Ideologia języka standardowego: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m + |
m drobne redakcyjne |
||
Linia 16:
=== Poprawność językowa ===
Istotną konsekwencją standaryzacji języka jest wykształcenie się i ugruntowanie w społeczeństwie idei [[Poprawność językowa|poprawności językowej]]. W kulturach języka standardowego panuje powszechne, zwykle niekwestionowane przeświadczenie, że wśród używanych [[Forma językowa|form językowych]] można wyróżnić elementy z gruntu poprawne, a także elementy [[Błąd językowy|błędne]]{{odn|Milroy|2007|s=134}}. Ten [[językoznawstwo ludowe|obiegowy pogląd]] wyznawany jest przez znakomitą większość społeczeństwa, również przez ludzi wykształconych. Osoby kultywujące ideę poprawności językowej z reguły nie są świadome jej motywacji ideologicznej – uznają ją zwykle za zdroworozsądkową koncepcję, znajdującą oparcie w faktach [[Językoznawstwo|lingwistycznych]]. Językoznawcy stoją natomiast na stanowisku, że sankcjonowane zasady normatywne nie są elementem zaszytym w języku, lecz konwencją wykształconą przez praktykę społeczną, pozbawioną zależności od lingwistycznych cech poszczególnych form językowych. [[James Milroy]] zaznacza, że rzekome argumenty ku wyższości lingwistycznej jednostek języka standardowego są dorabiane metodą post hoc, twierdząc przy tym, że sposób postrzegania różnych bytów językowych jest w rzeczywistości uzależniony od czynników pozajęzykoznawczych{{odn|Milroy|2001|s=535–539}}.
Dla kultur języka standardowego charakterystyczne jest również przypisywanie znaczenia [[Ortografia|normom ortograficznym]] przy jednoczesnym niezauważaniu ich umownego charakteru. Powszechne jest bowiem przeświadczenie, że o kształcie pisowni decydują obiektywne rozstrzygnięcia lingwistyczne{{odn|Milroy|2007|s=134–135}}. Nie przewiduje się natomiast możliwości dostosowywania oficjalnej ortografii do różnych potrzeb komunikacyjnych, np. w celu osiągnięcia efektu stylistycznego, zaprezentowania realnej wymowy słów bądź stworzenia atmosfery nieformalności{{odn|Starčević|Kapović|Sarić|2019|s=81–82}}. Pokutuje także przekonanie, że ustna produkcja językowa powinna odpowiadać konwencjom języka pisanego (unika się powtórzeń, wprowadza się pisemne struktury zdaniowe itp.){{odn|Starčević|Kapović|Sarić|2019|s=81}}.▼
Polski językoznawca [[Karol Janicki]] zauważa ponadto, że przekonanie o dwubiegunowości rzeczywistości językowej (poprawny–niepoprawny) i absolutnej wyższości środków języka standardowego obecne jest nie tylko wśród laików, ale również wśród niektórych lingwistów{{odn|Janicki|2014|s=153–154}}. Janicki określa tę postawę jako przejaw [[esencjalizm]]u{{odn|Janicki|2014|s=153–154}}.
