|
'''Saqaliba''', '''Sakaliba''' (ar. صقالبة, lp. Siqlab) – zbiorcza nazwa [[Słowianie|słowiańskich]] [[Wojsko najemne|najemników]] i [[Niewolnictwo|niewolników]] w średniowiecznym świecie arabskim. Wyraz ten najpewniej jest kalką językową z greckiego wyrazu określającego Słowian – ''Sklabonei''. Saqalibowie należeli do najcenniejszych dóbr eksportowych Słowiańszczyzny, a handel nimi angażowało się wiele królestw i ludów<ref>W okowach - rzecz o wczesnośredniowiecznym niewolnictwie, Gabriela Kucharska, Michał Przybycień w: Echo Grodu nr 9, red. [[Jan Gancarski]], Muzeum Podkarpackie, ISBN 978-83-949768-9-7, 2019 str. 6</ref>.
Perski kronikarz [[Ibn al-Faqih]] pisał, że istniały dwie grupy ''Saqaliba'' – śniadoskórzy i ciemnowłosi z brzegów morza oraz bladolicy i jasnowłosi z głębi lądu. [[Abu Zayd al-Balkhi]] pisał o trzech głównych miejscach pochodzenia owych – Kuyaba (zdaniem Grekowa jest to [[Kijów]]), Slavia (w średniowieczu tak określano m.in. zamieszkane przez [[Słowianie połabscy|Słowian połabskich]] – [[Łużyce]], [[Brandenburgia|Brandenburgię]], [[Meklemburgia|Meklemburgię]] i [[Pomorze Zachodnie]], a także Artania (najpewniej okolice [[Jarosław (Rosja)|Jarosławia]], gdzie odnaleziono skarb z arabskimi monetami) . Natomiast [[Ibrahim ibn Jakub]] lokował centrum ''Saqaliba'' gdzieś na Bałkanach, na zachód od [[Bułgaria|Bułgarii]]. ▼Pierwsze pojedyncze wzmianki o ludziach ''sa-Saqaliba'' pochodzą od pisarzy arabskich z drugiej połowy VII wieku, w roku [[691]] [[Al-Achtal|Ghiyath ibn Ghawth al-Taghlibi al-Akhtal]], poeta tworzący na dworze Umajjadów wspomina o ''tłumie jasnowłosych Saqaliba'', pisze też o grupie, która po odbyciu służby wojskowej osiedliła się w pobliżu miasta [[Apamea]]<ref>Polska dzielnicowa i zjednoczona. [[Aleksander Gieysztor]], 1972, str. 48; [[Przemysław Urbańczyk]]. Mieszko Pierwszy Tajemniczy, 2016 str. 82 (zob. Lewicki, 1952)</ref>.
Pierwszym geografem który określił położenie kraju ''ard as-Saqaliba'' był [[Muhammad ibn Musa al-Chuwarizmi]], autor ''Księgi obrazu ziemi'' (Kitab surat al-ard) ok. 850 rok, w dziele tym perski geograf jednoznacznie stwierdza, że kraj [[Germania]], jest identyczny z ziemią Saqaliba" <ref>Przemysław Urbańczyk. Mieszko Pierwszy Tajemniczy, 2016 str. 82 (zob. Lewicki, 1952)</ref>. Natomiast [[Ibrahim ibn Jakub]] lokował centrum ''Saqaliba'' gdzieś na Bałkanach, na zachód od [[Bułgaria|Bułgarii]].
▲Perski kronikarz [[Ibn al-Faqih]] pisał, że istniały dwie grupy ''Saqaliba'' – śniadoskórzy i ciemnowłosi z brzegów morza oraz bladolicy i jasnowłosi z głębi lądu. [[Abu Zayd al-Balkhi]] pisał o trzech głównych miejscach pochodzenia owych – Kuyaba (zdaniem Grekowa jest to [[Kijów]]), Slavia (w średniowieczu tak określano m.in. zamieszkane przez [[Słowianie połabscy|Słowian połabskich]] – [[Łużyce]], [[Brandenburgia|Brandenburgię]], [[Meklemburgia|Meklemburgię]] i [[Pomorze Zachodnie]], a także Artania (najpewniej okolice [[Jarosław (Rosja)|Jarosławia]], gdzie odnaleziono skarb z arabskimi monetami).
