschung'', Koeln 1975. za: Kazimierz Imieliński, ''Dewiacje seksualne'', w: ''Zarys seksuologii i seksiatrii'', 1986, s. 216.</ref>.
* Afirmacja. Pogodzenie się osobowości z parafilią, zmniejszające do minimum konflikty wewnętrzne. Nadal mogą istnieć konflikty zewnętrzne.
* Akceptacja. Częściowe pogodzenie się osobowości z parafilią. Nastawienie ambiwalentne. Ograniczona realizacja (np. tylko w wyobrażeniach masturbacyjnych). Skrywanie zachowań parafilnych przed otoczeniem. Równowaga chwiejna, niebezpieczeństwo łamania narzucanych sobie ograniczeń.
* Obrona. Uruchomienie psychicznych mechanizmów obronnych. Tendencja do stłumienia parafilii lub seksualności w ogóle. Silny konflikt wewnętrzny. Parafilia albo cała seksualność jest odczuwana jako obca, niezintegrowana z osobowością. Może wystąpić przebieg progresywny (odchylenie patologiczne). Możliwe próby samobójcze.
* Wyparcie. Odrzucenie parafilii przez osobowość, dzięki silnym mechanizmom obronnym. Pozorny brak konfliktów wewnętrznych. Możliwe wbudowanie w aktywność nieseksualną (np. sadysta stosuje kary cielesne jako „środek wychowawczy” nie uświadamiając sobie ich jako subiektywnie seksualnie go podniecających). Mogą występować nagłe, impulsywne wyłamania spod kontroli psychicznej, skutkujące zachowaniami parafilnymi (odchylenie patologiczne).
Przypisywanie osobom o odczuciach czy zachowaniach parafilnych określonych cech osobowości, sugerujące, że ich osobowość jest wyczerpująco zobrazowana przez zdiagnozowanie określonych parafilnych skłonności, jest niedopuszczalnym uogólnieniem i [[stygmatyzacja|stygmatyzacją]], opartymi na [[stereotyp]]ach<ref>Schorsch E., ''Sexuelle Deviationen: Ideologie, Klinik, Kritik'', w: ''Ergebnisse zur Sexualforschung'', Koeln 1975. za: Kazimierz Imieliński, ''Dewiacje seksualne'', w: ''Zarys seksuologii i seksiatrii'', 1986, s. 218.</ref>.
=== Odchylenia seksualne patologiczne ===
Odchylenia seksualne patologiczne można podzielić na dwie grupy: wykazujące przebieg progresywny (''przest.'' „zboczenia seksualne”, „perwersje seksualne”) i wykazujące charakter impulsywny zachowań seksualnych<ref>Kazimierz Imieliński, ''Dewiacje seksualne'', w: ''Zarys seksuologii i seksiatrii'', 1986, s. 263.</ref>.
Przebieg progresywny może pojawić się przy braku integracji parafilii z osobowością<ref>Schorsch E., ''Sexuelle Deviationen: Ideologie, Klinik, Kritik'', w: ''Ergebnisse zur Sexualforschung'', Koeln 1975. za: Kazimierz Imieliński, ''Dewiacje seksualne'', w: ''Zarys seksuologii i seksiatrii'', 1986, s. 264.</ref>, jako rezultat intensywnej, lecz nieskutecznej obrony osobowości przed parafilią<ref>Kazimierz Imieliński, ''Dewiacje seksualne'', w: ''Zarys seksuologii i seksiatrii'', 1986, s. 266.</ref>. Parafilna seksualność pozostaje niezintegrowana, nie poddaje się regulacji, lecz rozszerza się i rozrasta jako potrzeba, tak, że człowiek pozostaje pod wpływem przymusu jej zaspokajania poprzez zachowania parafilne<ref>Kazimierz Imieliński, ''Dewiacje seksualne'', w: ''Zarys seksuologii i seksiatrii'', 1986, s. 264.</ref>. Impulsywne, parafilne zachowania seksualne mogą pojawić się przy braku integracji parafilii z osobowością, z pozornie skutecznym stłumieniem (wyparciem) parafilii przez osobowość<ref>Schorsch E., ''Sexuelle Deviationen: Ideologie, Klinik, Kritik'', w: ''Ergebnisse zur Sexualforschung'', Koeln 1975. za: Kazimierz Imieliński, ''Dewiacje seksualne'', w: ''Zarys seksuologii i seksiatrii'', 1986, s. 266.</ref>.
