Taniec w starożytnej Grecji: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
niewielkie meryt.-redakcyjne/przyp. |
poszerzenia z przyp. i in. redakcyjne |
||
Linia 1:
'''Taniec w starożytnej Grecji''' – istotny składnik kultury [[starożytna Grecja|starożytnych Greków]], odgrywający znaczącą rolę w ich życiu społecznym i religijnym.
[[Plik:CECROPS CHILDREN.jpg|thumb|230px|Taniec dziewcząt z asystą fletnisty ([[relief]] ateński z pocz. V wieku p.n.e.)]]
Linia 6 ⟶ 5:
== Źródła wiedzy ==
[[Plik:British Museum Room 20a Boy dancing Athens 19022019 6641.jpg|thumb|160px||Tańczący chłopiec (ceramika z kon. V w. p.n.e.)]]
Podstawą dzisiejszej wiedzy o rozwoju i ewolucji tańca greckiego są przede wszystkim źródła literackie i obiekty archeologiczne. Wczesne wiadomości pochodzą z opisów życia codziennego w ''[[Iliada|Iliadzie]]'' i ''[[Odyseja|Odysei]]'' [[Homer]]a. [[Platon]] wspomina o znaczeniu wychowawczym tańca w VII księdze ''[[Prawa (dialog)|Praw]]''. Wśród źródeł bardziej szczegółowych zachowały się teksty: zawierający dysputę obrońcy i przeciwnika ''Dialog o tańcu'' [[Lukian z Samosat|Lukiana z Samosaty]] (z II wieku n.e.) oraz w
Na podstawie źródeł można określić jedynie podstawowe cechy tańca greckiego. Będąc faktycznie obecny we wszystkich dziedzinach życia, spełniał rozmaite funkcje społeczne, stąd zróżnicowanie tańców, o których [[figura taneczna|figurach]] brak jednak dokładniejszych wiadomości.
== Główne rodzaje tańca ==
[[Plik:Dancing maenad Python BM VaseF253.jpg|thumb|160px||Ekstatycznie tańcząca [[menada]] (ceramika z końca IV w. p.n.e.)]]
Poszczególne rodzaje tańca (podobnie jak osobne rodzaje pieśni, np. [[hymn]], [[tren (literatura)|tren]], [[dytyramb]] na cześć Dionizosa
Popularne były tańce o charakterze ekstatycznym, łączące się najczęściej z orgiastycznymi uroczystościami na cześć [[Dionizos|Dionizosa]] i [[Kybele]]. Towarzyszył im zwykle pobudzający akompaniament piszczałek i bębenków. W odróżnieniu od instrumentów muzyki „poważnej” ([[lira]], [[kitara]]), przy masowych tańcach publicznych używano instrumentów typowych dla muzyki lekkiej, do których zaliczano uniwersalny [[aulos (muzyka)|aulos]], lekki wielostrunowy [[barbiton]], hałaśliwy [[tympanon (muzyka)|tympanon]], grzechotki i rodzaj kastanietów (krotala)<ref>Zofia Skulimowska: ''Instrumenty muzyczne w starożytnej Grecji''. Warszawa: Muzeum Narodowe, 1962.</ref>.
▲Popularne były tańce o charakterze ekstatycznym, łączące się najczęściej z orgiastycznymi uroczystościami na cześć [[Dionizos|Dionizosa]] i [[Kybele]]. Towarzyszył im zwykle pobudzający akompaniament [[aulos (muzyka)|aulosu]] i [[tympanon (muzyka)|tympanonu]]. Z okazji świąt publicznych tańczono przede wszystkim w trakcie uroczystości dionizyjskich: ekstatyczne tańce kobiet odbywały się podczas [[Lenaje|Lenajów]], wspólnie tańczono podczas [[Dionizje|wiejskich Dionizjów (Małych) i Oschoforiów]]. Najczęściej wykonywane były one przy upojeniu winem, cechowała je prymitywna żywiołowość: gwałtowne podskoki i spontaniczne, niekontrolowane ruchy. Jako wyuzdane krytykowali je Platon i Lukian; jako „dziki” Lukian krytykował także taniec ''themastris'' polegający na skokach ze skrzyżowanymi nogami.
