Średniogórze Niemieckie: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Nie podano opisu zmian |
Przeredagowanie |
||
Linia 13:
|jednostki = '''[[Belgia]]'''<br />'''[[Luksemburg]]'''<br />'''[[Francja]]'''<br /> − [[Alzacja]]<br />'''[[Niemcy]]'''<br /> − [[Dolna Saksonia]]<br /> − [[Saksonia-Anhalt]]<br /> − [[Nadrenia Północna-Westfalia]]<br /> − [[Turyngia]]<br /> − [[Saara]]<br /> − [[Nadrenia-Palatynat]]<br /> − [[Hesja]]<br /> − [[Badenia-Wirtembergia]]<br /> − [[Bawaria]]
}}
'''Średniogórze Niemieckie''' (niem. ''Deutsche Mittelgebirgsschwelle'', [[Regionalizacja fizycznogeograficzna Niemiec|32]]) – wyżynno-górski obszar stanowiący część [[Hercynidy|Hercynidów]], dominujący w krajobrazie środkowych i południowych [[Niemcy|Niemiec]]. W najszerszym jego zrozumieniu obejmuje ponad połowę obszaru tego państwa, a także znaczący obszar [[Czechy|Czech]], [[Luksemburg]]a i [[Belgia|Belgii]] oraz w mniejszym stopniu [[Austria|Austrii]], [[Francja|Francji]], [[Szwajcaria|Szwajcarii]], [[Polska|Polski]] i [[Holandia|Holandii]], stąd w literaturze niemieckiej można spotkać określenie '''Średniogórze Środkowoeuropejskie''' (''Mitteleuropäische Mittelgebirgsschwelle'').
==Obszar==
Obszar Średniogórza jest różnie definiowany przez geografów. Bardzo często tego określenia używa się wyłącznie w odniesieniu do terytorium Niemiec. W dawniejszej literaturze niemieckiej oraz w literaturze polskiej terminu stosuje się do wszystkich jednostek fizycznogeograficznych między obszarem alpejskim a Niziną Środkowoeuropejską.
Współcześnie w Niemczech wyróżnia się Średniogórze (lub Progi) Południowoniemieckie od Średniogórza właściwego<ref>[http://www.bfn.de/fileadmin/MDB/documents/themen/natura2000/Naturraeume_Deutschlands.pdf], ''Naturraeume Deutschlands''</ref>, które w regionalizacji Urzędu Ochrony Środowiska (''Bundesamt für Naturschutz,'' BfN) dzieli się na część wschodnią ([[Masyw Czeski]], [[Niecka Turyńska]] i kilka bocznych pasm) oraz zachodnią ([[Reńskie Góry Łupkowe]], [[Wyżyny Hesko-Dolnosaksońskie]], [[Harz]]). Przy uwzględnieniu geologicznie powiązanych terenów w sąsiednich krajach, do Średniogórza Zachodniego doliczyć można [[Ardeny]], do Średniogórza Wschodniego obszar Masywu Czeskiego na terenie Czech, Austrii i Polski ([[Sudety]] z pogórzem), a do Średniogórza Południowego pograniczne tereny [[Jura Szwabska|Jury Szwabskiej]] i [[Nizina Górnoreńska|Niziny Górnoreńskiej]] w granicach Szwajcarii i Francji.
Dodatkowo, na terenie Niemiec znajduje się fragment [[Wyżyna Lotaryńska|Wyżyny Lotaryńskiej]], będącej wschodnią granicą Basenu Paryskiego, oraz północna część [[Wogezy|Wogezów]] ([[Las Palatynacki]]), które w regionalizacji fizycznogeograficznej Europy zaliczają się do masywów [[Francuskie Masywy i Kotliny|Francji Hercyńskiej]], jednak w geografii Niemiec dla uproszczenia są one często wliczane w skład Średniogórza Południowego bądź Zachodniego.
[[Jerzy Kondracki]], a za nim wielu geografów polskich, zalicza Średniogórze Niemieckie do Pozaalpejskiej Europy Środkowej, wliczając w jego skład Średniogórze Zachodnie z Ardenami, Średniogórze Południowoniemieckie i Kotlinę Turyńską, ale wyłączając Masyw Czeski.
