Odrodzenie celtyckie: Różnice pomiędzy wersjami

Z każdym wiekiem, mimo licznych buntów i powstań, umacniało się panowanie Anglików na Wyspie. Pod koniec [[XV wiek|wieku XV]] dynastia [[Tudorowie|Tudorów]] rozpoczęła powolny podbój Irlandii. W roku [[1541]] [[Henryk VIII Tudor|Henryk VIII]] ogłosił się, jako pierwszy władca angielski, królem Irlandii, która jednak nie uznała go za głowę kościoła i pozostała przy [[katolicyzm]]ie. W [[1641]] w Irlandii wybuchło powstanie, które, także dzięki wojnie domowej, jaka rok później przeszła przez Anglię, pozwoliło jej uzyskać pewną niezależność. Jednak już w [[1649]] roku wojska [[Oliver Cromwell|Olivera Cromwella]] całkowicie spustoszyły Wyspę (masakra w [[Drogheda]]) i rozpoczęły trzyletnią, bezlitosną kampanię przywracania władzy angielskiej.

Największe represje spotkały Irlandczyków w latach panowania [[Wilhelm III Orański|Wilhelma Orańskiego]]. W [[1690]] roku, po przegranym powstaniu w [[bitwa nad Boyne|Boyne]], król angielski zakazał zasiadania katolików w parlamencie, odebrał im prawo głosu i wydał ustawę niedopuszczającą ich do studiowania na uniwersytetach i pracy w niektórych zawodach. Przez sto lat większość katolicka pozbawiona była podstawowych praw, a jej mieszkańcy stali się ofiarami prześladowań i ostrej dyskryminacji.

W czasie [[rewolucja francuska|rewolucji francuskiej]] powstało, założone przez [[Theobald Wolfe Tone|Wolfe’a Tone’a]] [[Towarzystwo Zjednoczonych Irlandczyków]], stowarzyszenie o tendencjach separatystycznych. W roku [[1798]] wybuchło szybko stłumione powstanie, po którym Tone popełnił samobójstwo. W [[1801]] roku Irlandia została wcielona do Królestwa Wielkiej Brytanii, tworząc Królestwo Wielkiej Brytanii i Irlandii.

W pierwszej połowie [[XIX wiek]]u rodzący się podziemny ruch irlandzki podzielił się na dwa odłamy: jeden, skupiony wokół [[Stowarzyszenie Katolickie|Stowarzyszenia Katolickiego]] ([[Henry Grattan]] i [[Daniel O’Connell]]), głosił hasła polityki ugodowej, zmierzającej do negocjacji z Anglikami, głównie o prawa katolików. Drugi zaś – powstała w [[1842]] roku ''[[Młoda Irlandia]]'' ([[Charles Duffy|Charles Gavan Duffy]]), hołdowała hasłom radykalnym i rewolucyjnym, zapowiadała walkę o niepodległość. W [[1848]] z jej inicjatywy rozpoczęło się nieudane i krwawo stłumione powstanie, nazywane sarkastycznie „[[bitwą na grządce kapusty w ogrodzie wdowy McCormack]]”<ref>{{cytuj stronę|url=http://www.yourirish.com/battle-of-widow-mccormacks-cabbage-patch|tytuł=Battle of Widow McCormack’s Cabbage Patch|opublikowany=yourirish.com|język=en|data dostępu=2012-04-03}}</ref>.

W roku [[1845]] przez Irlandię przeszła ziemniaczana zaraza, która zapoczątkowała czteroletnią [[Wielki głód w Irlandii (1845–1849)|klęskę głodu]]. W tym czasie sprawy polityczne zeszły na dalszy plan. Wtedy też rozpoczęła się masowa emigracja z wyspy, głównie do [[Stany Zjednoczone|Stanów Zjednoczonych]]. Właśnie w USA został założony nowy ruch rewolucyjny [[Towarzystwo Feniańskie]]. Fenianie nawiązywali do bojowych tradycji Tone’a i odrzucali możliwość parlamentarnych metod walki. Jednym z przywódców ruchu był [[John O’Leary]], który swoje idee ogłaszał w wydawanym przez siebie piśmie ''The Irish People'' (''Irlandzki lud''). W [[1867]] roku na terenie Irlandii wybuchło kolejne powstanie, ale tak jak i wcześniejsze zakończyło się całkowitym fiaskiem – nie nadeszła oczekiwana pomoc od fenian, a przywódców aresztowano jeszcze przed rozpoczęciem buntu.

