Wersja z 01:35, 3 maj 2020 edytuj Marcelus (dyskusja \| edycje) Redaktorzy 8468 edycji red Znacznik: Edytor kodu źródłowego 2017 ← poprzednia edycja		Wersja z 08:04, 10 maj 2020 edytuj anuluj edycję Marcelus (dyskusja \| edycje) Redaktorzy 8468 edycji Nie podano opisu zmian Znacznik: Edytor kodu źródłowego 2017 następna edycja →
Linia 1: '''Rzeczospolita Obojga Narodów''' ([[Łacina\|łac.]] ''Res Publica Utriusque Nationis'', [[Język ruski\|rus.]] ''Рѣчъ посполитая ѡбоига народовъ'', [[Język niemiecki\|niem]]. ''Republik beider Nationen'', [[Język litewski\|lit.]] ''Abiejų Tautų Respublika'') lub '''Korona Polska i Wielkie Księstwo Litewskie'''<ref>Nazwa państwa nie była jednoznacznie ustalona i zmieniała się zależnie od przeznaczenia dokumentów oraz ich wystawcy; zob. Wisner 2008, s. 33-38; Augustyniak 2008, s. 31-32.</ref> – państwo złożone z [[Korona Królestwa Polskiego\|Korony Królestwa Polskiego]] i [[Wielkie Księstwo Litewskie\|Wielkiego Księstwa Litewskiego]] powstałe w roku 1569 na mocy [[Unia lubelska\|unii lubelskiej]], przestało istnieć w wyniku traktów rozbiorowych w 1795 roku. Unia lubelska była zwieńczeniem długotrwałego procesu unifikującego oba państwa. Polska i Litwa zachowały odrębność, ale połączyła je osoba wspólnie obieranego władcy, wspólny sejm i polityka zagraniczna. Zniesione zostały również granice celne, wprowadzono wspólną monetę i system administracyjny; dążono również do unifikacji prawodawstwa. Unia lubelska zakończyła również proces unifikacji Korony Polskiej, ostatecznie włączono księstwa [[księstwo oświęcimskie\|oświęcimskie]] i [[księstwo zatorskie\|zatorskie]] (1564), a także zniesiono autonomię [[Prusy Królewskie\|Prus Królewskich]] (1569). Do Korony przyłączone [[Wołyń]], [[Podole]], [[Polesie]] i [[Województwo kijowskie\|Kijowszczyznę]]. Kształtowanie się wzajemnych stosunków nie zakończyło się na sejmie lubelskim, ale trwało następnych kilka lat, kluczowe były dwa kolejne bezkrólewia. Zunifikowane kontynuowało rozpoczęte w czasach jagiellońskich wojny o Inflanty ze Szwecją i Rosją. W konflikcie ze Szwecją doszła jeszcze kwestia rywalizacji między polskimi i szwedzką linią Wazów o tron szwedzki. Prowadzona ze zmiennym szczęściem wojna ze Szwecją zakończyła się rozejmem w 1635 roku, Polsce nie udało się odzyskać, zajętych wcześniej przez Szwedów północnych Inflant. Dużo większe sukcesy odnosiła Rzeczpospolita w wojnach z Rosją, po sukcesach Stefana Batorego, Wazowie wmieszali się w kryzys dynastyczny w państwie moskiewskim ([[Wielka Smuta]]), wojny zakończył pokój podpisany w 1634 roku. Polsce udało się odzyskać znaczną część ziem utraconych w latach wcześniejszych, przede wszystkim Smoleńsk. Na granicy południowej udało się odeprzeć dwa tureckie najazdy. Zunifikowane państwo kontynuowało rozpoczęte w czasach jagiellońskich wojny o Inflanty ze Szwecją i Rosją. W konflikcie ze Szwecją doszła jeszcze kwestia rywalizacji między polskimi i szwedzką linią Wazów o tron szwedzki. Prowadzona ze zmiennym szczęściem wojna ze Szwecją zakończyła się rozejmem w 1635 roku, Polsce nie udało się odzyskać, zajętych wcześniej przez Szwedów północnych Inflant. Dużo większe sukcesy odnosiła Rzeczpospolita w wojnach z Rosją, po sukcesach Stefana Batorego, Wazowie wmieszali się w kryzys dynastyczny w państwie moskiewskim ([[Wielka Smuta]]), wojny zakończył pokój podpisany w 1634 roku. Polsce udało się odzyskać znaczną część ziem utraconych w latach wcześniejszych, przede wszystkim Smoleńsk. Wojny pierwszego okresu Rzeczpospolitej, mimo relatywnie korzystnego przebiegu i rezultatów, ujawniły Rzeczpospolita była państwem stanowym, z dominującym znaczeniem szlachty, o której pozycji świadczyła wyłączność zasiadania w sejmie, będącym głównym źródłem prawa i polityki. Mimo zasadniczo federacyjnego charakteru państwa, istnienie jednego sejmu dla całej Rzeczypospolitej było świadectwem Ustrój Rzeczypospolitej można scharakteryzować jako elekcyjną monarchię o porządku mieszanym lub parlamentarnym, Rzeczpospolita może być przez to określana państwem mieszanym (''[[politeja]]'') lub państwem wolnym (''libera respublica'')<ref>Augustyniak 2008, s. 66–68.