Wikipedia

Historia Lublina: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
→‎Po 1989: -informacje najmniej "historyczne" czy ogólnospołeczne
początek porządkowania informacji, usunięcie dubli
Linia 17:
[[Plik:Corded Ware culture.png|thumb|Obszar występowania kultury ceramiki sznurowej ([[język angielski|ang.]] ''Corded Ware''), [[kultura badeńska]] kolor fioletowy (ang. ''Baden''), III tysiąclecie p.n.e]]
 
Zasiedlenie Lublina datowane jest na koniec III tysiąclecia p.n.e. Poświadczone są ślady osadnictwa plemion [[Kultura pucharów lejkowatych|kultury pucharów lejkowatych]], pochodzące z drugiej połowy III tysiąclecia. Plemiona te utrzymywały się głównie z uprawy roli i hodowli, sposób rozmieszczenia osiedli wskazuje na osiadły, rolniczy tryb życia. W końcu III tysiąclecia p.n.e. tereny te zamieszkiwały inne plemiona neolityczne. Na granicy Czechowa i Sławinka odkryto pozostałości osady, zaś na Czwartku cmentarzysko [[Kultura amfor kulistych|kultury amfor kulistych]]. Mieszkańcy osady zajmowali się w większym stopniu hodowlą niż rolnictwem, prowadzili więc bardziej ruchliwy tryb życia. Odkryte groby na Czwartku, wkopywane w ziemię, nie były zbudowane z kamienia. Na przełomie XIX i XX wieku [[Władysław Olechnowicz]] odkrył w okolicy dzisiejszego [[Lublin (stacja kolejowa)Główny|dworca kolejowego]] ślady [[Kultura ceramiki sznurowej|kultury ceramiki sznurowej]] z lat 2000–1800 p.n.e. Podobne świadectwa pobytu tych plemion odkryto także na Czechowie i na [[Rury (Lublin)|Rurach]]. Z [[Epoka brązu|epoki brązu]] pochodzi [[kurhan]] [[Kultura trzciniecka|kultury trzcinieckiej]] z lat 1400–1200 p.n.e. Także w latach 1000–800 p.n.e. obszar Lublina był zamieszkany, o czym świadczą znaleziska z okolic [[Kalinowszczyzna|Kalinowszczyzny]].
 
W okolicach [[Ogród Saski w Lublinie|Ogrodu Saskiego]], ul. Narutowicza i dawnej ul. Nowotki, odkryto rzymskie monety. Jeszcze przed [[I wojna światowa|I wojną światową]] przy [[Cmentarze przy ul. Lipowej w Lublinie|cmentarzu na ul. Lipowej]] znaleziono grobowiec z wczesnego okresu wędrówek ludów<ref>Prawdopodobnie z pierwszej połowy V wieku n.e. ''Archeologia o początkach Lublina'' Aleksander Gardawski [w:] ''Dzieje Lublina'', s. 26</ref>. {{fakt|Na Sławinie, tuż obok Ogrodu Botanicznego UMCS, lubelscy archeolodzy odkryli 4 cmentarzyska pochodzące z różnych epok. Największą zaskoczeniem były trzy kilkudziesięciometrowe monumentalne grobowce sprzed 5 tysięcy lat, wybudowane przez pradziejową kulturę pucharów lejkowatych|data=2011-06}}. [[Palisada|Palisady]] z pni drzew tworzyły w nich ramę dla ziemnego kopca, wewnątrz którego umieszczono kamienne groby. Grobowce ze Sławina wpisują się w ogólnoeuropejski nurt epoki neolitu. Lubelskie znalezisko jest o tyle wyjątkowe, że z powodu braku w tym regionie wielkich głazów narzutowych pradawni ludzie stworzyli monumenty z dostępnych lokalnie materiałów. Według archeologów okolice ulicy Willowej od tysiącleci było miejscem otoczonym kultem<ref>[http://groups.google.com/group/rodzima-wiara-slowian/t/608dbe2dc488a6b2 ''Kurier Lubelski'' – Ewa Matłaszewska]</ref>.
 