Pod koniec wieku XIX powstała [[Irlandzka Partia Socjalistyczno-Republikańska]], założona przez [[James Connolly (polityk)|Jamesa Connolly’ego]], głosząca radykalne hasła i nawiązująca do idei walk wyzwoleńczych. W roku [[1916]] była odpowiedzialna za wybuch [[Powstanie wielkanocne|powstania wielkanocnego]]. Po niespełna tygodniu powstanie upadło, a Anglicy wykonali publiczne wyroki śmierci na przywódcach. Od [[1919]] roku rozpoczęła się [[Irlandzka wojna o niepodległość|wojna o niepodległość]], zakończona w [[1921]] roku zawarciem pokoju między premierem [[David Lloyd George|Lloydem George’em]], a przywódcą ruchu wolnościowego, przyszłym prezydentem Irlandii [[Éamon de Valera|Eamonem de Valerą]]. Irlandia otrzymała status niezależnego w prawach [[Dominium brytyjskie|dominium]].

W latach [[1922]]-[[1923]] przez Zieloną Wyspę przetoczyła się wojna domowa, która wybuchła z powodu zgody rządu de Valéry’ego na pozostanie w Anglii [[Ulster]]u.

W roku [[1937]] republika uzyskała swojego prezydenta, a w [[1949]] wystąpiła ze Wspólnoty Brytyjskiej.

Początek tzw. literackiego Odrodzenia Irlandzkiego badacze (za angielskim historykiem [[Ernest Boyd|Ernestem Boydem]]) datują na początek lat 80. XIX wieku. Według nich dziełem fundamentalnym dla nowego rozumienia okresu celtyckiego, jego symboli i motywów jest wydana w latach 1878–1880 ''Historia Irlandii. Okres heroiczny'', autorstwa [[Standish O’Grady|Standisha O’Grady’ego]]. O’Grady przedstawił mity i legendarnych bohaterów Irlandii – [[Cúchulainn]]a, [[Deirdre]], [[Diarmuid Ua Duibhne|Diarmuida]] i [[Grainne|Granię]], postaci, które później wielokrotnie powracały w utworach poetów i prozaików końca XIX i początku XX wieku. Jeszcze w [[1879]] roku O’Grady opublikował znany esej ''Wczesna literatura bardów''.

Wraz z rozwojem nauki, pojawiały się również pierwsze antologie tekstów celtyckich. W [[1888]] roku 24-letni [[William Butler Yeats]] wydał ''Baśnie i gadki ludu wiejskiego Irlandii'' oraz ''Poezje i ballady młodej Irlandii''. W roku następnym [[Douglas Hyde]], założyciel powołanej kilka lat później (w [[1893]]) [[Liga Gaelicka|Ligi Gaelickiej]], sprzeciwiającej się walce niepodległościowej i stawiającej przede wszystkim na ożywienie kultury irlandzkiej, zebrał pieśni i opowieści ludowe, które opublikował w [[język irlandzki|języku gaelickim (irlandzkim)]]. Rok później, dla szerszego rozpowszechnienia irlandzkiej folklorystyki Hyde wydał je w także języku angielskim (pod tytułem ''Beside the Fire'').

[[William Butler Yeats]], laureat [[Laureaci Nagrody Nobla w dziedzinie literatury|literackiej Nagrody Nobla]] w [[1923]] roku, uważany jest za najwybitniejszego pisarza Irlandii i za jedną z najważniejszych postaci Odrodzenia Irlandzkiego. W twórczości Yeatsa zwykło się wyróżniać kilka etapów. Pierwszy, młodzieńczy, trwający do połowy lat 80. to okres poezji w stylu romantyków, czy [[prerafaelici|prerafaelitów]] angielskich, z dużą dawką uczuciowości i żywiołu imaginacyjnego. Drugi rozpoczął się w [[1885]] roku. Właśnie wtedy dwudziestoletni William zetknął się z charyzmatycznym patriotą Johnem O’Learym i wówczas właśnie, jak pisze [[Wanda Rulewicz]], ''zdecydował się zostać pisarzem irlandzkim''. Niedługo po tym spotkaniu Yeats powiedział: ''Nie ma wielkiej literatury bez narodowości ani wielkiej narodowości bez literatury''. Odtąd przyszły noblista zaczął rozwijać rodzące się już od dzieciństwa fascynacje celtyckie, które również stały się tematem jego poezji i dramatów. W tym trudnym dla Irlandii czasie podporządkowania Wielkiej Brytanii, Yeats unikał (inaczej niż działający niemal pół wieku wcześniej poeci z kręgu ''Młodej Irlandii'', których zresztą bardzo krytykował) otwartego głoszenia patriotyzmu, ale właśnie wtedy, paradoksalnie, stał się największym narodowym pisarzem irlandzkim.