Linia 25 ⟶ 23:
=== Autorytety językowe ===
Językoznawcy teoretycy stoją przeważnie na stanowisku, że język stanowi własność każdego rodowitego użytkownika ([[native speaker]]a), postrzegając go jako zjawisko poznawcze, kształtujące się w ludzkim umyśle{{odn|Milroy|2007|s=135–136}}. Zakłada się, że wszelkie kody językowe, bez względu na status społeczny ich użytkowników, są z natury oparte na [[Zasada językowa|złożonych zasadach]], które istnieją niezależnie od wypracowania piśmiennictwa i oficjalnej [[Kodyfikacja (językoznawstwo)|kodyfikacji]]{{odn|Kapović|Starčević|Sarić|2016|s=56–57}}. Ideologia języka standardowego nakazuje natomiast traktować język jako twór sterowany przez [[regulacja językowa|autorytatywne gremia]] (zwykle bliżej nieokreślone), odgórnie ustalające [[Norma językowa|zasady poprawnościowe]] i dyktujące je użytkownikom. W kulturach zdominowanych przez tę ideologię spotyka się przekonanie, że wiedza językowa przyswojona w sposób naturalny jest niedoskonała, a o nabywaniu faktycznej znajomości języka zaczyna się mówić dopiero na etapie formalnej edukacji. Skodyfikowana postać języka utożsamiana jest wówczas z nim samym, przez co znajomość języka zrównywana jest ze znajomością wzorców dialektu standardowego, narzucanych zewnętrznie przez wydawnictwa normatywne ([[Gramatyka normatywna|gramatyki]], [[słownik]]i itd.){{odn|Milroy|2007|s=135–136}}. Przy spojrzeniach tych pojawia się zwykle przeświadczenie o postępującej „degeneracji” języka i niskiej jakości praktyki mownej, a także konieczności sprawowania [[regulacja językowa|pieczy nad językiem]]{{odn|Milroy|2007|s=138–139}}. Można także zaobserwować procesy hipernormalizacji, podczas których w ramy kodyfikacyjne ujmuje się kosmetyczne przepisy stylistyczne, powodując oderwanie samego standardu od społecznych realiów i rzeczywistych potrzeb komunikacyjnych{{odn|Kordić|2010|s=65}}{{odn|Kapović|Starčević|Sarić|2016|s=65}}. Popularne [[poradnictwo językowe|poradniki językowe]] sprzeciwiają się nawet takim wyrażeniom, które w powszechnym obiegu funkcjonują jako formy standardowe<ref>{{Cytuj odcinek | tytuł=[https://www.youtube.com/watch?v=IqLu15AjKtI Jeziku je svejedno] | serial = [https://radio.hrt.hr/prvi-program/emisija/jezik-i-predrasude/138/ Jezik i predrasude] | serial link = | autorzy =Irena Plejić Premec | stacja =HRT – HR 1| język=hr | początek =5:41| koniec =6:55|emisja=2019-12-10}}</ref>.
▲Dla kultur języka standardowego charakterystyczne jest również przypisywanie znaczenia [[Ortografia|normom ortograficznym]] przy jednoczesnym niezauważaniu ich umownego charakteru. Powszechne jest bowiem przeświadczenie, że o kształcie pisowni decydują obiektywne rozstrzygnięcia lingwistyczne{{odn|Milroy|2007|s=134–135}}. Nie przewiduje się natomiast możliwości dostosowywania oficjalnej ortografii do różnych potrzeb komunikacyjnych, np. w celu osiągnięcia efektu stylistycznego, zaprezentowania realnej wymowy słów bądź stworzenia atmosfery nieformalności{{odn|Starčević|Kapović|Sarić|2019|s=81–82}}. Pokutuje także przekonanie, że ustna produkcja językowa powinna odpowiadać konwencjom języka pisanego (unika się powtórzeń, wprowadza się pisemne struktury zdaniowe itp.){{odn|Starčević|Kapović|Sarić|2019|s=81}}.
=== Prestiż językowy ===
Linia 32:
=== Prawowitość standardu ===
Wykształceniu koncepcji języka standardowego i jego ogólnemu promowaniu towarzyszy zwykle dewaloryzacja innych, nieskodyfikowanych odmian językowych. Formy te określane są wówczas mianem [[Dialekt niestandardowy|niestandardowych]] (nieliterackich), co w obiegowym rozumieniu jest utożsamiane z ich niepełnoprawnością lingwistyczną{{odn|Milroy|2007|s=137–138}}. Binarna opozycja standardowy–niestandardowy
Według Jamesa Milroya znamiona ideologii nosi samo dychotomiczne ujmowanie przez językoznawców stosunku między formami standardowymi a niestandardowymi, które wymaga przyjęcia standardowego kodu jako centralnej odmiany języka{{odn|Milroy|2001|s=534}}. Za ideologiczne uchodzi też konwencjonalne przeciwstawianie terminu „''dialekt'' niestandardowy” terminowi „''język'' standardowy”{{odn|Vogl|2012|s=15}}.
| |||