Republika Helwecka: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m linki zewnętrzne, ilustracja |
m infobox, linki zewnętrzne, ilustracja |
||
Linia 1:
{{Państwo infobox
|nazwa_oryginalna = Helvetische Republik<br />République
|nazwa_polska = Republika Helwecka
|p1 = Stara Konfederacja Szwajcarska
Linia 14:
|dewiza_polski =
|lokalizacja_obraz =
|konstytucja = [[Pierwsza Konstytucja
|państwo =
|język_urzędowy = [[niemiecki]]<br />[[francuski]]<br />[[włoski]]
Linia 89:
Pod koniec 1797 francuski [[dyrektoriat]] podjął uchwałę o zajęciu [[Stara Konfederacja Szwajcarska|Szwajcarii]]. W styczniu 1798 w [[Vaud]] wybuchło powstanie. Jego mieszkańcy proklamowali niezależność od [[Kanton (Szwajcaria)|kantonu]] [[Berno (kanton)|Berno]] i utworzenie Republiki Léman. Na pomoc wezwali wojska [[I Republika Francuska|Republiki Francuskiej]] {{Odn|Tadeusz Branecki|s=|loc=Szwajcaria w czasach Republiki Helweckiej (1798–1802) i Mediacji (1803–1813) – podstawy ustrojowe}}. [[5 marca]] [[1798]] siły francuskie wkroczyły na terytorium szwajcarskie. Jedynie kantony Berno, [[Solura (kanton)|Solura]] i [[Fryburg (kanton)|Fryburg]] podjęły próbę oporu, wobec czego cały kraj znalazł się pod panowaniem francuskim.
[[12 kwietnia]] [[1798]] w [[Aarau]] zebrało się 121 deputowanych z 10 kantonów. Podjęto uchwałę o rozwiązaniu [[Stara Konfederacja Szwajcarska|Starej Konfederacji Szwajcarskiej]] i w jej miejsce utworzono Republikę Helwecką. Powołano 5-osobowy rząd o nieograniczonej władzy zwany dyrektoriatem wykonawczym, utworzono Wielką Radę i [[Senat]], uchwalono [[Pierwsza Konstytucja Helwecka|nową konstytucję]] opracowaną przez Petera Ochsa (nazywaną przez jego przeciwników ''Książeczką Ochsa''), zniesiono [[dziesięcina|dziesięcinę]], [[tortura|tortury]] i obowiązek przynależności [[Cech|cechowej]], wprowadzono jednolite [[Prawa miejskie|prawo miejskie]] i [[Podział administracyjny|podział kraju]] na 23 [[Kanton (Szwajcaria)|kantony]]. Z terytorium dawnej [[Szwajcaria|Szwajcarii]] odłączono [[Genewa|Genewę]], [[Neuchâtel (kanton)|Neuchâtel]], [[Biel/Bienne|Biel]] i dolinę Valtellina{{Odn|Tadeusz Branecki|s=|loc=Szwajcaria w czasach Republiki Helweckiej (1798–1802) i Mediacji (1803–1813) – podstawy ustrojowe}}.
Nową konstytucję przyjęto w [[Vaud]]. Natomiast [[Bazylea (kanton)|kanton Bazylea]] zaczął opracowywać następujące modyfikacje: zwiększenie praw kantonów, zmniejszenie pozycji dyrektoriatu względem parlamentu tudzież sądownictwa, ułatwienie rewizji konstytucji. Zmiany te zaaprobowały takie kantony jak: [[Argowia]], [[Berno (kanton)|Berno]], [[Fryburg (kanton)|Fryburg]], [[Obwalden]], [[Solura (kanton)|Solura]], [[Szafuza (kanton)|Szafuza]] i [[Zurych (kanton)|Zurych]]. Jednakże dalszym zmianom zapobiegli Francuzi, którzy obwieścili, że obowiązuje wyłącznie pierwotna wersja konstytucji projektu Ochsa i zabronione jest dokonywanie jakichkolwiek zmian. Przyjęcia nowej ustawy zasadniczej odmówiły kantony: [[Appenzell Innerrhoden]], [[Glarus (kanton)|Glarus]], [[Nidwalden]], [[Schwyz (kanton)|Schwyz]], [[Uri (kanton)|Uri]] oraz [[Zug (kanton)|Zug]]{{Odn|Tadeusz Branecki|s=|loc=Szwajcaria w czasach Republiki Helweckiej (1798–1802) i Mediacji (1803–1813) – podstawy ustrojowe}}.