==Geografia==
Jest to obszar gdzie dominują krajobrazy [[Wyżyna|wyżyn]] i [[Góry niskie|gór niskich]] poprzedzielany głębokimi [[dolina]]mi oraz płaskimi [[równina]]mi, [[niecka]]mi, [[Rów tektoniczny|rowami tektonicznymi]] i [[kotlina]]mi. Jedynie w kilku miejscach wysokości przekraczają 1000 m n.p.m., a [[Górna granica lasu|górną granicę lasu]] osiągają tylko najwyższe partie Masywu Czeskiego i Schwarzwaldu. Mimo silnego zurbanizowania wielu regionów jest to obszar o dużej lesistości, szczególnie na terenach o ukształtowaniu terenu trudnym dla upraw.
Obszar Średniogórza stanowi kontynentalny dział wód między zlewiskami [[Morze Czarne|Morza Czarnego]] ([[Dunaj]]), [[Morze Północne|Morza Północnego]] ([[Łaba]], [[Moza]], [[Ren]], [[Wezera]]) i [[Morze Bałtyckie|Bałtyckiego]] ([[Odra]]). Wszystkie przepływają, bądź mają źródło w tym regionie. Innymi głównymi rzekami są [[Soława]], [[Men]], [[Neckar]], [[Mozela]], [[Wełtawa]], [[Berounka]].
Średniogórze jest terenem w dużym stopniu zurbanizowanym z gęstą i dobrze utrzymaną infrastrukturą. Mimo tego w regionach silnie zalesionych i pogranicznych można znaleźć obszary słabiej zaludnione. Największymi miastami znajdującymi się w jego szeroko pojętym obszarze są [[Praga]], [[Frankfurt nad Menem]], [[Norymberga]], [[Stuttgart]], [[Strasbourg]], a częściowo nachodzi konurbacja [[Zagłębie Ruhry|Zagłębia Ruhry]] i [[Kolonia (Niemcy)|Kolonii]].
Liczne złoża kopalin, w szczególności węgla i rud metali, doprowadziły do rozwoju górnictwa.
Jest to obszar intensywnych upraw rolnych, w tym [[winorośl]]i, [[chmiel]]u, [[Zboża|zbóż]].
==Podział Fizyczno-Geograficzny==
''Uwaga'': zestawienie przedstawia najszerszy możliwy obszar Średniogórza. Podział na jednostki na terenie Niemiec według Federalnego Centrum Badań Regionalnych i Planowania Regionalnego (''Bundesforschungsanstalt für Landeskunde und Raumordnung'', BfLR).
===Średniogórze Zachodnie===
[[Plik:Frahan_JPG01.jpg|thumb|Dolina Semois w belgijskich Ardenach]]
[[Plik:Rheinstein.jpg|thumb|Zamek Rheinstein górujący nad przełomową Doliną Środkowego Renu]]
[[Plik:Dampfzug_zum_Brocken_im_Winter.jpg|thumb|Zabytkowa kolej parowa wjeżdżająca na szczyt Brocken w górach Harz]]
'''[[Reńskie Góry Łupkowe]]'''
::'''[[Ardeny]]''' (fr. ''Ardenne'') – zalesiona wyżyna obejmująca południową część Belgii, północną Luksemburga oraz przygraniczne tereny Francji, Niemiec i Holandii. Jej centralna część ma charakter gór niskich, a najwyższy szczyt [[Signal de Botrange]] (694 m n.p.m.) jest jednocześnie największym wzniesieniem Belgii.
::'''[[Eifel]]''' – kontynuacja Ardenów po stronie niemieckiej. Najwyższy szczyt, Hohe Acht, osiąga 747 m n.p.m. Najcenniejszą część została objęta ochroną jako park narodowy.
::'''[[Hunsrück]]''' – pasmo górskie położone w całości w niemieckich landach [[Nadrenia-Palatynat]] i [[Kraj Saary]]. Najwyższym szczytem jest [[Erbeskopf]] (816 m n.p.m.), a najcenniejszą część objęto w 2015 roku parkiem narodowym.
