Wikipedia

Język aragoński: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
drobne techniczne
dr. redakcyjne
Linia 1:
{{inne znaczenia|2=[[dialekt aragońsko-kastylijski]]}}
{{Język infobox
|nazwa oryginalna = Idioma{{j|an|idioma aragonés}}
|obszar = [[Aragonia]] (region autonomiczny [[Hiszpania|Hiszpanii]])
|liczba mówiących = 10 000 – 30000–30 000
|system pisma = [[alfabet łaciński|łaciński]]
|klasyfikacja =
Linia 23:
}}
[[Plik:Jezyki i dialekty Polwyspu Iberyjskiego.JPG|thumb|290px|Języki i dialekty Półwyspu Iberyjskiego]]
'''Język aragoński''' (arag. {{k|an|idioma aragonés}}) – [[języki zachodnioromańskie|język zachodnioromański]], używany obecnie przez około 11 tysięcy osób mieszkających w prowincji [[Huesca]] na obszarze autonomicznego regionu [[Aragonia|Aragonii]] w północnej [[Hiszpania|Hiszpanii]] oraz przez 20 tysięcy osób jako drugi język<ref>[https://www.ethnologue.com/language/arg Ethnologue report for language code: arg<!-- Tytuł wygenerowany przez bota -->].</ref>. Z powodu długotrwałego braku [[język standardowy|formy standardowej]] nazywany jest '''dialektem aragońskim'''<ref>[http://artsweb.bham.ac.uk/AengusWard/LingsPres0001/IVLings.2.3.aragonese.htm The Aragonese Dialect].</ref>, niektóre źródła natomiast kwalifikują go jako odmianę [[język hiszpański|języka hiszpańskiego]]<ref>Hadumod Bußmann, ''Lexicon der Sprachwissenschaft'', 2002, Alfred Kröner Verlag Stuttgart.</ref><ref>Witold Mańczak, Języki romańskie, [w:] ''Języki indoeuropejskie. Tom II'', pod red. Leszka Bednarczuka, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1988.</ref>.
 
== Historia ==
Linia 44:
[[Plik:Aragon languages.svg|mały|304x304px|Języki używane na obszarze Aragonii]]
 
== Modlitwa "Ojcze„Ojcze Nasz"Nasz” w języku aragońskim ==
'''aragoński''':
: ''Pai nuestro, que yes en o zielo, satificato siga o tuyo nombre, bienga ta nusatros o reino tuyoy se faiga la tuya boluntá en a tierra como en o zielo. O pan nuestro de cada diya da-lo-mos güei, perdona las nuestras faltas como tamién nusatros perdonamos a os que mos faltan, no mos dixes cayer en a tentazión y libera-mos d'od’o mal. Amén.''
 
dla porównania '''[[język hiszpański|hiszpański (kastylijski)]]''':
Linia 53:
== Język aragoński a języki zachodnioromańskie ==
=== Różnice w słownictwie ===
Język aragoński jest blisko spokrewniony z językiem [[język hiszpański|językiem hiszpańskim]] (kastylijskim), [[język kataloński|katalońskim]] i [[język oksytański|oksytańskim]], jednak miały na niego wpływ także inne języki. Dlatego też wiele słów aragońskich ma inny źródłosłów niż hiszpańskie. Inne mogą mieć ten sam źródłosłów, ale nie przeszły do aragońskiego z hiszpańskiego. Zdarza się też, że mają swoje odpowiedniki w języku hiszpańskim, ale rzadziej używane.
 
Przykłady:
Linia 59:
! aragoński !! kataloński !! hiszpański !! znaczenie oraz uwagi
|-
| polideza || bellesa || belleza || "piękno"„piękno”, "piękność"„piękność”
|-
| esporte || esport || deporte || "sport"„sport”
|-
| amostrar, amostranza || ensenyar, ensenyament || enseñar, enseñanza || "uczyć"„uczyć”, "nauczanie"„nauczanie”
|-
| esdebenidero || futur || futuro || "przyszłość"„przyszłość”
|-
| trucazo, trucar || cop, copejar || golpe, golpear || "cios"„cios”, "uderzać"„uderzać”
|-
| charrar/parlar || xerrar/parlar || hablar || "mówić"„mówić”
|-
| mesmo || mateix || mismo || "sam"„sam”
|-
| traza (r.ż) || manera || modo (r.m) || "sposób"„sposób”
|-
| parola || paraula || palabra ||"słowo" „słowo”
|-
| velocidat || velocitat || rapidez || "szybkość"„szybkość”
|-
| garra || cama || pierna || "noga"„noga”
|-
| polaco || polonés || polaco || "polski"„polski”
|-
| branca || branca || rama || "gałąź"„gałąź”, "dziedzina"„dziedzina”
|-
| chenullo (r.m.) || genoll || rodilla (r.ż) || "kolano"„kolano”
|-
| puet estar que || potser || tal vez || "być„być może"może”
|-
| zaguero || darrer || último || "ostatni"„ostatni”
|-
| emplegar || emprar, utilitzar || usar, utilizar || "używać"„używać”
|-
| vegata || vegada || vez || "raz"„raz”
|}
 
Linia 115:
==== Rzeczownik ====
; Odmiana rzeczownika
Przyimek drugiego przypadka ''de'' w aragońskim skraca się do ''d''' przed wyrazem zaczynającym się samogłoską. Dotyczy to szczególnie rodzajników: hiszp. ''del'' (=''de el'') – arag. ''d'od’o'', hiszp. ''de la'' – arag. ''d'ad’a''.
 