[[Plik:Alois von Reding.jpg|mały|180x180px|Alois von Reding (ur. 6 marca 1765 w Schwyz, zm. 5 lutego 1818 tamże)]]
Wewnątrz kraju zaczęły wybuchać antyfrancuskie powstania. Po utworzeniu państwa kantony [[Glarus (kanton)|Glarus]] i [[Schwyz (kanton)|Schwyz]] ogłosiły secesję. Przywódcą buntu był Alois von Reding, jednak jego oddziały zostały pokonane przez francuską armię w bitwie pod Torhenturm 2 maja 1798. Nie powstrzymało to jednak oporu ludności; na terenie kraju zaczęła działać [[partyzantka]]. Na początku [[1799]] roku w kantonach [[Uri (kanton)|Uri]], [[Schwyz (kanton)|Schwyz]], [[Ticino]] i [[Valais]] wybuchło powstanie chłopskie. W 1799 Republika Helwecka stała się teatrem [[II koalicja antyfrancuska|wojny francusko-austriackiej]], a w lecie tego roku część jej ziem była przejściowo okupowana przez armię rosyjską pod dowództwem [[Aleksandr Suworow|Aleksandra Suworowa]]{{Odn|Tadeusz Branecki|s=|loc=Szwajcaria w czasach Republiki Helweckiej (1798–1802) i Mediacji (1803–1813) – podstawy ustrojowe}}. Korzystając z zamieszek, do kraju wkroczyły wojska austriackie, zajmując [[Gryzonia|Gryzonię]].
W kraju nastąpiła [[anarchia]]. W styczniu [[1800]] roku zniesiono dyrektoriat i zastąpiono go Komitetem Rady Helweckiej. Wśród szwajcarskich polityków nastąpiła wyraźna polaryzacja na dwie grupy: unitarystów (zwolenników państwa jednolitego i niepodzielnego) tudzież federalistów (zwiększenia pozycji i uprawnień kantonów). Oba środowiska szukały wsparcia u Napoleona. Konflikt ten przekładał się na niespokojną sytuację w kraju i liczne [[Zamach stanu|zamachy stanu]] (w styczniu i sierpniu 1800, październiku 1801 i kwietniu 1802){{Odn|Tadeusz Branecki|s=|loc=Szwajcaria w czasach Republiki Helweckiej (1798–1802) i Mediacji (1803–1813) – podstawy ustrojowe}}.
Linia 100:
=== Akt Mediacyjny ===
[[Plik:Karte Mediation.png|mały|242x242px|Republika Helwecka w latach 1803-1813]]▼
[[Druga Konstytucja Helwecka|Druga konstytucja helwecka]] nie uspokoiła sytuacji w kraju, w którym wciąż dochodziło do zbrojnych wystąpień. Pod koniec lata 1802 wybuchło największe z nich nazwano je „wojną kijów” (Stecklikrieg), z uwagi na brak innej broni jej uczestników. Zamieszki te były spowodowane przez m.in. tragiczną sytuację ekonomiczną mieszkańców Republiki, spustoszenia dokonane przez siły francuskie, austriackie i rosyjskie tudzież przez podniesienie obciążeń fiskalnych. Dodatkowo wśród Szwajcarów był obecny silny partykularyzm kantonalny i chęć powrotu do dawnych uregulowań ustrojowych z czasów Starej Konfederacji. W tej sytuacji Napoleon Bonaparte w deklaracji z dnia 30 września 1802 zagroził ponowną interwencją zbrojną, gdyby nie istniała możliwość uspokojenia nastrojów społecznych. By zapobiec zbrojnej ingerencji, wskazał siebie jako mediatora pomiędzy przeciwnikami. W Paryżu zwołano zebranie Konstytuanty Szwajcarskiej (Consulta), a obrady rozpoczęto 10 grudnia 1802. W jej składzie znaleźli się przedstawiciele Senatu, który posiadał prawo do rewizji konstytucji. Niezależnie od faktu, że zwolenników centralizacji było więcej niż federalistów (stosunek 45 do 18), Napoleonowi udało się przeforsować swoją koncepcję nowego modelu ustrojowego Szwajcarii. 19 lutego 1803 wydał nową ustawę zasadniczą zwaną [[Akt Mediacyjny|Aktem Mediacyjnym]], która była wzorowana na [[Konstytucja Stanów Zjednoczonych|konstytucji]] [[Stany Zjednoczone|Stanów Zjednoczonych]]{{Odn|Tadeusz Branecki|s=|loc=Szwajcaria w czasach Republiki Helweckiej (1798–1802) i Mediacji (1803–1813) – podstawy ustrojowe}}. W przedmowie do Aktu Napoleon napisał do Szwajcarów:
{{Cytat|Vermittlungsacte des Ersten Consuls der fränkischen Republik zwischen den Parteien, in
welche Schweiz getheilt ist. Mediationsverfassung vom 19. Februar 1803|Pogrążona w sporach Helwecja groziła rozpadem. Nie mogła sama znaleźć sposobu powrotu do porządku konstytucyjnego. Stara przychylność Narodu Francuskiego do tego godnego szacunku ludu, którego niedawno własną krwią bronił i przez swoje traktaty; jako niezależna siła chciał być uznany; to interes Francji i Republiki Włoskiej, której granica Szwajcarii dotyka; prośba Senatu; demokratycznych kantonów; w końcu życzenie całego Narodu Helweckiego zobligowało Nas, aby pełnić rolę Mediatora pomiędzy podzielonymi stronami [...].}}
▲[[Plik:Karte Mediation.png|mały|242x242px|Republika Helwecka w latach 1803-1813]]
Mimo własnej konstytucji Szwajcaria nie była krajem w pełni samodzielnym i w tzw. „czasach Mediacji” pozostawała zależna od Francji do 1813{{Odn|Encyklopedia PWN|s=|loc=Helwecka, Republika}} w charakterze państwa stowarzyszonego jako luźny związek 19 kantonów. Żołnierze szwajcarscy w liczbie ok. 10 tys. wzięli udział w [[Inwazja na Rosję (1812)|inwazji na Rosję]], a po klęsce w [[Bitwa nad Berezyną (1812)|bitwie nad Berezyną]] do ojczyzny wróciło ich ok. 700. Akt Mediacyjny był podstawą ustroju Szwajcarii niemal do końca 1813. Sytuacja zmieniła się pod koniec roku, gdy po klęsce Napoleona w [[Bitwa pod Lipskiem|bitwie pod Lipskiem]] [[koalicja antyfrancuska]] zażądała od Szwajcarii uchylenia tego aktu. Uczyniło to [[Zgromadzenie Federalne (Szwajcaria)|Zgromadzenie Federalne]] złożone z przedstawicieli dziesięciu kantonów uchwałą z dnia 29 grudnia 1813. Natomiast wcześniej, 18 listopada tegoż roku, ogłoszona została [[Państwo neutralne|neutralność]] Szwajcarii, którą ostatecznie potwierdzono 20 marca 1815 na [[Kongres wiedeński|kongresie wiedeńskim]]<ref group="uwaga">"Podczas obrad Kongresu ukształtowała się opinia, że szansą rzeczywiście stabilnej i bezpiecznej egzystencji dla niewielkiej i silnie wewnętrznie zróżnicowanej Szwajcarii jest uzyskanie politycznej neutralności na gruncie międzynarodowym. Jeśli chodzi o strukturę wewnętrzną, to zdecydowano się na powrót do rozwiązań okresu Dawnej Konfederacji. Niemożliwe było już jednak całkowite przywrócenie stosunków sprzed 1798 r. [...]". Maciej Aleksandrowicz, System prawny Szwajcarii. Historia i współczesność, Białystok 2009, s. 53.</ref>. Kongres zatwierdził także nowe granice Szwajcarii, przyłączając do jej terenów dolinę Valtellina i „jurajskie dystrykty niegdysiejszego [[Księstwo|księstwa]] – [[Diecezja|biskupstwa]] [[Bazylea (kanton)|Bazylei]]”. Do Konfederacji jako kantony dołączyły też: Genewa, Neuchâtel i [[Valais]]. Nowym aktem prawnym regulującym ustrój Szwajcarii została Umowa Związkowa z 7 sierpnia 1815{{Odn|Tadeusz Branecki|s=|loc=Szwajcaria w czasach Republiki Helweckiej (1798–1802) i Mediacji (1803–1813) – podstawy ustrojowe}}.
| |||