</ref>. Według ówczesnych myślicieli politycznych, m.in. [[Piotr Skarga\|Piotra Skargi]], [[Andrzej Frycz Modrzewski\|Andrzeja Frycza Modrzewskiego]], ustrój Rzeczypospolitej nosił cechy monarchii mieszanej (''monarchia mixta''), łącząc w sobie elementy [[monarchizm]]u, [[arystokracja\|arystokracji]] i [[demokracja\|demokracji]]<ref>Edward Opaliński, ''Kultura polityczna szlachty polskiej w latach 1587–1652. System parlamentarny a społeczeństwo obywatelskie'', Warszawa 1995, s. 39.</ref>, Korona i Litwa stanowiły dla [[Szlachta w Polsce\|szlachty]] jedną całość, pomimo dzielących je różnic regionalnych, sprzecznych interesów i odrębności ustrojowych<ref>Magdalena Ujma, ''Sejmik lubelski 1572–1696'', Warszawa 2003, s. 57.</ref>. Ustrój Rzeczypospolitej można scharakteryzować jako elekcyjną monarchię o porządku mieszanym lub parlamentarnym, Rzeczpospolita może być przez to określana państwem mieszanym (''[[politeja]]'') lub państwem wolnym (''libera respublica'')<ref>Urszula Augustyniak, ''Historia Polski...'', s. 66–68.</ref>. Według ówczesnych myślicieli politycznych, m.in. [[Piotr Skarga\|Piotra Skargi]], [[Andrzej Frycz Modrzewski\|Andrzeja Frycza Modrzewskiego]], ustrój Rzeczypospolitej nosił cechy monarchii mieszanej (''monarchia mixta''), łącząc w sobie elementy [[monarchizm]]u, [[arystokracja\|arystokracji]] i [[demokracja\|demokracji]]<ref>Edward Opaliński, ''Kultura polityczna szlachty polskiej w latach 1587–1652. System parlamentarny a społeczeństwo obywatelskie'', Warszawa 1995, s. 39.</ref>, czemu dawali wyraz także autorzy anonimowi<ref>''A in summa w tej Rzpltej wolnej nikt stanowić nic nie może, jeno wolą wolną wszech i konsensem tych trzech stanów. Która to Rzplta złożona jest z tych trzech sposobów: ex monarchia, aristocratia et democratia. Jest w niej król, jest senat, jest stan rycerski; jednak te trzy stany stawają się jednym ciałem Rzpltej. Jako ciało żyje duszą, tak też i wszystkie stany jednym prawem rządzić mają Rzpltą.'' anonimowy autor [[rokosz Zebrzydowskiego\|rokoszowy]], Edward Opaliński, Kultura polityczna szlachty polskiej w latach 1587–1652 : system parlamentarny a społeczeństwo obywatelskie, Warszawa 1995, s. 39–40.</ref>. Według ówczesnego kronikarza [[Świętosław Orzelski\|Świętosława Orzelskiego]]: ''w innych państwach król bywa dziedziczny, ale w Polsce król pochodzi z wolnej i warunkami obwarowanej elekcji, tak, że gdyby należycie sprawował wszystkie obowiązki, władza jego bardzo by się mało różniła od władzy [[doża\|doży]] weneckiego''<ref>Wacław Sobieski, ''Dzieje Polski'', t. I, Warszawa 1923, s. 104.</ref>. Zdaniem starosty grabowieckiego [[Stanisław Sarbiewski\|Stanisława Sarbiewskiego]] wyrażonym na pierwszym sejmie 1652 roku Rzeczpospolita Polska była złożona z trzech stanów<ref>''Ex tribus ordinibus''.</ref>: królowi przypadało ''dominium cum imperio''<ref>Władza i panowanie.</ref>, stanowi senatorskiemu ''legum custodia''<ref>Strzeżenie praw.</ref>, stanowi rycerskiemu ''tutela''<ref>Opieka, w tym znaczeniu deminuitywne wobec stanu senatorskiego.</ref><ref>Władysław Czapliński, Dwa sejmy w roku 1652, Wrocław 1955, s. 109.</ref>.

Wikipedysta:Marcelus/rzplita: Różnice pomiędzy wersjami