::'''[[Taunus]]''' – przedłużenie gór Hünsruck na wschód od Renu, od północy zamykające Nizinę Górnoreńską i aglomerację Frankfurtu nad Menem. Obszar znany z uzdrowisk. Najwyższy szczyt, [[Großer Feldberg]] (881 m n.p.m.) jest jednocześnie najwyższym wzniesieniem Reńskich Gór Łupkowych.
::'''[[Westerwald]]''' – znajduje się na północ od Taunusu, będąc przedłużeniem gór Eifel na wschód od Renu. Najwyższy szczyt Fuchskaute osiąga 657 m n.p.m. Zachodni skraj stanowi [[Siedmiogórze]].
::'''[[Wyżyna Süder]]''' – na północnym-wschodzie Reńskich Gór Łupkowych składający się z kilku różnych charakterem pasm górskich i wzniesień, z których najwyższe są góry [[Rothaargebirge|Rothaar]] ze szczytem [[Langenberg]] osiągającym 843 m n.p.m i będącym najwyższym wzniesieniem [[Nadrenia Północna-Westfalia|Nadrenii Północnej-Westfalii]].
::'''[[Dolina Środkowego Renu]]''' – słynąca z zamków i wpisana na listę światowego dziedzictwa przełomowa dolina rzeki Ren dzieląca Reńskie Góry Łupkowe na wschodnią i zachodnią część.
::'''Dolina [[Mozela|Mozeli]]''' – głęboka dolina rzeczna słynąca z produkcji win, oddzielająca góry Eifel od Hunsrücku.
::'''Dolina [[Lahn (rzeka)|Lahn]] i [[Niecka Limburska]]''' – oddzielają góry Taunus od Westerwaldu.
'''[[Wyżyny Hesko-Dolnosaksońskie]]'''
::'''[[Pogórze Wezerskie]]''' – określany także jako '''Pogórze Dolnosaksońskie''', obszar wyżynny na który składają się trzy makroregiony: Dolne Pogórze Wezerskie (''Unteres Weserbergland''), Górne Pogórze Wezerskie (''Oberes Weserbergland'') i Pogórze Wezery-Leine (''Weser-Leine Bergland'')
::'''[[Wyżyna Heska]]''' – wyżyna, na którą składają się makroregiony Zachodniej i Wschodniej Wyżyny Heskiej. Najwyższą częścią jest znajdujący się na pograniczu Hesji, [[Bawaria|Bawarii]] i [[Turyngia|Turyngii]] [[Rhön]] przekraczający 900 m n.p.m., a na terenie Kellerwaldu powołano park narodowy.
'''[[Harz]]''' – masyw górski na pograniczu Dolnej Saksonii, Saksonii-Anhalt i Turyngii, który jako jedyny przekracza 1000 m n.p.m. z kulminacją na szczycie [[Brocken]] (1141 m n.p.m.). Jeden z najpopularniejszych kierunków turystycznych w Niemczech, a najcenniejsza przyrodniczo część jest chroniona przez park narodowy.
===Średniogórze Wschodnie===
[[Plik:Fichtelgebirge_mit_Sonnenuntergang.jpg|thumb|Widok na Smreczany]]
'''[[Średniogórze Turyńsko-Frankońskie]]''' – stanowi zachodnie przedłużenie Masywu Czeskiego na pograniczu Bawarii, Turyngii, Saksonii i Czech.
::'''[[Las Turyński]]''' – masyw górski na południe od Niecki Turyńskiej, stanowiący granicę między dialektami turyńskimi i frankońskimi języka niemieckiego.
::'''[[Turyńskie Góry Łupkowe]]''' – położone na wschód od Lasu Turyńskiego pasmo górskie osiągające 867 m n.p.m. (Großer Farmdenkopf).
::'''[[Las Frankoński]]''' – kontynuacja Turyńskich Gór Łupkowych po stronie bawarskiej.
::'''[[Smreczany]]''' – przekraczające 1000 m n.p.m. góry w których swoje źródła mają [[Ochrza]], [[Men]], [[Naab]] i [[Soława]], znajdujące się w Bawarii i w niewielkim stopniu w Czechach.
