Wolna elekcja: Różnice pomiędzy wersjami

Wygaśnięcie rodu Jagiellonów i związany z tym kryzys dynastyczny stał się testem trwałości państwa szlacheckiego. Obawiano się, że przedłużający się okres braku monarchy może źle wpłynąć na całą Rzeczpospolitą, a może nawet doprowadzić do jej upadku. Choć wielu możnych liczyło się z możliwością wygaśnięcia [[dynastia|dynastii]], nie istniały żadne ustalone metody postępowania w takiej sytuacji. [[Bezkrólewie]] stało się jednak rzeczywistością. W tej sytuacji [[szlachta]] podjęła próbę rozwiązania problemu bezkrólewia. Chodziło nie tylko o rozważenie kandydatów na nowego władcę, ale też o ustalenie sposobu jego wyboru, a także stworzenie takich mechanizmów, które gwarantowałyby, że nowy król nie naruszy zasad „złotej wolności”. [[Szlachta]] musiała przygotować umowę, dzięki której nie utraciłaby swoich wielkich przywilejów, a przy okazji zdołałaby zyskać pewne dodatkowe korzyści. Chodziło także o ochronę osiągnięć [[Rzeczpospolita Obojga Narodów|Rzeczypospolitej Obojga Narodów]], takich jak [[tolerancja wyznaniowa]], a także zabezpieczenie kraju na wypadek samowolnych decyzji króla czy konieczności prowadzenia wojny. W końcu jednak, pomimo lekkich sporów między szlachtą, magnatami i duchowieństwem, znaleziono porozumienie. Postanowiono, że do czasu wyboru następnego króla będą obowiązywać następujące ustalenia:

# Osobą sprawującą naczelną władzę będzie na czas bezkrólewia [[prymas]] [[Jakub Uchański]] (tzw. [[interrex (Polska)|interrex]]),

# Pokój religijny na terenie kraju zapewni tzw. [[Konfederacja warszawska (1573)|konfederacja warszawska]], uchwalona na początku 1573 roku.

Lecz najważniejszym wynikiem tego między szlacheckiego porozumienia było ustalenie, iż wybór na króla będzie się odbywał przez elekcję, której ostateczną formę ustalono na [[sejm konwokacyjny|sejmie konwokacyjnym]] w 1573. Wybory miały być powszechne w obrębie stanu szlacheckiego (''viritim'', czyli „mąż w męża”). Inicjatorami pomysłu elekcji w systemie ''viritim'' była szlachta małopolska, a dokładniej: wojewoda sandomierski [[Piotr Zborowski (zm. 1580)|Piotr Zborowski]], wojewoda krakowski [[Jan Firlej (marszałek wielki koronny)|Jan Firlej]] oraz kasztelan lubelski [[Stanisław Słupecki (zm. 1576)|Stanisław Słupecki]]. Mieli oni „swojego człowieka” w sejmie – był to [[Jan Zamoyski]] (który został później wielkim [[Kanclerz wielki koronny|kanclerzem koronnym]] i [[hetman]]em), który ze wszystkich sił próbował przeforsować ten system elekcji. I rzeczywiście mu się udało, dzięki poparciu tego pomysłu także przez duchowieństwo, które było zaniepokojone dużą liczbą protestantów zasiadających w senacie.