== Wczesne średniowiecze ==
Linia 25:
Wczesnośredniowieczny Lublin należy do najstarszych ośrodków miejskich w Polsce. Osadnictwo z późnego okresu rzymskiego i początków wędrówki ludów ma swoją ciągłość aż do przełomu VI i VII wieku. Od połowy I tysiąclecia n.e. zamyka się ono w zbiegu [[Bystrzyca (dopływ Wieprza)|Bystrzycy]], [[Czechówka (struga)|Czechówki]], [[Czerniejówka|Czerniejówki]] i Wielkiego Stawu Królewskiego. Lubelszczyzna, podobnie jak całość południowych obszarów Polski, była pod silnymi wpływami cywilizacji prowincjonalno-rzymskiej, a następnie [[Cesarstwo Bizantyńskie|bizantyńskiej]]. Zdecydowało to o szybszym rozwoju rzemiosła (głównie [[Garncarstwo|garncarstwa]]) i postępowania procesów społeczno-gospodarczych, w tym budowania [[Gród|grodów]]. W drugiej połowie I tysiąclecia n.e. tereny po obu stronach środkowej Wisły od Łysogór po Wieprz, a więc także okolice Lublina, stanowiły zwartą całość, której stolicą był [[Sandomierz]].
 
Początki osadnictwa na terenie miasta sięgają jednak VI wieku, kiedy to rozwinęła się osada położona na [[Wzgórze Czwartek|Czwartku]] (nazwa wzgórza pochodzi od odbywających się w czwartki [[jarmark]]ów), która potem rozprzestrzeniła się na sąsiednie wzgórza: [[Wzgórze Zamkowe w Lublinie|Zamkowe]], [[Wzgórze Staromiejskie w Lublinie|Staromiejskie]], [[Stary cmentarz żydowski w Lublinie|Grodzisko (Stary Kirkut)]], [[Żmigród (Lublin)|Żmigród]], [[Wzgórze Białkowskie w Lublinie|Białkowskie]].
 
ObecnieNamiestnik naksiążęcy, Czwartkudowodzący wznosistacjonującą w grodzie załogą, jak również pełniący funkcję sędziego dla okolicznej ludności i poborcy danin dla księcia, rezydował w Lublinie prawdopodobnie od X wieku. W XI wieku zbudowano zapewne w Lublinie jeden z pierwszych kościołów [[Ziemia sandomierska|Sandomierszczyzny]]. Co do wznoszącego się na wzgórzu czwartkowym [[kościół św. Mikołaja na Czwartku|kościół pw. św. Mikołaja]]., Przypuszcza sięprzypuszczano, że został wybudowany w X wieku z fundacji [[Mieszko I|Mieszka I]], w miejscu dawnej [[chram|pogańskiej świątyni]]. JednakWedług talokalnej hipotezatradycji początki tej świątyni sięgają 986 roku – tej daty nie zostałada się zweryfikować<ref>Według dokumentu z 1739 r. zob.: Księga wizytacji, nr 102, ks. 3. Archiwum Lubelskiej ostatecznieKurii potwierdzonaBiskupiej</ref>. Natomiast są dokumenty z 1424 roku, które potwierdzają istnienie w tym miejscu drewnianej kaplicy<ref>''Na Czwartku zaczęła się historia Lublina'' – Małgorzata Domagała, Gazeta Wyborcza, str. 02, mutacja: Lublin, 23.07.2007</ref>.
 
== XII – XIV wiek ==
[[Plik:Wojciech Gerson, Przyjęcie Żydów.jpg|thumb|[[Wojciech Gerson]], ''Kazimierz Wielki i Żydzi'']]
[[Plik:Lublin Dominikanie.jpg|thumb|[[Bazylika św. Stanisława Biskupa Męczennika w Lublinie|Kościół dominikanów]] w Lublinie]]
[[Plik:MHMLnaczynia1.JPG|thumb|Ceramika ze wzgórza staromiejskiego. XIV-XVIXIV–XVI wiek]]
GródW wiekach XII–XIV gród obronny przekształcał się w owym czasie w coraz znaczniejszy ośrodek przemysłowo-handlowy. Do szybszego rozwoju Lublina przyczyniły się wówczas, to jest w wiekach XII–XIV, korzyści, jakie czerpano z międzynarodowego handlu, ponieważ miasto znalazło się na trasie ważnego [[Szlak handlowy|szlaku handlowego]], wiodącego znad [[Morze Czarne|Morza Czarnego]] do [[Europa Zachodnia|Europy Zachodniej]] i nad [[Morze Bałtyckie|Bałtyk]] przez [[Włodzimierz Wołyński|Włodzimierz]], [[Lwów]], [[Chełm]], [[Kazimierz Dolny]] – skąd rozchodził się w kierunku [[Gdańsk]]a oraz na [[Śląsk]].▼
 