::'''[[Vogtland]]''' - wyżyna na pograniczu Saksonii, Turyngii, Bawarii i Czech.
'''[[Niecka Turyńska]]''' – obejmujące większość [[Turyngia|Turyngii]] obniżenie w środkowych Niemczech. Na jej skraju powołano Park Narodowy Hainich, którego najcenniejszą część wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
'''[[Masyw Czeski]]''' <br>
''Uwaga'': przez geografów polskich i czeskich wydzielany ze Średniogórza, natomiast w ujęciu niemieckim stanowi główny trzon Średniogórza Wschodniego.
::'''[[Sudety]]''' – podzielony między Polskę, Niemcy i Czechy najwyższy masyw górski Republiki Czeskiej, [[Śląsk]]a jak i całego Średniogórza, z kulminacją na szczycie Śnieżki (1603 m n.p.m.). Na ich obszarze powołano trzy parki narodowe.
::'''[[Góry Połabskie]]''' – w geografii niemieckiej wydzielane z Rudaw niewysokie góry na pograniczu Czech i [[Saksonia|Saksonii]], słynące z formacji skalnych i przełomowej doliny Łaby. Po obu stronach granicy powołano po jednym parku narodowym.
::'''[[Rudawy]]''' – góry oddzielające Czechy od Saksonii z kulminacją na [[Klínovec|Klinovcu]] (1244 m n.p.m.). Od średniowiecza ważny obszar górnictwa, którego zabytki wpisano na listę światowego dziedzictwa UNESCO.
::'''[[Szumawa]]''' i '''[[Las Czeski]]''' – traktowane wspólnie i różnie nazywane góry w Bawarii, Czechach i Austrii. Jeden z największych kompleksów leśnych w Europie Środkowej i jednocześnie najsłabiej zaludniony obszar Średniogórza. Transgraniczny park narodowy jest jednym z większych obszarów chronionych tego typu w Europie.
::'''[[Płyta Czeska]]''' – obszar równinno-wyżynny obejmujący tereny na północ od Pragi.
::'''[[Wyżyna Berounki]]''' – obszar obejmujący południe historycznych Czech odwadniany przez Wełtawę i Berounkę. Na północnym skraju znajduje się stolica Czech, Praga.
::'''[[Wyżyna Czesko-Morawska]]''' – Obejmuje wschód historycznych Czech i zachód Moraw, a także północny skraj Austrii. Na granicy państw powołano transgraniczny park narodowy, zaś na północ od Brna znajduje się znany obszar krasowy.
===Średniogórze Południowoniemieckie===
[[Plik:HD_Altstadt_Schloss_Koenigstuhl.jpg|thumb|Widok na Königstuhl i Heidelberg w Odenwaldzie]]
[[Plik:Tüchersfeld001.jpg|thumb|Wieś Tüchersfeld w [[Szwajcaria Frankońska|Szwajcarii Frankońskiej]] – najsłynniejszej części Jury Frankońskiej]]
''Uwaga'': Można spotkać się też z nazwą '''Progi Południowoniemieckie'''
'''[[Jura Szwabska]]''' – pasmo górskie w [[Badenia-Wirtembergia|Badenii-Wirtembergii]] ograniczone od południa Dunajem, którego najwyższe szczyty przekraczają 1000 m n.p.m.
'''[[Wyżyna Frankońska|Jura Frankońska]]''' – kontynuacja Jury Szwabskiej w Bawarii, oddzielona od niej kraterem [[Nördlinger Ries|Ries]] pochodzenia meteorytowego.
'''[[Szwarcwald]]''' – najwyższe po Alpach góry w Niemczech z kulminacją na Feldbergu (1493 m n.p.m.). Silnie zalesione, są znane z produkcji wiśniówki i drewnianych zegarów z kukułką. Na północy utworzono park narodowy.
'''[[Góry Hesko-Frankońskie]]'''
::'''[[Odenwald]]''' – niski masyw górski na wschód od [[Heidelberg]]u z przełomową doliną [[Neckar]]u rozdzielony między Badenię-Wirtembergię, Hesję i Bawarię.
