Hiperpoprawność: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
drobne redakcyjne |
|||
Linia 1:
'''Hiperpoprawność''', in. '''hiperyzacja'''
▲'''Hiperpoprawność''', in. '''hiperyzacja'''<ref>{{Cytuj książkę |tytuł = Język polski: poprawność, piękno, ochrona |data = 1969 |wydawca = Bydgoskie Towarzystwo Naukowe |url=http://books.google.com/books?id=t2bRAAAAMAAJ | seria = Prace popularnonaukowe | tom=4 | imię=Stanisław | nazwisko=Urbańczyk | autor link=Stanisław Urbańczyk |strony=165–178}}</ref>, '''hiperkorekcja'''{{r|hiperkorekcja}}, '''przesada poprawnościowa'''{{r|:0}} – unikanie [[forma językowa|form]] zgodnych z [[norma językowa|normą językową]] na rzecz hiperyzmów, czyli form pozbawionych aprobaty normatywnej, ale postrzeganych przez mówiącego jako lepsze{{r|:0|Jan Miodek1987}}. Hiperkorekcja polega na bezpośredniej imitacji systemowości w tworzeniu [[forma językowa|form wyrazowych]], niewłaściwym rozszerzeniu zakresu pewnej cechy językowej{{odn|Mistrík|1993|s=183}}{{r|:1}}. Do zjawiska tego dochodzi zwykle wskutek [[kontakty językowe|kontaktu]] dwóch [[odmiana językowa|odmian językowych]], np. [[dialekt niestandardowy|dialektu lokalnego]] i [[język standardowy|języka standardowego]], z których jedna uchodzi za bardziej „poprawną” i godną naśladowanią, a druga za gorszą{{r|:0}}. Bywa pojmowana jako przejaw [[niepewność językowa|niepewności językowej]] mówiącego<ref>{{Cytuj |autor = Joan Swann |tytuł = A Dictionary of Sociolinguistics |data = 2004 |isbn = 9780748616909 |wydawca = Edinburgh University Press |s=189| url = https://books.google.com/books?id=MNz0KPLT3ksC |język = en}}</ref>
Hiperkorekcja jest typowym rezultatem praktyk [[preskryptywizm (językoznawstwo)|preskryptywistycznych]], a jednocześnie przedmiotem ich [[krytyka językowa|krytyki]]{{r|:2}}. Normatywiści promują stosowanie dialektu standardowego oraz przepisów normatywnych, reguły te jednak podlegają mylnej interpretacji ze strony typowych użytkowników języka{{r|:2}}. Ostatecznie dochodzi do powstania form, które nie są ani zalecane normatywnie, ani oczekiwane w spontanicznej mowie{{r|:2}}.
== Charakterystyka ==
Zjawisko hiperyzacji wynika z opacznej lub przesadnej próby zastosowania danej zasady [[preskryptywizm (językoznawstwo)|preskryptywnej]], niewłaściwie pojętej normy, która wbrew zamiarowi prowadzi do wygenerowania formy nienormatywnej. O hiperpoprawności nie można mówić, gdy użycie niestandardowej, pozornie przesadnej formy wynika z naturalnego poczucia językowego, np. gdy występuje ona w rodzimej odmianie języka danej osoby{{r|doi10.2307/452423-s167-78}}.
Hiperpoprawność przejawia się przede wszystkim w [[wymowa|wymowie]], [[fleksja|fleksji]] i [[słowotwórstwo|słowotwórstwie]]
Przykładem tego zjawiska jest „literowa” wymowa ''ę'' oraz ''ą'' przed spółgłoskami zwartymi i zwarto-szczelinowymi np. ''ząb'' jako [{{IPA|zɔ̃p}}] lub [{{IPA|zɔɰ̃p}}] zamiast [{{IPA|zɔmp}}]{{r|Jan Miodek2006-s922923}}. Użytkownik [[dialekt niestandardowy|dialektu obiegowego]], próbując operować [[język ogólnopolski|językiem ogólnym]], może starać się unikać gwaryzmu ''gościami'' (zamiast ''gośćmi''), jednocześnie
Przykładem zjawiska hiperpoprawności w języku angielskim jest użycie formy ''whom'' (zamiast ''who'') w zdaniu ''Whom is it at the door?''{{r|James Paul Gee1996-s11}}. Wynika to z chybionej próby dostosowania swojego dialektu, nierozróżniającego ''who'' i ''whom'', do zasad [[Angielszczyzna standardowa|angielszczyzny standardowej]] (zwłaszcza [[język pisany|rejestru pisanego]]){{r|James Paul Gee1996-s11}}.