W niektórych przypadkach parafilie mają charakter kompulsywny: realizowanie popędu seksualnego może odbywać się nawet dziesięć razy dziennie<ref>Money, J., (1986). Lovemaps: Clinical concepts of sexual/erotic health and pathology, paraphilia, and gender transposition. NY: Irvington.</ref>.
== Klasyfikacja parafilii ==
Najczęściej parafilie dzieli się na: odchylenia seksualne w zakresie obiektu (np. [[pedofilia]], [[gerontofilia]], [[zoofilia]], [[fetyszyzm (seksuologia)|fetyszyzm]], [[Transwestytyzm|fetyszyzm transwestycyjny]]), odchylenia seksualne w zakresie sposobu realizacji (np. [[Sadyzm|sadyzm seksualny]], [[Masochizm|masochizm seksualny]], [[ekshibicjonizm]], [[Wojeryzm|podglądactwo]]) oraz na odchylenia nietypowe<ref>Kazimierz Imieliński, ''Dewiacje seksualne'', w: ''Zarys seksuologii i seksiatrii'', 1986, s. 222.</ref>.
Na podstawie definicji parafilii z [[DSM-IV]], parafilie dzieli się na trzy kategorie:
* takie, w których do stymulacji seksualnej konieczna jest obecność obiektów nieosobowych – [[fetysz]]y (fetyszyzm, w tym fetyszyzm transwestycyjny),
* takie, w których osiągnięcie satysfakcji seksualnej uzależnione jest od obecności sytuacji związanych z cierpieniem i upokarzaniem (sadyzm, masochizm),
* takie, w których koniecznym do podniecenia seksualnego elementem jest obecność niedobrowolnych partnerów (ekshibicjonizm, podglądactwo, skatologia telefoniczna itp.).
=== Klasyfikacja DSM-IV ===
W klasyfikacji [[Amerykańskie Towarzystwo Psychiatryczne|Amerykańskiego Towarzystwa Psychiatrycznego]] [[DSM-IV]]<ref>[http://psyweb.com/Mdisord/DSM_IV/jsp/Axis_I.jsp psyweb.com „Axis I. Clinical Disorders, most V-Codes and conditions that need Clinical attention”.]</ref> wyróżniono osiem parafilii specyficznych<ref>[http://psyweb.com/Mdisord/jsp/sexd.jsp psyweb.com „Sexual, Gender Identity Disorders: Paraphilias”.]</ref>:
{| class="wikitable"
!Kod
!Nazwa
!Warunkiem osiągnięcia satysfakcji seksualnej jest:
|-
|302.4
|align="center"| [[ekshibicjonizm]]
|align="left"| pokazywanie swoich narządów płciowych zaskoczonym (nieprzewidującym tego) obcym osobom<ref>[http://www.behavenet.com/capsules/disorders/exhibitionismTR.htm Diagnostic criteria for 302.4 Exhibitionism].</ref>.
|-
|302.81
|align="center"| [[fetyszyzm (seksuologia)|fetyszyzm]]
|align="left"| użycie nieosobowych (najczęściej nieożywionych) obiektów (z obecnością lub bez partnera osobowego)<ref>[http://www.behavenet.com/capsules/disorders/fetishism.htm Diagnostic criteria for 302.81 Fetishism].</ref>.
|-
|302.89
|align="center"| [[Froteryzm|frotteuryzm]]
|align="left"| dotykanie lub ocieranie się (niekiedy narządami płciowymi) o niewyrażające na to zgody osoby<ref>[http://www.behavenet.com/capsules/disorders/frotteurismTR.htm Diagnostic criteria for 302.89 Frotteurism].</ref>.