::'''[[Spessart]]''' – kontynuacja Odenwaldu znajdująca się w większości w Bawarii i w mniejszym stopniu w Hesji.
'''[[Nizina Górnoreńska]]''' – płaski obszar podzielony między Francję, Niemcy i Szwajcarię powstały jako uskok tektoniczny.
'''[[Wyżyna Kajper-Lias]]''' – obszar wyżynny dzielony przez geografów niemieckich na dwa makroregiony: Szwabską i Frankońską Wyżynę [[Kajper]]-[[Lias]], której skały pochodzą z [[Jura|Jury]] i [[Trias]]u.
'''[[Równina Dolnofrankońska]]''' – stosunkowo płaski obszar wzdłuż środkowego biegu rzeki Men znany z upraw winorośli
'''[[Równina Neckar-Tauber]]''' – zachodnia kontynuacja Równiny Dolnofrankońskiej
'''[[Dolina Górnego Renu]]''' – ciągnąca się wzdłuż granicy między Szwajcarią a Niemcami dolina łącząca [[Jezioro Bodeńskie|jez. Bodeńskie]] z [[Bazylea|Bazyleą]] i Niziną Górnoreńską.
===Progi Palatynacko-Saarlandzkie===
''Uwaga'': obszar zaliczany do jednostki [[Francuskie Masywy i Kotliny]], jednak w niektórych opracowaniach dot. geografii niemieckiej jest dla uproszczenia wliczany do Średniogórza.
'''[[Las Palatynacki]]''' i '''[[Wogezy Północne]]''' – silnie zalesiony obszar gór niskich różnie nazywany po stronie niemieckiej i francuskiej, znany z formacji skalnych i zamków.
'''[[Pogórze Północnopalatynackie]]''' – pagórkowaty obszar na północ od Lasu Palatynackiego i Kaiserslautern jest wschodnią krawędzią [[Basen Paryski|Basenu Paryskiego]], przez część geologów zaś łączony z [[Wogezy|Wogezami właściwymi]].
'''[[Wyżyna Lotaryńska]]''' – znajduje się głównie w granicach Francji oraz obejmuje południową część Luksemburga, stanowi wschodni skraj Basenu Paryskiego.
==Ochrona Przyrody==
W granicach Średniogórza powołano liczne formy ochrony przyrody, takie jak obszary [[Natura 2000]], [[Park krajobrazowy|parki krajobrazowe]], [[rezerwat przyrody|rezerwaty przyrody]], czy [[parki narodowe]]. Fragmenty niektórych parków stanowią część międzynarodowego wpisu na [[Lista światowego dziedzictwa UNESCO|listę światowego dziedzictwa przyrodniczego UNESCO]] „[[pierwotne lasy bukowe Karpat i innych regionów Europy]]”.
Parki Narodowe na terenie Średniogórza Niemieckiego
Średniogórze Zachodnie:
Niemcy: [[Park Narodowy Eifel|Eifel]], [[Park Narodowy Harz|Harz]], [[Park Narodowy Hunsrück-Hochwald|Hunsrück-Hochwald]], [[Park Narodowy Kellerwald-Edersee|Kellerwald-Edersee]] (UNESCO)
Średniogórze Wschodnie:
Niemcy: [[Park Narodowy Hainich|Hainich]] (UNESCO), [[Park Narodowy Lasu Bawarskiego|Las Bawarski]], [[Park Narodowy Saskiej Szwajcarii|Saska Szwajcaria]]
Czechy: [[Park Narodowy Czeska Szwajcaria|Czeska Szwajcaria]], [[Karkonoski Park Narodowy (Czechy)|Karkonoski]], [[Park Narodowy "Podyje"|Podyi]], [[Park Narodowy Szumawa|Szumawa]]
Polska: [[Karkonoski Park Narodowy|Karkonoski]], [[Park Narodowy Gór Stołowych|Gór Stołowych]]
Austria: [[Park Narodowy Doliny Dyi|Dolina Dyi]]
Średniogórze Południowoniemieckie:
Niemcy: [[Park Narodowy Schwarzwaldu|Schwarzwald]]
== Przypisy ==
| |||