Izydora Dąmbska: Różnice pomiędzy wersjami

| Alma Mater = [[Lwowski Uniwersytet Narodowy im. Iwana FrankiLwowski|Uniwersytet Jana Kazimierza we Lwowie]]

| odznaczenia = {{order|KAK}}

'''Izydora Dąmbska''' (ur. [[3 stycznia]] [[1904]] we [[Lwów|Lwowie]], zm. [[18 czerwca]] [[1983]] w [[Kraków|Krakowie]]) – [[polska]] [[filozofia|filozof]], [[logika|logik]], [[epistemologia|epistemolog]]. Uczennica i współpracowniczka [[Kazimierz Twardowski|Kazimierza Twardowskiego]], przedstawicielka [[Szkoła lwowsko-warszawska|lwowsko-warszawskiej szkoły filozoficznej]].

Wywodziła się ze starej szlacheckiej rodziny Dąmbskich z [[Lubraniec|Lubrańca]], herbu [[Godziemba (herb szlachecki)|Godziemba]], którzy do czasów rozbiorów mieszkali na Kujawach. Na przełomie XVIII i XIX rodzina Dąmbskich osiedliła się w [[Rudna Wielka (województwo podkarpackie)|Rudnej Wielkiej]], koło Rzeszowa. Była najmłodszą córką [[Stanisław Dąmbski (1865–1941)|Stanisława Dąmbskiego]] posła Sejmu Krajowego Galicji, późniejszego senatora II Rzeczypospolitej. Wydarzenia [[I wojna światowa|I wojny światowej]], a następnie walk polsko-ukraińskich i [[Wojna polsko-bolszewicka|wojny polsko-radzieckiej]] spowodowały, że wraz z rodziną zmuszona była zmieniać miejsca pobytu, co uniemożliwiło jej regularną naukę w szkole. Wykształcenie podstawowe i średnie otrzymała więc w formie prywatnych lekcji, a maturę zdała eksternistycznie w [[1922]] roku w Prywatnym Gimnazjum Realnym [[Urszulanki|Sióstr Urszulanek]] we Lwowie.

W maju 1939 roku, wobec zagrożenia wojennego, I. Dąmbska, która wyniosła z domu głęboką miłość i przywiązanie do Ojczyzny, zgłosiła się do odbycia kursu sanitarnego, a następnie w czasie kampanii wrześniowej pracowała ochotniczo jako sanitariuszka w szpitalu wojennym. Po zakończeniu działań wojennych pracowała (do czasu likwidacji w 1940 r.) w Instytucie Psychotechnicznym, a następnie w bibliotece Instytutu Przeciwgruźliczego (w latach 1940-1941) oraz w Bibliotece [[Zakład Narodowy im. Ossolińskich|Zakładu Narodowego im. Ossolińskich]] (w latach 1941-1945). Włączyła się również w nurt walki z okupantem. Aktywnie działała w szeregach [[Armia Krajowa|Armii Krajowej]] i dużą część swego wysiłku poświęcała pracy informacyjnej na rzecz tej organizacji. Poza tym już od lipca 1940 roku I. Dąmbska razem z Fryderyką Jarzębińską przystąpiła do organizowania we Lwowie tajnego nauczania. Gdy w rok później przybył tam z Warszawy delegat [[Czesław Wycech]] z zadaniem zorganizowania tajnego nauczania, zastał we Lwowie 20 działających już pod ich kierunkiem cztero- i sześcioosobowych kompletów. Do tej pracy Dąmbska przywiązywała wielką wagę, a w kilkadziesiąt lat później jedna z jej byłych uczennic napisała we wspomnieniu: „Na lekcji polskiego czytała czasem fragmenty wierszy – cicho, spokojnie, a tak, że niejednokrotnie się pobeczeliśmy, a potem gotowi byliśmy strzelać i ginąć, choć przecie nie powiedziała nigdy: strzelaj, bij się, giń z honorem. Nie używała wielkich słów, nie cierpiała patosu. [...] uczyła przede wszystkim odróżniać dobro od zła, podłość od uczciwości i nie tylko odróżniać – uparcie, właśnie uparcie trwać i bronić najcenniejszych wartości, jakie tkwią w człowieku – nawet za cenę własnego życia”. I. Dąmbska, w porozumieniu z prof. Kazimierzem Ajdukiewiczem, organizatorem studiów filozoficznych w podziemnym Uniwersytecie Jana Kazimierza, prowadziła również od 1940 roku wykłady z „Głównych pojęć i zagadnień nauk filozoficznych” oraz z „Zarysu historii filozofii greckiej”. Mimo całego dramatyzmu lat okupacji I. Dąmbska, podobnie jak wielu innych polskich filozofów, nie zaniedbywała w tym okresie pracy naukowej. Szczególnie bliskie stosunki naukowe i przyjacielskie łączyły ją nadal z W. Witwickim, który korzystał z jej pomocy przy pisaniu pracy o Platonie-pedagogu. Dąmbska, która jeszcze przed wojną pod wpływem Witwickiego zainteresowała się bliżej Platonem, przygotowała obszerną bibliografię i zebrała wiadomości o Platonie w Polsce, na podstawie których powstała później jej praca poświęcona recepcji pism Platona w Polsce. U schyłku mrocznych lat okupacji (1944-1945) powstało jej obszerne studium ''Stosunek człowieka do śmierci i jego rola w kształtowaniu się kultury'', w którym śledziła zmagania się ducha ludzkiego – jednostek i grup ludzkich – z lękiem przed śmiercią.