|-
|302.2
|align="center"| [[pedofilia]]
|align="left"| czynność seksualna z udziałem dziecka lub dzieci, które nie weszły w okres pokwitania (zwykle w wieku 13 lat lub młodszych)<ref>[http://www.behavenet.com/capsules/disorders/pedophiliaTR.htm Diagnostic criteria for 302.2 Pedophilia].</ref>.
|-
|302.83
|align="center"| [[Masochizm|masochizm seksualny]]
|align="left"| bycie (rzeczywiste, niesymulowane) upokarzanym, bitym, wiązanym lub doznawanie cierpienia w inny sposób<ref>[http://www.behavenet.com/capsules/disorders/sexmasochism.htm Diagnostic criteria for 302.83 Sexual Masochism].</ref>.
|-
|302.84
|align="center"| [[Sadyzm|sadyzm seksualny]]
|align="left"| rzeczywiste (niesymulowane), fizyczne (ból) lub psychiczne cierpienie (w tym upokorzenie) innej osoby (ofiary)<ref>[http://www.behavenet.com/capsules/disorders/sexsadismTR.htm Diagnostic criteria for 302.84 Sexual Sadism].</ref>.
|-
|302.3
|align="center"| [[Transwestytyzm|fetyszyzm transwestycyjny]]
|align="left"| u osoby heteroseksualnej, ubieranie się w odzież właściwą osobie płci przeciwnej<ref>[http://www.behavenet.com/capsules/disorders/transfetishism.htm Diagnostic criteria for 302.3 Transvestic Fetishism].</ref><ref>Hirschfeld, M. (1910). ''Die tranvestiten''. Berlin: Alfred Pulvermacher.</ref>, zwykle bez realnego partnera, ale z wyobrażaniem sobie, że jest się też tym partnerem.
|-
|302.82
|align="center"| [[Wojeryzm|podglądactwo]]
|align="left"| obserwowanie niewiedzącej o tym, niepodejrzewającej tego i niezgadzającej się na to osoby, która jest naga, zdejmuje ubranie lub jest w trakcie czynności seksualnej<ref>[http://www.behavenet.com/capsules/disorders/voyeurismTR.htm Diagnostic criteria for 302.82 Voyeurism].</ref>.
|-
|302.9
|align="center"| parafilia niespecyficzna
|align="left"| inne
|}
=== Klasyfikacja ICD-10 ===
W 10 wersji Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób ([[Międzynarodowa Klasyfikacja Chorób ICD-10|ICD-10]]), stosowanej przez [[Światowa Organizacja Zdrowia|Światową Organizację Zdrowia]]<ref>[http://www.who.int/classifications/apps/icd/icd10online/ World Health Organization, International Statistical Classification of Diseases and Related Health Problems, (2007).]</ref>, parafilie oznaczone są kodami o początku F65<ref>[http://apps.who.int/classifications/apps/icd/icd10online/index.htm?gf60.htm+ Chapter V, Block F65; Disorders of sexual preference.]</ref>:
{| class="wikitable"
!Kod
!Nazwa
!Warunkiem osiągnięcia satysfakcji seksualnej jest:
|-
|F65.0
|align="center"| [[fetyszyzm (seksuologia)|fetyszyzm]]
|align="left"| użycie nieosobowych (najczęściej nieożywionych) obiektów (z obecnością lub bez partnera osobowego).
|-
|F65.1
|align="center"| [[Transwestytyzm|transwestytyzm fetyszystyczny]]
|align="left"| u osoby heteroseksualnej, ubieranie się w odzież właściwą osobie płci przeciwnej, zwykle bez realnego partnera, ale z wyobrażaniem sobie, że jest się też tym partnerem.
|-
|F65.2
|align="center"| [[ekshibicjonizm]]
|align="left"| pokazywanie swoich narządów płciowych zaskoczonym (nieprzewidującym tego) obcym osobom.
|-
|F65.3
|align="center"| [[Wojeryzm|podglądactwo]]
|align="left"| obserwowanie niewiedzącej o tym, niepodejrzewającej tego i niezgadzającej się na to osoby, która jest naga, zdejmuje ubranie lub jest w trakcie czynności seksualnej.