[[Plik:Lawrence Alma-Tadema 04.jpeg|left|thumb|280px||Spartański taniec wojenny ''pyrriche'' (mal. [[Lawrence Alma-Tadema]], 1869)]]
Tańce wraz ze śpiewami wykonywano podczas [[Spartiaci|spartańskich]] świąt – [[gymnopedia|gymnopediów]]. Również dla Sparty (i Krety) charakterystyczny był wykonywany w zbroi taniec ''pyrriche'' (πυρρίχη), bliżej scharakteryzowany przez Platona (''Prawa'' VII, 815a)<ref>''Człowiek Grecji'' (pod red. Jeana-Pierre'a Vernanta). Warszawa: Świat Książki, 2000, s. 94, 121.</ref> jako imitujący walkę:
{{Cytat|Mamy tu ruchy zmierzające do ochrony ciała przed wszelkimi razami i pociskami, więc uchylanie się i pochylanie, podskakiwanie i przypadanie do ziemi, oraz odwrotnie, ruchy używane przy atakowaniu, więc naśladujące napinanie łuku, rzucanie pocisku i zadawanie w ogóle wszelkich ciosów.}}
Do podobnych tańców naśladowczych, pierwotnie mających głównie charakter obrzędowy, należał w Atenach „taniec niedźwiedzicy” wykonywany na cześć [[Artemida|Artemidy]] [[Brauron|Braurońskiej]] przez małoletnie dziewczęta oddawane okresowo w służbę bogini<ref>
Całkowicie odmiennym od kultowego był taniec popisowy, lepiej znany przede wszystkim z późnego przekazu Lukiana. Wykonywali go zawodowi akrobaci, akrobatki i mimowie. Tańce popisowe były często rodzajem (wystawianych przeważnie w czasie uczt) przedstawień, w których tancerze odtwarzali scenki fabularne, np. o charakterze mitologicznym.
== Znaczenie moralne i wychowawcze ==
[[Plik:Danseuse, Varna.jpg|thumb|160px|Tancerka z grzechotką (figurka z IV w. p.n.e.)]]
Mimo że we wszystkich epokach Grecy przejawiali wielkie upodobanie do muzyki i tańca, nic nie wskazuje na to, by młodzieży podczas ćwiczeń fizycznych w [[palestra (starożytna Grecja)|palestrze]] aplikowano również ćwiczenia taneczne<ref>Robert Flacelière: ''Życie codzienne w Grecji w czasach Peryklesa''. Warszawa: PIW, 1985, s. 92, 100.</ref>.
Grecy przyznawali tańcowi istotną wartość wychowawczą, co znajduje potwierdzenie u autorów klasycznych. Kształtował on piękno duchowe poprzez piękno ruchów tanecznych: rozwijał i wzbogacał duszę, a tym samym stanowił niezbędną część wychowania człowieka. Sokrates uznawał taniec za ważny element wychowania obywatela{{doprecyzuj|data=2019-09|gdzie?}}. ▼
▲Bez względu na to Grecy przyznawali tańcowi istotną wartość wychowawczą, co znajduje potwierdzenie u autorów klasycznych.
Nadając tańcowi funkcję wychowawczą, Grecy ustalili również jego kanony estetyczne. Platon miał surowe wymagania wobec tancerza, który powinien przedstawić temat tańca w sposób naturalny, piękny, harmonijny i przyzwoity. Sztuka tańca miała wyrażać przeżycia duchowe i odpowiadać klasycznym ideałom piękna. {{fakt|[[Arystoteles]] kontynuował platońskie ujęcie tańca jako sztuki imitacyjnej: uważał, że tancerz za pomocą rytmicznego ruchu ciała przedstawia czynności, uczucia i charaktery|data=2019-09}}.
Linia 36 ⟶ 40:
Kraton zarzucał tańcom frywolność, błahość, a tancerzom zniewieściałość i rozpustę. Sam taniec uważał za błahą [[rozrywka|rozrywkę]], niegodną poważnego obywatela, który powinien raczej oglądać tragedie i komedie. Lykonos najpierw odparł zarzuty, a potem wygłosił płomienną pochwałę tańca. Przypomniał Kratonowi, że aktorzy tragiczni i komediowi również tańczą i występują w rolach kobiecych. Zarzucił tragedii skostniałość i nienaturalność, które przeciwstawił naturalności tancerzy. Lykinos uważał, że taniec jest naśladowaniem odwiecznego tańca gwiazd, więc nie można go potępiać. Bezbożnie jest potępiać taniec, gdy sami bogowie tańczą (np. Rea), a taniec jest wykonywany ku ich czci w czasie misteriów i obrzędów. Argumentuje, że taniec nie jest powodem do wstydu, ponieważ znani ze swej odwagi i waleczności Lacedemończycy tańczyli w czasie walki.
Lykinos zalecał tancerzowi naukę muzyki, geometrii i etyki, by doskonalić sztukę [[gest]]u. ''Taniec nie jest sztuką łatwą i nadającą się do szybkiego opanowania. Wymaga on bowiem wszechstronnego i nader starannego wykształcenia''
== Przypisy ==
| |||