Po październiku [[1956]] roku Dąmbska otrzymała zaproszenie do objęcia katedry w Uniwersytecie Jagiellońskim w [[Kraków|Krakowie]] oraz w Uniwersytecie Poznańskim. Mimo początkowych wahań zdecydowała się ostatecznie przyjąć ofertę [[Uniwersytet Jagielloński|Uniwersytetu Jagiellońskiego]], gdzie od l września [[1957]] roku objęła katedrę historii filozofii (drugą katedrę zajmował R. Ingarden). Od początku swojej działalności dydaktycznej w Krakowie zgromadziła wokół siebie grupę uczniów i współpracowników. Po kilkuletniej przerwie mogła wreszcie publikować w kraju oraz uczestniczyć w zagranicznych kongresach i konferencjach naukowych. We wrześniu 1958 roku I. Dąmbska udała się w swą pierwszą po wojnie podróż zagraniczną: uczestniczyła w XII Międzynarodowym Kongresie Filozoficznym w Wenecji, a następnie, dzięki uzyskanemu stypendium Fundacji Forda, przebywała przez sześć miesięcy w Paryżu, gdzie, prowadziła własne badania oraz wygłosiła odczyty w Sorbonie i w Centre International de Synthèse.

Ten pomyślny okres nie trwał jednak zbyt długo. Już od początku lat sześćdziesiątych władze patrzyły coraz bardziej niechętnie na je działalność dydaktyczną i wychowawczą. Powodem tej niechęci były poglądy I. Dąmbskiej odbiegające od głoszonych oficjalnie przez władze (warunkiem było wykładanie według tzw. metodologii marksistowskiej<ref>{{Cytuj pismo | autor = [[Stefan Mękarski]] | tytuł = Ś.p. Izydora Dąmbska | czasopismo = Biuletyn | wydawca = Koło Lwowian w Londynie | wolumin = Nr 46 | strony = 79 | data = Grudzień 1983 | url = https://dlibra.kul.pl/publication/2132}}</ref>). W wielu publicznych wypowiedziach. występowała ona w obronie wolności badań filozoficznych, twierdząc, iż filozofia, podobnie jak każda rzetelna nauka, powinna być wytworem niezależnego i bezinteresownego dążenia umysłu ludzkiego do prawdy i, że nie można jej uprawiać na gruncie jakiejkolwiek nakazanej z góry ideologii. Według niej, neutralny ideologicznie miał być również uniwersytet. Nawiązując do poglądów K. Twardowskiego, widziała misję wychowawczą uniwersytetu nie w tym, by urabiał młodzież w duchu tej czy innej ideologii, ale by w niej kształtował gorące umiłowanie prawdy i przysposabiał do niezależnych badań naukowych. Początkowo tego rodzaju niezależne postawy były tolerowani przez władze, ale w miarę wygaszania popaździernikowych przemian i wzmacniania ideologicznego nadzoru nad nauką i szkolnictwem wyższym, jej wykłady i seminaria oraz