Pierwszy tekst notujący nazwę Lublina stanowi fragment kroniki [[Wincenty Kadłubek|Wincentego Kadłubka]], opracowanej w końcu XII wieku. Według Kadłubka kobieta imieniem Julia, rzekoma siostra Cezara, miała założyć dwa miasta, których nazwy – pochodzące od imion jej i brata – przekręcono następnie na Lublin i [[Lubusz]].
 
W XII stuleciu, podobnie jak w [[Zawichost|Zawichoście]], [[Radom]]iu i Sandomierzu, także w Lublinie osadzono [[Archidiakon|archidiakonów]] dla wschodniej części [[Archidiecezja krakowska|diecezji krakowskiej. Namiestnik książęcy, dowodzący stacjonującą w grodzie załogą, jak również pełniący funkcję sędziego dla okolicznej ludności i poborcy danin dla księcia, rezydował w Lublinie prawdopodobnie już od X wieku. Pierwszy znany z imienia kasztelan lubelski, Wojciech, poświadczony jest w dokumencie nadania wsi Cacowa klasztorowi cystersów w [[Jędrzejów|Jędrzejowie]] w 1224 roku. Lista dobroczyńców klasztoru bożogrobców w [[Miechów|Miechowie]] z 1198 roku wymienia pierwszego znanego archidiakona lubelskiego, Jana. W XI wieku zbudowano zapewne w Lublinie jeden z pierwszych kościołów [[Ziemia sandomierska|Sandomierszczyzny]].
 
Jeszcze wW XIII wieku powstał [[Donżon w Lublinie|lubelski donżon]], budowla obronno-mieszkalna na wzgórzu zamkowym, wzniesiona przy jego południowym zboczu. Stanowiła ona część [[gród|grodu]] kasztelańskiego. Posiada ona trzy kondygnacje nadziemne, a grubość muru, wewnątrz którego biegnie spiralna klatka schodowa, sięga do 3,4 m. Dolne partie muru zostały wzniesione z łamanego wapienia, wyższe z cegły.▼
W czasie [[I najazd mongolski na Polskę|I najazdu mongolskiego na Polskę]] Lublin był pierwszym znaczącym miastem spustoszonym przez Mongołów (w styczniu lub lutym 1241 roku). Opis walk w Roczniku Kapituły Krakowskiej z 1244 r. wspomina o pożarze lubelskich kościołów, tak więc musiało być ich wówczas co najmniej dwa. Rachunki dziesięciny papieskiej z lat 1325–1355 wymieniają m.in. kościół św. Trójcy oraz kościół św. Mikołaja<ref>''Monumenta Poloniae Vaticana''. T. I. Kraków 1913, oraz tom II – przypis w ''Dzieje Lublina'' s. 36</ref>. Co prawda istniejący do dziś budynek kościoła św. Mikołaja na Czwartku pochodzi z XVI wieku, jednakże stanowi kontynuację poprzednich konstrukcji sakralnych. Według lokalnej tradycji początki tej świątyni sięgają 986 roku – tej daty nie da się zweryfikować<ref>Według dokumentu z 1739 r. zob.: Księga wizytacji, nr 102, ks. 3. Archiwum Lubelskiej Kurii Biskupiej</ref>. Drugi kościół, św. Trójcy, może być lokalizowany na wzgórzu Zamkowym, ponieważ to samo wezwanie nosi do dziś kaplica zamkowa.
 
Te pierwsze dwie świątynie wyznaczają pierwotny układ, w którym wyodrębniły się gród i podgrodzie. Na podstawie wykazów parafii, płacących w XIV wieku świętopietrze i dziesięcinę papieską, można ustalić obszar archidiakonatu lubelskiego. Obejmował on pas najlepszych gleb lessowych między Wieprzem a Wisłą oraz ziemie okoliczne. Cały prawobrzeżny obszar Wisły, z powiatami: Lublin, [[Bychawa]], [[Bełżyce]], [[Opole Lubelskie|Opole]], [[Puławy]], [[Lubartów]] i [[Parczew]] stanowił [[Kasztelania|kasztelanię]] lubelską. Pierwszy znany z imienia kasztelan lubelski, Wojciech, poświadczony jest w dokumencie nadania wsi Cacowa klasztorowi cystersów w [[Jędrzejów|Jędrzejowie]] w 1224 roku.
 
