Świętowit: Różnice pomiędzy wersjami

{{cytat|[[Saxo Gramatyk]] tak opisywał świątynię i sam posąg Świętowita<ref>[[Gerard Labuda]], ''Materiały źródłowe do historii Polski epoki feudalnej: Słowiańszczyzna pierwotna'', Warszawa 1954, s. 232-233232–233.</ref>:|W środku miasta [Arkony] znajdował się plac, na którym stała świątynia drewniana o misternej budowie, wzbudzająca cześć nie tylko wspaniałością nabożeństw, lecz boskością posągu w niej umieszczonego. Zewnętrzny jej obwód dokładną płaskorzeźbą się odznaczał, przedstawiając prostą i niewydoskonaloną sztuką malarską postacie najrozmaitszych rzeczy. Jedno tylko było wejście. Samą świątynię podwójny rząd ogrodzenia otaczał, z których zewnętrzne, ze ścian złożone, dach czerwony pokrywał, wewnętrzne czterema słupami podparte zamiast ścian świeciło czerwonymi zawieszonymi zasłonami z zewnętrznymi ścianami było połączone tylko kilku poprzecznymi tramami.

[[Włodzimierz Szafrański]] trzymając się pierwszego zdania opisu posągu doszedł do wniosku, że ''Svantevit'' (''Zvanthevith'') z Arkony i potocznie/niepoprawnie nazywany „Światowidem” idol zbruczański to dwa zupełnie różne bóstwa<ref>Włodzimierz Szafrański, ''Pradzieje religii w Polsce'', Warszawa 1979, s. 337-347337–347.</ref>.

Dla slawisty [[Aleksander Brückner|Aleksandra Brücknera]] określenie Świętowit („Święty pan”) było tylko [[eufemizm]]em, podobnie jak [[Trzygłów]], jednak odrzucał identyfikację z Perunem, którego uważał za zesłowiańszczonego [[Thor]]a [[Waregowie|Waregów]] czczonego na [[Rusowie|Rusi]]. ''[...] wszelkie odgraniczania Świętowita, Trzygłowa, [[Swaróg|Swaroga]], [[Dażbóg|Dadzboga]] itd. nie mają najmniejszej podstawy faktycznej: wszystko to może być jedno i to samo bóstwo, czczone po różnych miejscach pod różnymi nazwami i główna różnica między Świętowitem a Trzygłowem polega może tylko na tym, że jednego w Arkonie, a drugiego w [[Szczecin]]ie i [[Brandenburg an der Havel|Brandenburgu]] nachodzono prośbami''<ref>Aleksander Brückner, ''Mitologia słowiańska'', [w:] ''Mitologia słowiańska i polska'', Warszawa 1980 s. 32.</ref> – pisał w Mitologii słowiańskiej, a w ''Mitologii polskiej'' zgadzał się z późniejszą uwagą Szafrańskiego: ''Świętowit arkoński miał cztery głowy i szyje, po dwie z przodu i z tyłu, bez czapki; ów posąg zbrucki ma cztery głowy o jednej szyi i pod jedną czapką; wykonanie jego w wapniku bardzo jest prymitywne. Jakiekolwiek jest pochodzenie tego [[Bałwan (posąg)|bałwana]] [...], zze Świętowitem, bożkiem rugijskiego słowiaństwa (bałwany tych stron odznaczają się mnogością kształtów, głów i rak), nic a nic nie ma do czynienia''<ref>Aleksander Brückner, ''Mitologia polska'', [w:] ''Mitologia słowiańska i polska'', Warszawa 1980, s. 325.</ref>.

{{cytat|O Świętowicie pisze też [[Helmold]] w [[Kronika Słowian|Chronica Slavorum]]<ref>Jerzy Strzelczyk, ''Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian'', Poznań 2008, s. 207-209207–209.</ref>|wśród wielorakich bóstw Słowian wybija się nad innymi bóg ziemi Rugian, Świętowit, mianowicie jako skuteczny w wyroczniach; w porównaniu z nim innych uważają oni tylko za półbogów. Stąd też zwykle co roku składają w darze na jego cześć ofiarę z chrześcijanina, na którego wskaże los. Tam też kierowano składane ze wszystkich krajów sumy przeznaczone na ofiary. Ze szczególnym zaś szacunkiem odnoszą się do służby przy bóstwie; bowiem ani nie zezwalają na złożenie przysięgi, ani też nie dopuszczają do bezczeszczenia świątyni czy też profanacji wobec wrogów.}} Dwukrotnie też Helmold wyjaśnia genezę kultu Świętowita. Według niego mnisi z [[Opactwo Corvey|Korbei]], którzy w IX wieku przybyli na Rugię, nawrócili Rugian i wybudowali kaplicę swojego patrona [[Święty Wit|św. Wita]] (''sancti Viti''), po [[Reakcja pogańska|pogańskiej reakcji]] Rugianie zaczęli oddawać kult św. Witowi=Świętowitowi<ref>''[https://books.google.com/books?id=0kIRAAAAYAAJ&printsec=frontcover&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false Hemoldi Prezbyteri Chronica Slavorum]'', Hannower 1868, s. 22 i n.</ref>.