Yeats pisał wyłącznie po angielsku, nie znał gaelickiego. Był zresztą bardzo otwarty na kulturę brytyjską, twierdził, że ''studiowanie innych literatur może tylko wzbogacić literaturę irlandzką''. Chociaż przestrzegał przed zbytnim kosmopolityzmem, parafrazując [[Voltaire|Woltera]] powiedział: ''Trzeba zająć się własnym ogrodem, tak aby był piękny i zielony''. Twórczość Yeatsa to próba znalezienia kompromisu między narodową tradycją a napierającymi i nieuniknionymi wpływami innych kultur (także hinduskiej i japońskiej, którymi był zafascynowany), między dawnymi wierzeniami a nowoczesnością i nowymi, nieznanymi kiedyś, problemami człowieka. W roku [[1935]] roku, kiedy poeta świętował swoje siedemdziesiąte urodziny, w [[The Times|''Timesie'']] ukazał się duży artykuł o jego życiu i pracy. Dziennikarz podsumował sylwetkę Yeatsa słowami: ''Jest właściwie pierwszym od czasów [[Jonathan Swift|Swifta]], który był w stanie połączyć anglo-irlandzką tradycję ze zdecydowanym nacjonalizmem''.

Wielkim marzeniem Yeatsa było otwarcie narodowego teatru w Irlandii. Starał się o to już od wczesnych lat 90., ale sukces przyszedł dopiero w [[1899]] roku. W [[Dublin]]ie w ''Starej Sali Koncertowej'' odbyła się inauguracja Irlandzkiego Teatru Literackiego. Pierwszym przedstawieniem była ''Księżniczka Kasia'' autorstwa Yeatsa, z jego wielką miłością, znakomitą aktorką i działaczką irlandzką [[Maud Gonne]] w roli tytułowej. Mimo iż w [[1902]] teatr zmienił nazwę na Irlandzki Teatr Narodowy, nie skupiał się wyłącznie na repertuarze krajowym. Celem Yeatsa było ''wystawianie w Irlandii sztuk nie tylko irlandzkich, ale i wielkiego repertuaru światowego''. Oprócz przyszłego noblisty dramaty pisywali [[John Millington Synge]], [[Sean O’Casey]], [[George Augustus Moore|George Moore]], również [[George Bernard Shaw]].

Także w [[1902]] teatr, od trzech lat wystawiający przedstawienia w wynajmowanych salach, doczekał się stałej siedziby. Kamienica przy Abbey Street (od tego czasu teatr nazywany był – i pod tą nazwą znany jest po dziś dzień – Abbey Theatre), w której mieściła się wieczorowa szkoła zawodowa, a jeszcze wcześniej część budynku używana była jako kostnica, została wyremontowanywyremontowana w listopadzie [[1904]] roku dzięki hojności sponsorki [[Elizabeth Horniman]].

Yeats nie chciał teatru politycznego, ale jak mówił ''poetyckiego''. Kiedy Synge w [[1907]] roku wystawił własną sztukę ''Wesołek z zachodniej krainy'' (Playboy of the Western World), ostro krytykującą przywary ludu irlandzkiego (gruboskórność i skłonność do mitomanii), czym wywołał oburzenie wśród nacjonalistów, Yeats stanął po jego stronie. W teatrze poeta powoli odchodził od tematyki politycznej (w [[1916]] roku skrytykował wybuch powstania wielkanocnego), zdając sobie sprawę, że kultura irlandzka, dawna literatura i tradycja są silniejsze od jakichkolwiek waśni narodowych. Jego działalność skupiła się głównie na rozpowszechnianiu krajowego dziedzictwa i budowaniu świadomości własnej odrębności kulturowej wśród Irlandczyków.

[[George William Russell|'''George Russell''']] – pisał pod pseudonimem '''Æ''' – poeta i mistyk, przedstawiciel ruchu [[teozofia|teozoficznego]], zajmował się przede wszystkim świętymi księgami Wschodu, rozpalił w Yeatsie zamiłowanie do kultury hinduskiej. Przyszły noblista nazwał go ''irlandzkim wizjonerem''. Od [[1892]] roku wydawał pismo ''Irish Theosophist'', łączące zainteresowania narodowe i religijne.