Bywa, że formy powstałe w wyniku hiperpoprawności utrwalają się w języku, niekiedy zyskując aprobatę normatywną lub nawet rugując w zupełności formy starsze. W rozwoju języka polskiego regularne formy typu ''kóń'', ''dóm'' itp., końcówka [[celownik (przypadek)|celownika]] [[liczba mnoga|lm.]] ''-óm'', choć umotywowane [[ewolucja języka|ewolucją języka]], były odczuwane jako [[dialektyzm|gwarowe]] i zastępowano je formami ''koń'', ''dom'' itp., które ostatecznie zostały uznane za jedyne dopuszczalne w języku standardowym.
Linia 16 ⟶ 19:
== Przypisy ==
{{Przypisy|
<ref name=":0">{{cytuj
<ref name=":1">{{
<ref name="
<ref name="doi10.2307/452423-s167-78">{{cytuj|autor=Robert J. Menner|tytuł=Hypercorrect forms in American English|czasopismo=American Speech|data=1937|wolumin=12|numer=3|s=167–178|jstor=452423|doi=10.2307/452423|język=en}}</ref>
<ref name="hiperkorekcja">{{cytuj|autor=Magdalena Pastuchowa
<ref name="James Paul Gee1996-s11">{{cytuj|autor=James Paul Gee|tytuł=Social Linguistics and Literacies: Ideology in Discourses|data=1996|isbn=978-0-7484-0500-8|wydawca=Taylor & Francis|url=https://books.google.com/books?id=3Mw6XYpihzcC|język=en|s=11}}</ref>
<ref name="Jan Miodek1987">{{cytuj|autor r=[[Jan Miodek]]|rozdział=Hiperyzmy|tytuł=Odpowiednie dać rzeczy słowo. Szkice o współczesnej polszczyźnie|miejsce=Wrocław|data=1987}}</ref>
<ref name="Jan Miodek2006-s922923">{{cytuj|autor r=[[Jan Miodek]]|data=2006|rozdział=Błędy językowe i ich klasyfikacja|autor=Michałowski, T.;|tytuł=Encyklopedia Powszechna – encyklopedyczny słownik języka polskiego od, a do z|s=XIX (między s. 922 i 923)
<ref name="Joan Swann2004-s189">{{cytuj|autor=Joan Swann|tytuł=A Dictionary of Sociolinguistics|data=2004|isbn=9780748616909|wydawca=Edinburgh University Press|s=189|url=https://books.google.com/books?id=MNz0KPLT3ksC|język=en}}</ref>
▲<ref name="hiperkorekcja">{{cytuj|autor=Magdalena Pastuchowa |rozdział=Pragmatyczna hiperkorekcja, czyli o „przesadnej poprawności językowej” |redaktor= Małgorzata Milewska-Stawiany, Ewa Rogowska-Cybulska |tytuł=Mówię, więc jestem. Rozmowy o współczesnej polszczyźnie. |miejsce=Gdańsk |wydawca=Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego |data=2013 |wolumin=4 |s=280–283|isbn=978-83-7865-061-4}}</ref>
<ref name="Stanisław Urbańczyk1992-s270">{{cytuj|autor=[[Stanisław Urbańczyk]]|tytuł=Encyklopedia języka polskiego|data=1992|isbn=8304029944|wydanie=2|miejsce=Wrocław|wydawca=Ossolineum|oclc=30953882|s=270}}</ref>
<ref name="Urbańczyk1969-s165-178">{{cytuj książkę|tytuł=Język polski: poprawność, piękno, ochrona|data=1969|wydawca=Bydgoskie Towarzystwo Naukowe|url=http://books.google.com/books?id=t2bRAAAAMAAJ|seria=Prace popularnonaukowe|tom=4|imię=Stanisław|nazwisko=Urbańczyk|autor link=Stanisław Urbańczyk|strony=165–178}}</ref>
}}
| |||