'''*Svęto-vitъ''' – od należącego do tzw. [[Metoda porównawcza (językoznawstwo)|zgodności]] [[Języki irańskie|irańsko]]~[[Języki bałtyckie|bałto]]-[[Języki słowiańskie|słowiańskich]]: słowa ''svętъ'' „święty” poświadczonego we wszystkich językach słowiańskich; [[Język staro-cerkiewno-słowiański|staro-cerkiewno-słowiańskie]] ''svętъ'', [[Język rosyjski|rosyjskie]] ''svjatoj/''святой, [[Język polski|polskie]] ''święty'' itd., [[Język litewski|litewskie]] ''šventas'' (ale [[Język łotewski|łotewskie]] ''svęts'' jest pożyczką z rosyjskiego svjat-oj), [[Język pruski|staropruskie]] ''Swente'', [[Język awestyjski|awestyjskie]] ''spənta''. Ważny termin z zakresu magii i religii, choć pierwotnie niereligijny. To niereligijne znaczenie zachowane zostało w słowiańskim *Svęto-pъlkъ (polskie [[Świętopełk (imię)|Świętopełk]], rosyjskie Svjatopolk/Святополк), [[Świętosław]] (ros. Svjatoslav/Святослав) oraz właśnie *Svęto-vitъ ([[Łacina|łacińskie]] Svantevitus)<ref>[[Zbigniew Gołąb]], ''O pochodzeniu Słowian w świetle faktów językowych'', Kraków 2004, s. 96.</ref> z drugim członem ''*vitъ''= „pan”, spotykanym w imionach słowiańskich: *Dobrovitъ, *Gostьvitъ, *Ljudьvitъ, *Vitomirъ, *Vitoslavъ etc. Aleksander Brückner dodawał: ''Świętowit jest specjalnością [[Pomorzanie|pomorsko]]-[[Wieleci|lucicką]]; roiło się tam od nazw podobnych, jak to [[Jarowit]] (Mars pogański, czczony r. 1127 w [[Havelberg|Hawelbergu]], niedaleko [[Łaba|Łaby]], i w [[Wielgoszcz (województwo zachodniopomorskie)|Wielgoszczy]] na Pomorzu); w [[Charenza|Korzenicy]] na Rui<ref>Ruja – słowiańska nazwa Rugii.</ref> wymienia Sakso Gramatyk [[Rugiewit|Rujewita]] o siedmiu twarzach, [[Porewit]]a (Borzywita?) o pięciu (i [[Porenut]]a jakiegoś?) [...] Świętowita nazwa jest zupełnie identyczna z Jarowitową, por. Świętopełk=[[Jaropełk]] itd., i należy do wszelkich innych nazw na -wit, jak nasz [[Siemowit (imię)|Siemowit]], południowy – [[Ljudevit|Ludziwit]] itd., jest to więc nazwa niby-osobowa i już dlatego nie może oznaczać bożka ogólnosłowiańskiego, lecz lokalnego tylko, czczonego głównie na [[Wittow (półwysep)|półwyspie witowskim]], od niego widocznie nazwanym.''<ref>Aleksander Brückner, ''Mitologia słowiańska'', [w:] ''Mitologia słowiańska i polska'', Warszawa 1980 s. 44-4544–45.</ref>.

* {{Cytuj|autor = Andrzej M Kempiński |tytuł = Encyklopedia mitologii ludów indoeuropejskich |data = 2001 |isbn = 83-207-1629-2 |miejsce = Warszawa |wydawca = Iskry |oclc = 297716845 }}

* {{Cytuj|autor = Jerzy Strzelczyk |tytuł = Mity, podania i wierzenia dawnych Słowian |data = 2007 |isbn = 978-83-7301-973-7 |miejsce = Poznań |wydawca = Rebis |oclc = 169814243 }}