[[Plik:Jean-Léon Gérôme 004.jpg|thumb|Jean-Léon Gérôme ''Mercato degli schiavi'' - targ niewolników]]
Z miasta [[Bułgar Wielki|Bulgar]] leżącego nad Mielenką, dopływ [[Wołga|Wołgi]], królowie ''as-[[Saqaliba]]'', pod tą nazwą występują w źródłach arabskich [[Bułgarzy Kamscy|Bułgarzy kamscy]] pobierali dziesięcinę składaną przez Słowian. Wiódł tędy z biegiem [[Wołga|Wołgi]], główny szlak niewolniczy ''Nahr-as-Saqaliba'' (''rzeki Słowian'') prowadzący nad ''Bahr al-Hazar'' [[Morze Kaspijskie]] opisany przez [[Abd al-Hamid al-Katib]]a<ref>Historia Ukrainy od czasów najdawniejszych do końca XVIII wieku. Natalia Nakowenko.; Arabskie opisanie Słowian. Źródła do dziejów średniowiecznej kultury. Urszula Lewicka-Rajewska</ref>. Podczas drugiej wojny arabsko-chazarskiej (722-[[737]]) skierowanej przeciwko [[Chazarowie|chazarskiemu]] [[kaganat|kaganowi]] muzułmański generał Marwan Ibn Muhammad (ostatni kalif umajjadzki) miał wziąć do niewoli nad rzeką [[Don]] 20 tys. Słowian i prawdopodobnie przesiedlił ich w głąb kalifatu<ref>Przegląd orientalistyczny: rocznik społeczno-naukowy, PWN, 1999 s. 293; The Entry of the Slavs into Christendom: An Introduction to the Medieval History of the Slavs A. P. Vlasto s. 239</ref>. W [[VIII wiek|VIII w]] karawany [[Niewolnictwo|niewolników]] przez [[Brama Cylicyjska|Bramę Cylicyjską]] zmierzały do Hisn as-Saqaliba (''twierdzy słowian'') przy ówczesnej granicy [[Umajjadzi|arabsko]]-[[Cesarstwo Bizantyńskie|bizantyńskiej]]<ref>Słownik starożytności słowiańskich: encyklopedyczny zarys kultury Słowian od czasów najdawniejszych, PAN, Tom 1, 1961 s. 45; Przegląd historyczny t. 43 s. 479; „Za panowania [[Harun ar-Raszid|Haruna ar-Raszida]] [...] Ta ważna twierdza usytuowana była na południe od sławnego przełomu rzeki Tarsus przecinającego góry Taurusu, zwanego Bramą Cylicyjską i w okresie kiedy znajdowała się w posiadaniu Arabów, służyła jako wojskowa baza wypadowa.” w: Przegląd orientalistyczny, 1977 s. 190</ref>.
Niewolnicy trafiali na południe Europy i Bliski Wschód trzema szlakami handlowymi, do [[Wenecja|Wenecji]] (zob. [[Riva degli Schiavoni]]), [[Bagdad]]u, arabskiej [[Andaluzja|Andaluzji]] i Afryki Północnej<ref>J. Krysik, Sclavus na niewolniczym szlaku w: Polityka. Pomocnik historyczny, Nr 8/2015 str. 42</ref>. Najważniejsze arabskie targi niewolników mieściły się w [[Bagdad]]zie i [[Kordoba|Kordobie]] - ''słowiańska szarańcza dosłownie zatyka ulice Bagdadu'', pisał na początku IX wieku arabski poeta [[Abu Yaqub Ali ibn Gabala]].
Niewolników dostarczali arabskim handlarzom głównie Żydzi. [[Ibrahim ibn Jakub]] wspomina, że czeska [[Praga]] ([[965]]) była na ówczesne czasy największym ośrodkiem handlu niewolnikami w tej części Europy - ''przebywają do niego z miasta [[Kraków|Karako]] [[Rusowie]] i Saqalibowie z towarami. I przychodzą do nich z kraju Turków muzułmanie, Żydzi i Turcy, również z towarami, ... a wyważą od nich niewolników, cynę, i wszelkie rodzaje futer''. W ''Żywocie Świętego Wojciecha'' znajduje się również wzmianka o żydowskich kupcach, którym sprzeciwiał się św Wojciech - ''jeńców i niewolników chrześcijańskich, których kupiec żydowski nabywał za nieszczęsne złoto, i to tylu, że biskup nie mógł ich wykupić''. W pierwszej połowie XII wieku żydowski podróżnik Beniamin z Tadeli, wymienia przypadki sprzedaży przez rodziców swoich słowiańskich dzieci <ref>W okowach - rzecz o wczesnośredniowiecznym niewolnictwie, Gabriela Kucharska, Michał Przybycień w: Echo Grodu nr 9, 2019 str. 6</ref>.
Za żywy towar nabywcy ze świata arabskiego płacili srebrnymi monetami. Prawdopodobnie [[dirhem]]y i srebrne siekańce monet, które bardzo licznie pojawiają się w odkrytych skarbach z X i XI wieku są pośrednimi śladami tego handlu. Znaleziska te występują najczęściej na Pomorzu, w Wielkopolsce, Małopolsce i na Mazowszu. Poza Polską najliczniejsze skarby arabskiego srebra znane są z terenów Połabia, Rusi i Skandynawii.
Handel niewolnikami na ziemiach piastowskich zaczął załamywać się na początku XI wieku, przyjęcie chrześcijaństwa ograniczyło nieznacznie zjawisko niewolnictwa<ref>W okowach - rzecz o wczesnośredniowiecznym niewolnictwie, Gabriela Kucharska, Michał Przybycień w: Echo Grodu nr 9, 2019 str. 6</ref>. .
[[Mu’awija I]] miał mieć w [[Syria|Syrii]] armię złożoną z 5000 ''Saqaliba'' w latach 60. VII wieku.
Niektórzy Sakalibowie mieli po upadku [[Kalifat Kordoby|Kalifatu Kordobańskiego]] być władcami [[Taifa (państwo)|taif]], czyli muzułmańskich księstw na [[Półwysep Iberyjski|Półwyspie Iberyjskim]].
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
== Bibliografia ==
[[Kategoria:Niewolnictwo]]
[[Kategoria:Wojska najemne]]
[[Kategoria:Prasłowianie]]
|