|-
|F65.4
|align="center"| [[pedofilia]]
|align="left"| czynność seksualna z udziałem dziecka lub dzieci, które nie weszły w okres pokwitania (zwykle w wieku 13 lat lub młodszych).
|-
|F65.5
|align="center"| [[sadomasochizm]]
|align="left"| bycie (rzeczywiste, niesymulowane) upokarzanym, bitym, wiązanym lub doznawanie cierpienia w inny sposób, rzeczywiste (niesymulowane), fizyczne (ból) lub psychiczne cierpienie (w tym upokorzenie) innej osoby (ofiary), obecność cierpienia i przemocy podczas aktów seksualnych.
|-
|F65.6
|align="center"| złożona parafilia
|align="left"| różne obiekty lub czynności
|-
|F65.8
|align="center"| inne parafilie
|align="left"| inne
|-
|F65.9
|align="center"| parafilia nieokreślona
|align="left"| nieokreślone elementy
|}
=== Parafilie niespecyficzne ===
Istnieje także wiele rzadkich typów parafilii „niespecyficznych”, które nie zostały wymienione w klasyfikacjach, lecz obecne są w literaturze:
{| class="wikitable"
!Nazwa
!Warunkiem osiągnięcia satysfakcji seksualnej jest:
|-
|align="center"| [[skatologia telefoniczna]]
|align="left"| prowadzenie obscenicznych rozmów przez telefon<ref name="A">Carson R. i inni, (2003), Psychologia zaburzeń, GWP, Gdańsk.</ref>;
|-
|align="center"| [[nekrofilia]]
|align="left"| kontakt ze zwłokami<ref name="B">Seligman M. i inni, (2003), Psychopatologia, Zysk i s-ka, Poznań.</ref>;
|-
|align="center"| autogynofilia
|align="left"| wyobrażanie sobie, że jest się kobietą<ref name=A />;
|-
|align="center"| [[asfiksja autoerotyczna]]
|align="left"| ograniczanie sobie dostępu tlenu (duszenie się)<ref name=A />;
|-
|align="center"| [[efebofilia]]
|align="left"| kontakt z osobami w późnym wieku dojrzewania<ref name=A />;
|-
|align="center"| [[hebefilia]]
|align="left"| kontakt z osobami w wieku dojrzewania<ref name=A />;
|-
|align="center"| partenofilia
|align="left"| kontakt wyłącznie z osobami, które nie przeszły jeszcze inicjacji seksualnej<ref name=A />;
|-
|align="center"| [[gerontofilia]]
|align="left"| kontakt z osobami w zaawansowanym wieku<ref name=A />;
|-
|align="center"| [[zoofilia]]
|align="left"| kontakt ze zwierzętami<ref name=B />;
|-
|align="center"| [[abasiofilia]]
|align="left"| kontakt z osobami z dysfunkcjami narządów ruchu<ref name=A />;
|-
|align="center"| [[urofilia]]
|align="left"| oddawanie moczu<ref>{{Cytuj|autor = Andrew M Colman |tytuł = A Dictionary of Psychology |data = 2006 |isbn = 978-0-19-280632-1 |wydanie = 2nd ed |miejsce = Oxford |wydawca = Oxford University Press |oclc = 62281877 }}</ref>;
|}
Lista ta nie wyczerpuje wszystkich istniejących rodzajów parafilii; pewne źródło wymienia ich aż 547<ref name="aggrawal">{{Cytuj książkę | imię=Anil | nazwisko=Aggrawal | tytuł=Forensic and Medico-legal Aspects of Sexual Crimes and Unusual Sexual Practices | wydawca=CRC Press | miejsce=Boca Raton | rok=2009 | isbn=1420043080 }}</ref>.