inne wystąpienia publiczne stawały się niepożądane i niewygodne. Po raz drugi więc odebrano jej katedrę i możliwość pracy dydaktycznej i z dniem 1 lipca 1964 roku przeniesiono, mimo jej sprzeciwu, do [[Instytut Filozofii i Socjologii PAN|Instytutu Filozofii i Socjologii PAN]], gdzie wprawdzie mogła prowadzić badania naukowe, ale indywidualnie i bez kontaktów z młodzieżą, które tak bardzo sobie ceniła. „Jest jasne, że trzeba będzie znów odejść. [...], ale chodzi o to, by przegrywający zachował twarz” – pisała w liście do Tadeusza Kotarbińskiego. Natomiast w przemówieniu pożegnalnym skierowanym do Rady Wydziału Filozoficzno-Historycznego UJ (którego z powodu natychmiastowości jej przeniesienia nie zdążyła wygłosić osobiście) stwierdziła: „To, że z tych powodów ustąpić muszę z filozoficznej katedry i Uniwersytet Jagielloński opuścić, jest dla mnie rzeczą nad wyraz ciężką. W niczym jednak nie zachwiało to mego przeświadczenia o moralnej słuszności zajmowanego przeze mnie stanowiska, którego nadal, tak samo jak dotąd, będę bronić, gdziekolwiek mi jeszcze działać wypadnie”. Postawie tej pozostała wierna do końca życia. Nigdy nie uległa żadnym „racjom” taktycznym, ale odważnie występowała w obronie wolności myśli oraz przeciwko wszelkim administracyjnym naciskom wolność tę naruszającym. Tak było w 1968 roku, gdy wystąpiła z apelem do Ministra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego w obronie studentów oraz, gdy wspólnie z prof. [[Tadeusz Kotarbiński|T. Kotarbińskim]], na znak protestu przeciwko usunięciu [[Irena Krońska|Ireny Krońskiej]] ze stanowiska kierownika Redakcji Biblioteki Klasyków Filozofii, zrezygnowała z uczestnictwa w Komitecie Redakcyjnym Biblioteki. Nie zważając na doznane wcześniej krzywdy, ujęła się również za represjonowanymi profesorami warszawskimi, chociaż ich działania z lat pięćdziesiątych musiały budzić jej wstręt. Podobnie w 1976 roku była jednym z sygnatariuszy memoriału uczonych skierowanego do sejmu PRL, w którym domagano się obiektywnego zbadania wydarzeń czerwcowych.

* „Izydora Dąmbska (1904-1983)” pod red. [[Jerzy Perzanowski|Jerzego Perzanowskiego]] Seria „Ludzie nauki” nr. 5, wyd. PAU Kraków, 2001

[[Kategoria:WykładowcyLudzie Uniwersytetuurodzeni Jagiellońskiegowe Lwowie]]

[[Kategoria:ZmarliWykładowcy wUniwersytetu 1983Jagiellońskiego]]

[[Kategoria:TłumaczeZmarli literaturyw polskiej1983]]

[[Kategoria:PolscyŻołnierze tłumaczeArmii literatury greckiejKrajowej]]