W czasie [[I najazd mongolski na Polskę|I najazdu mongolskiego na Polskę]] Lublin był pierwszym znaczącym grodem spustoszonym przez Mongołów (w styczniu lub lutym 1241 roku). Opis walk w Roczniku Kapituły Krakowskiej z 1244 r. wspomina o pożarze lubelskich kościołów, tak więc musiało być ich wówczas co najmniej dwa.
Po raz pierwszy wymieniany na piśmie w roku 1198, prawa miejskie na prawie magdeburskim Lublin uzyskał prawdopodobnie za czasów Bolesława Wstydliwego, około 1257 roku. Akt lokacyjny nie zachował się. Następnej udokumentowanej w postaci pergaminowego aktu lokacji dokonał Władysław Łokietek 15 sierpnia 1317. Z nadaniem praw miejskich wiąże się ożywienie handlowe i gospodarcze Lublina. Powstają również okazałe budowle na Wzgórzu Staromiejskim, jak: zespół kościelno-klasztorny dominikanów, przebudowany w połowie XIV wieku, czy kamienice mieszczańskie.▼
 
▲Po raz pierwszy wymieniany na piśmie w roku 1198, prawaPrawa miejskie na prawie magdeburskim Lublin uzyskał prawdopodobnie za czasów [[Bolesław V Wstydliwy|Bolesława Wstydliwego]], około 1257 roku. Akt lokacyjny nie zachował się. NastępnejKolejnej lokacji, udokumentowanej w postaci pergaminowego aktu lokacji, dokonał [[Władysław I Łokietek|Władysław Łokietek]] 15 sierpnia 1317. Z nadaniem praw miejskich wiąże się ożywienie handlowe i gospodarcze Lublina. Powstają również okazałe budowle na [[Wzgórze Staromiejskie w Lublinie|Wzgórzu Staromiejskim]], jak: zespół kościelno-klasztorny dominikanów, przebudowany w połowie XIV wieku, czy kamienice mieszczańskie.
▲Jeszcze w XIII wieku powstał [[Donżon w Lublinie|lubelski donżon]], budowla obronno-mieszkalna na wzgórzu zamkowym, wzniesiona przy jego południowym zboczu. Stanowiła ona część [[gród|grodu]] kasztelańskiego. Posiada trzy kondygnacje nadziemne, a grubość muru, wewnątrz którego biegnie spiralna klatka schodowa, sięga do 3,4 m. Dolne partie muru wzniesione z łamanego wapienia, wyższe z cegły.
 
Rachunki dziesięciny papieskiej z lat 1325–1355 wymieniają m.in. kościół św. Trójcy oraz kościół św. Mikołaja<ref>''Monumenta Poloniae Vaticana''. T. I. Kraków 1913, oraz tom II – przypis w ''Dzieje Lublina'' s. 36</ref>. Drugi kościół, św. Trójcy, może być lokalizowany na [[Wzgórze Zamkowe w Lublinie|wzgórzu Zamkowym]], ponieważ to samo wezwanie nosi do dziś [[Kaplica Trójcy Świętej w Lublinie|kaplica zamkowa]]. Te pierwsze dwie świątynie wyznaczają pierwotny układ, w którym wyodrębniły się gród i podgrodzie.
▲Gród obronny przekształcał się w owym czasie w coraz znaczniejszy ośrodek przemysłowo-handlowy. Do szybszego rozwoju Lublina przyczyniły się wówczas, to jest w wiekach XII–XIV, korzyści, jakie czerpano z międzynarodowego handlu, ponieważ miasto znalazło się na trasie ważnego [[Szlak handlowy|szlaku handlowego]], wiodącego znad [[Morze Czarne|Morza Czarnego]] do [[Europa Zachodnia|Europy Zachodniej]] i nad [[Morze Bałtyckie|Bałtyk]] przez [[Włodzimierz Wołyński|Włodzimierz]], [[Lwów]], [[Chełm]], [[Kazimierz Dolny]] – skąd rozchodził się w kierunku [[Gdańsk]]a oraz na [[Śląsk]].
 