Hiszpańskiemu przyimkowi trzeciego przypadka ''a'' odpowiada aragoński ''á'', który nie łączy się z rodzajnikiem określonym: hiszp. ''al, a la'' – arag. ''á lo/á ro, á la/á ra''.
Linia 123:
! hiszpański !! aragoński !! forma gramatyczna
|-
| desde || dende || "od"„od”
|-
| hasta || dica || "do"„do”
|-
| para || ta, t't’ (przed wyrazem zaczynającym się samogłoską) || "dla"„dla”
|-
| por || por/ta || "przez"„przez”, "po"„po”, "z"„z”
|-
| según || seguntes || "według"„według”
|-
| sobre || sopre || "na"„na”, "nad"„nad”
|}
 
Linia 140:
 
==== Czasownik ====
; Odmiana czasownika "być"„być” (niektóre formy):
* Większość dialektów języka aragońskiego nie posiada dwóch czasowników odpowiadających słowu "być"„być”, jak hiszpańskie ''ser'' i ''estar''
{| class="wikitable"
! hiszpański !! aragoński !! forma gramatyczna
Linia 158:
|}
 
; Odmiana czasownika "mieć"„mieć” (niektóre formy):
{| class="wikitable"
! hiszpański !! aragoński !! forma gramatyczna
Linia 169:
|}
 
; Odmiana czasownika "móc"„móc” (niektóre formy):
{| class="wikitable"
! hiszpański !! aragoński !! forma gramatyczna
Linia 178:
|}
 
; Odmiana czasownika "robić"„robić” (niektóre formy):
{| class="wikitable"
! hiszpański !! aragoński !! forma gramatyczna
Linia 190:
 
* Czas teraźniejszy:
** Czasowniki zakończone w bezokoliczniku na ''-ar'' mają w czasie teraźniejszym te same końcówki w obu językach, z wyjątkiem 2. osoby liczby mnogiej – w hiszpańskim ''-áis'' , w aragońskim ''-as''.
* Imiesłowy zakończone w hiszpańskim na ''-do, -da'' itp., w aragońskim kończą się na ''-to, -ta'': hiszp. ''unido, nombrado'' – arag. ''unito, nombrato''. Podobnie i rzeczowniki z tą końcówką: hiszp. ''estados'' – arag. ''estatos''.
 
Linia 199:
! Język hiszpański !! Język aragoński !! Znaczenie
|-
| aunque || anque || "chociaż"„chociaż”
|-
| cuando || cuan || "kiedy"„kiedy”, "gdy"„gdy”
|-
| o || u || "lub"„lub”
|-
| y || e/y || "i"„i”
|}
 
Linia 213:
! Język hiszpański !! Język aragoński !! Znaczenie
|-
| yo || yo || "ja"„ja”
|-
| tu || tu || "ty"„ty”
|-
| él, ella, Usted || el/er, ella/erra, Busté || "on"„on”, "ona"„ona”, "pan"„pan”
|-
| nosotros || nusatros || "my"„my”
|-
| vosotros || busatros || "wy"„wy”
|-
| ellos, ellas || ellos/ers, ellas/eras || "oni"„oni”, "one"„one”
|}
 
Linia 236:
! Język hiszpański !! Język aragoński !! Znaczenie
|-
| cada una || cadaguna || "każda"„każda”
|-
| cualquier || cualsiquier || "każdy"„każdy”
|-
| este, esta || iste, ista || "ten"„ten”, "ta"„ta”
|}
 
Linia 249:
! Język hiszpański !! Język aragoński !! Znaczenie
|-
| ahí, allí || astí || "tam"„tam”
|-
| así || asinas || "tak"„tak”, "w„w ten sposób"sposób”
|-
| como || como || "jak"„jak”
|-
| después || dimpués || "potem"„potem”
|-
| donde || an que || "gdzie"„gdzie”
|-
| hoy || güe || "dziś"„dziś”
|-
| jamás || xamás || "nigdy"„nigdy”
|-
| mientras, durante || mientres || "tymczasem"„tymczasem”
|-
| siempre || perén || "zawsze"„zawsze”
|-
| sólo || nomás || "tylko"„tylko”, "jedynie"„jedynie”
|-
| también || tamién || "także"„także”
|}
 
Linia 277:
== Linki zewnętrzne ==
{{wikisłownik|aragoński}}
* [http://www.consello.org Consello d'ad’a Fabla Aragonesa]
 
{{Języki romańskie}}
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Język_aragoński”