== Przyczyny zaburzeń preferencji seksualnych ==
Wiele osób dotkniętych parafiliami jest w stanie wskazać genezę swoich preferencji, wynikają one bowiem często z kojarzenia danego [[Bodziec (psychologia)|bodźca]] z satysfakcją seksualną (zob. [[warunkowanie]]). Zdaniem niektórych badaczy, tego typu wyjaśnienia mogą być jedynie [[Racjonalizacja|racjonalizacją]], która zakrywa faktyczne, [[Nieświadomość (psychoanaliza)|nieświadome]] źródło parafilii. Rzeczywista przyczyna zróżnicowania preferencji leży głębiej i pozostaje w dużym stopniu nieznana<ref>Maletzky, B. (1998). The parafilias: Reaserch and treatment. [W:] Nathan, P.E. i inni, A guide to treatments that work (s. 472-500). NY: Oxford Univ Press.</ref>.
=== Koncepcja psychodynamiczna ===
Według [[Sigmund Freud|Freuda]], teorie [[Fiksacja|fiksacji]], związania się energii popędu z obiektem ([[Kateksja|kateksji]]) i wyboru obiektu seksualnego stanowią próbę opisania i wyjaśnienia tego, w jaki sposób, wraz z postępem rozwoju niektórych jednostek, specyficzne obiekty obsadzane są w roli tego, na czym skupiają się zainteresowania erotyczne jednostki. Obsadzenie odnosi się do obdarzenia neutralnego przedmiotu pozytywną lub negatywną energią psychiczną (do opisu kateksji Freud używał słowa: [[Język niemiecki|niem.]] ''Besetzt'' ‘owładnięty’). W przypadku „kateksji pozytywnej” libido lub popęd seksualny wiążą się z obiektem, przez co zaczyna on być darzony miłością. W przypadku „kateksji negatywnej” obiekt staje się źródłem lęku lub celem agresji. Parafilie obsadzone mają 3 właściwości<ref>{{Cytuj książkę|nazwisko = Seligman|imię = Martin E. P.|tytuł = Psychopatologia|rok = 2003|wydawca = Zysk i S-ka|miejsce = Poznań|strony = 593|isbn = 978-83-7298-441-8}}</ref>:
# Ich początek bierze się z doświadczeń dziecięcych
# Są odporne na zmiany, zwłaszcza racjonalne
# Mają charakter trwały – zwykle pozostają na całe życie
=== Koncepcja behawiorystyczna ===
Informacje, które są w posiadaniu uczonych pokazują, że zdecydowana większość parafilii dotyczy [[mężczyzna|mężczyzn]]. Badacze wyjaśniają ten fakt koncentracją mężczyzn na wizualnych bodźcach seksualnych. Jeżeli mężczyzn łatwiej stymulują fizyczne bodźce, to zdaniem uczonych, łatwiej będą zachodzić procesy kojarzenia bodźców seksualnych z neutralnymi. Zgodnie z mechanizmami warunkowania, neutralne bodźce zaczną w ten sposób wywoływać [[Podniecenie|podniecenie seksualne]]. U kobiet procesy te zachodziłyby mniej sprawnie, ponieważ w ich przypadku bardzo istotnym czynnikiem wyzwalającym stymulację seksualną jest kontekst [[Emocja|emocjonalny]], niezależny od bodźców czysto fizycznych – wizualnych.
Powyższa koncepcja wyjaśnia też fakt, że wiele osób dotkniętych parafilią wykazuje kilka typów parafilii naraz. W ich przypadku kojarzenie bodźców neutralnych z seksualnymi zachodziło bardzo szybko na różnych płaszczyznach.
== Terapia parafilii ==
Osoby cierpiące na parafilie mogą nie odczuwać potrzeby zmiany swoich preferencji. Chęć zmiany pojawia się najczęściej, gdy parafilia staje się uciążliwa lub niszczy związek z drugą osobą. Dzieje się tak zwłaszcza wtedy, gdy partnerzy tych osób uświadamiają sobie, że pełnią w związku rolę rekwizytu niezbędnego lub ułatwiającego realizację potrzeb seksualnych. Jednocześnie osoby dotknięte parafilią często mają [[poczucie winy]] z powodu swoich preferencji, które uważają za niemoralne czy wręcz obrzydliwe. Wielu z nich popada w [[Zaburzenia depresyjne|depresję]].