Na podstawie wykazów parafii, płacących w XIV wieku [[świętopietrze]] i [[Dziesięcina|dziesięcinę]] papieską, można ustalić obszar archidiakonatu lubelskiego. Obejmował on pas najlepszych [[Less|gleb lessowych]] między Wieprzem a Wisłą oraz ziemie okoliczne.
Z 1316 roku pochodzą pierwsze wzmianki o ludności żydowskiej zamieszkującej na stałe Lublin. W roku 1334 król [[Kazimierz III Wielki|Kazimierz Wielki]] rozszerzył na całe Królestwo Polskie postanowienia [[statut kaliski|statutu kaliskiego]] księcia [[Bolesław Pobożny|Bolesława Pobożnego]], odnośnie Żydów. [[kahał|Gminy żydowskie]] uzyskały m.in. wyjęcie spod [[jurysdykcja|jurysdykcji]] [[prawo magdeburskie|prawa niemieckiego]] i bezpośrednio podlegały sądom królewskim. Lubelska diaspora żydowska zamieszkiwała w owym czasie wyznaczony rewir na przedmieściach miasta, zwany Piaskami Żydowskimi. Prawdopodobnie w 1336 lub 1396 roku powstała samodzielna gmina żydowska, skupiająca w tamtym czasie kilkudziesięciu Żydów. W tym samym czasie Kazimierz Wielki nadał przywilej pozwalający na osiedlanie się Żydom na stoku wzgórza zamkowego, zwanym Podzamczem. Wkrótce na jej terenie rozwinęła się odrębna [[Dzielnica żydowska w Lublinie|dzielnica żydowska]].▼
 
▲Z 1316 roku pochodzą pierwsze wzmianki o [[Historia Żydów w Lublinie|ludności żydowskiej]] zamieszkującej na stałe Lublin. W roku 1334 król [[Kazimierz III Wielki|Kazimierz Wielki]] rozszerzył na całe Królestwo Polskie postanowienia [[statut kaliski|statutu kaliskiego]] księcia [[Bolesław Pobożny|Bolesława Pobożnego]], odnośnie do Żydów. [[kahał|Gminy żydowskie]] uzyskały m.in. wyjęcie spod [[jurysdykcja|jurysdykcji]] [[prawo magdeburskie|prawa niemieckiego]] i bezpośrednio podlegały sądom królewskim. Lubelska diaspora żydowska zamieszkiwała w owym czasie wyznaczony rewir na przedmieściach miasta, zwany Piaskami Żydowskimi. Prawdopodobnie w 1336 lub 1396 roku powstała samodzielna gmina żydowska, skupiająca w tamtym czasie kilkudziesięciu Żydów. W tym samym czasie Kazimierz Wielki nadał przywilej pozwalający na osiedlanie się Żydom na stoku wzgórza zamkowego, zwanym [[Podzamcze (Lublin)|Podzamczem]]. Wkrótce na jej terenie rozwinęła się odrębna [[Dzielnica żydowska w Lublinie|dzielnica żydowska]].
W XIV i XV wieku zabudowa Lublina była głównie drewniana, co sprzyjało częstym pożarom. Wznoszono murowane budynki użyteczności publicznej, kościoły i klasztory, zastępujące nieraz starsze budowle drewniane. Na Rynku stanął murowany [[Trybunał Główny Koronny w Lublinie|ratusz]].
 
W XIV i XV wieku zabudowa Lublina była głównie drewniana, co sprzyjało częstym pożarom. Wznoszono murowane budynki użyteczności publicznej, kościoły i klasztory, zastępujące nieraz starsze budowle drewniane. Na Rynku stanął murowany [[Trybunał Główny Koronny w Lublinie|ratusz]]. W obrębie murów miejskich znajdował się wówczas [[Kościół św. Michała Archanioła w Lublinie (farny)|kościół parafialny św. Michała]], ufundowany w 1282 roku i [[Bazylika św. Stanisława Biskupa Męczennika w Lublinie|kościół św. Stanisława]] z klasztorem [[Dominikanie|dominikanów]] (po 1342). [[Kościół św. Mikołaja na Czwartku]], związany z targiem, uważany był według tradycji za najstarszą świątynię lubelską.
 
== Bitwa pod Lublinem ==
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Historia_Lublina”