Wiele osób dotkniętych parafiliami nie uważa swego stanu za patologiczny i nie odczuwa potrzeby zmiany swoich preferencji. Najczęściej są one do tego zmuszane przez władze dopiero, gdy trafią do więzienia w związku z przestępstwami na tle seksualnym. To sprawia, że parafilie nie są zaburzeniami w pełni zbadanymi i nie posiadamy o nich tak dużej wiedzy, jak o innych typach problemów zdrowotnych<ref>Hall, G. (1995). Sexual offender recidivism revisited: A meta-analysis of recent treatment studies. „Journal of Consulting and Clinical Psychology”, 63 (5): 802-809.</ref>.
Celem terapii jest uwolnienie człowieka od cierpienia, co nie pokrywa się z koniecznością uwolnienia go od skłonności parafilnych<ref>Kazimierz Imieliński, ''Dewiacje seksualne'', w: ''Zarys seksuologii i seksiatrii'', 1986, s. 214.</ref>. Sposób postępowania zależy od przyczyny cierpienia<ref>Schorsch E., ''Sexuelle Deviationen und Krankheit'', w: ''Ergebnisse zur Sexualmedizin'', Koeln 1972. za: Kazimierz Imieliński, ''Dewiacje seksualne'', w: ''Zarys seksuologii i seksiatrii'', 1986, s. 214-215.</ref>:
* Jeśli cierpienie spowodowane jest realnie doświadczanym odrzuceniem przez otoczenie lub obawą odrzucenia, celem terapii jest wzmacnianie pewności siebie i stabilizacja emocjonalna, które umożliwią osobowości akceptację parafilnych skłonności.
* Jeśli człowiekowi brakuje sił lub zdolnosci do akceptacji siebie wraz z parafilią, gdy nie może on przezwyciężyć nacisku społecznego otoczenia lub własnego poczucia winy, oraz gdy parafilia jest nietolerowana przez społeczeństwo do tego stopnia, że spotyka się z ostrymi sankcjami społecznymi, w tym karnymi, to celem terapii staje się usunięcie zachowań parafilnych, np. przez tzw. terapię zachowania (behawioralną). W niektórych przypadkach konieczne może być przejściowe lub trwałe wyłączenie (osłabienie) popędu seksualnego (kastracja).
* Jeśli zachowania parafilne są objawem [[zaburzenia nerwicowe|nerwicy]], w grę wchodzi tylko jej leczenie metodami psychoterapeutycznymi.
=== Terapia awersyjna ===
Istotnym elementem w redukowaniu niekorzystnych zachowań seksualnych są techniki stosowane w [[terapia awersyjna|terapii awersyjnej]]. Wykorzystuje się w niej mechanizmy warunkowania, polegające na kojarzeniu ze sobą odpowiednich bodźców. W trakcie terapii prosi się pacjenta, by wyobraził sobie sytuację, która wywołuje u niego [[Podniecenie|podniecenie seksualne]]. Następnie pacjent ma za zadanie wyobrazić sobie sytuacje przykre, wywołujące reakcję awersyjną. Jednocześnie, celem dostarczenia dodatkowych nieprzyjemnych bodźców, w powietrzu zaczyna unosić się przykry zapach uwalniany przez specjalne urządzenie. Wykorzystując w ten sposób mechanizmy warunkowania, wytwarza się u [[pacjent]]ów niechęć do niekorzystnych zachowań. Jednocześnie terapia awersyjna uzupełniana jest przez terapię poznawczą i trening umiejętności społecznych.
== Zobacz też ==
* [[skrypt seksualny]]
* [[seks]]
* [[Transseksualizm|zaburzenie identyfikacji płciowej]]
* [[Dysfunkcje seksualne|dysfunkcja seksualna]]
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
== Bibliografia ==
* Carson R. i inni, ''Psychologia zaburzeń'', GWP, Gdańsk 2003.
* Seligman M. i inni, ''Psychopatologia'', Zysk i s-ka, Poznań 2003.
{{Zastrzeżenia|Medycyna}}
{{Zaburzenia seksualne}}
{{Kontrola autorytatywna}}
[[Kategoria:Zaburzenia preferencji seksualnych]]
| |||