Czechosłowacko-polski konflikt o Śląsk Cieszyński: Różnice pomiędzy wersjami

W 1938, korzystając z nacisków, które [[Adolf Hitler]] wywierał na Czechosłowację, władze polskie rozpoczęły realizację przygotowywanych od 1934 planów rozwiązania siłowego (Komitet Siedmiu przy Sztabie Generalnym). 21 września 1938 Polska wypowiedziała<ref>Oświadczenie Rządowe z 5 października 1938 r. o wypowiedzeniu części III umowy pomiędzy Rzecząpospolitą Polską a Republiką Czeskosłowacką w sprawach prawnych i finansowych, podpisanej w Warszawie dnia 23 kwietnia 1925 r. ([http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WDU19380850579 Dz.U. z 1938 nr 85, poz. 579]).</ref> III część umowy (o ochronie mniejszości) pomiędzy RP a ČSR w sprawach prawnych i finansowych zawartą 23 kwietnia 1925&nbsp;r. Jedyną ofiarą śmiertelną wydarzeń w 1938 był podharcmistrz [[Witold Reger (harcerz)|Witold Reger]] – prowadzący rozpoznanie pozycji i umocnień czechosłowackich poległ 26 września, zaskoczony przez czechosłowacki patrol<ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Ś.p. harcmistrz Witold Reger bohater w walce o wolność Zaolzia |url = http://bc.radom.pl/dlibra/docmetadata?id=4540|czasopismo = Dzień Dobry Ziemi Radomskiej |strony = 2 |data = nr 275 z 5 października 1938}}</ref><ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Odezwa! |url = http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/plain-content?id=189372|czasopismo = [[Orędownik Ostrowski]] |strony = 2 |data = nr 133 z 7 listopada 1938}}</ref><ref>{{Cytuj pismo |autor = Władysław Sosna |tytuł = Trochę historii. Ludzie i wydarzenia. |url = http://www.parafia.cieszyn.org.pl/images/stories/IP/2013/IX2013.pdf|czasopismo = Informator Parafialny |strony = 14 |data = nr 8 (119) z 2013 | archiwum = http://web.archive.org/web/20160305125531/http://www.parafia.cieszyn.org.pl/images/stories/IP/2013/IX2013.pdf | zarchiwizowano = 2016-03-05}}</ref>. W Polsce został on potem nazwany ''symbolem przelanej krwi za Olzą''<ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Zabity harcerz Reger symbolem przelanej krwi za Olzą |url = http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=94588|czasopismo = [[Gazeta Lwowska (1810–1939)|Gazeta Lwowska]] |strony = 3 |data = nr 225 z 4 października 1938}}</ref>. 30 września 1938 o godz. 23.45 powziąwszy uprzednio informację o rozstrzygnięciach [[Układ monachijski|układu monachijskiego]], w tym o zamiarze oddania w [[III Rzesza|III Rzeszy]] obszaru uznawanego za żywotną strefę polskich interesów ([[Bogumin]] i okolice), działając wyprzedzająco w stosunku do akcji Niemiec, przekazała [[Czechosłowacja|Czechosłowacji]] z terminem 12-godzinnym ultimatum żądające oddania zamieszkanego przez Polaków Zaolzia (termin [[ultimatum]]: 1 października 1938, godz. 12.00, zmieniony na wniosek rządu Czechosłowacji na godz. 13.00). Żądaniom towarzyszyła koncentracja na granicy [[Samodzielna Grupa Operacyjna „Śląsk”|Samodzielnej Grupy Operacyjnej „Śląsk”]] (dow. gen. [[Władysław Bortnowski]]), dywersje przygraniczne przeprowadzane przez Polaków z Zaolzia (ataki na posterunki i urzędy) oraz kampania propagandowa – w [[Katowice|Katowicach]] powstały [[Legion Zaolziański]] oraz [[Komitet Walki o Śląsk Zaolziański]]. Rząd czechosłowacki ugiął się przed ultimatum [[1 października]] i zgodził się przekazać sporne terytorium Polsce. Po uzgodnieniu spraw związanych ze zmianami granicznymi, 2 października 1938 na Zaolzie wkroczyły oddziały polskie<ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Wojsko Polskie przekroczyło Olzę wśród olbrzymiego entuzjazmu społeczeństwa |url = http://jbc.bj.uj.edu.pl/dlibra/docmetadata?id=94588|czasopismo = [[Gazeta Lwowska (1810–1939)|Gazeta Lwowska]] |strony = 1 |data = nr 225 z 4 października 1938}}</ref>, zajmując jednocześnie leżącą na [[Słowacja|Słowacji]] ziemię czadecką aż pod przedmieścia miejscowości [[Czadca|Čadca]]. W tym czasie [[Niemcy]] zajmowały [[Kraj Sudetów]] (np. [[Sudety]], [[Śląsk Opawski]], tzw. [[Ziemia hulczyńska|kraik hulczyński]] i inne ziemie przyznane im w [[Układ monachijski|Monachium]]). Podczas zajmowania Zaolzia doszło do konfliktów z Niemcami, którzy także chcieli uzyskać niektóre tereny na Zaolziu – węzeł kolejowy i stację w Boguminie, lecz Polacy wyprzedzili żołnierzy niemieckich. Celem przejęcia i zorganizowania lasów zaolziańskich oraz zespolenia ich z obszarem II RP działał w osobie nadzwyczajnego delegata na [[Województwo śląskie (II Rzeczpospolita)|województwo śląskie]], dyrektor [[Lasy Państwowe|Lasów Państwowych]] we [[Lwów|Lwowie]], inż. [[Konrad Szubert]] (delegowany przez dyrektora naczelnego Lasów Państwowych [[Adam Loret|Adama Loreta]]), który pełniąc tę funkcję zginął wskutek wypadku samochodowego 19 listopada 1938<ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Ś.p. inż. Konrad Szubert – wspomnienie pośmiertne |url = http://www.wbc.poznan.pl/dlibra/doccontent?id=200171|czasopismo = [[Las Polski]] |wydawca = Związek Leśników Polskich |strony = 529–531 |data = nr 12 / 1938}}</ref><ref>{{Cytuj pismo |tytuł = Dyrektor Lasów Państwowych zginął w katastrofie samochodowej |url = http://web.archive.org/web/20151003193326/http://www.biblioteka.czest.pl/skrypty/zapis.php?file=zbiory/czasopisma/goniec_czestochowski/1938/Goniec_Czestochowski_Nr_267_1938.pdf|czasopismo = [[Goniec Częstochowski]] |strony = 3–4 |data = nr 267 z 22 listopada 1938}}</ref>.

 

 

Zajęte tereny Zaolzia i ziemi czadeckiej zostały włączone do powiatów frysztackiego i cieszyńskiego województwa śląskiego<ref>Ustawa z dnia 31 stycznia 1939 roku o podziale administracyjnym ziem odzyskanych we Frydeckiem i Czadeckiem oraz o zmianie granic niektórych gmin powiatów cieszyńskiego i frysztackiego (Dz.Ust.Śl. 1939, nr 2, poz. 6).</ref>.

Polskie ultimatum wobec Czechosłowacji w mocarstwach zachodnich spotkało się z potępieniem i miało negatywny wpływ na reputację Polski<ref>{{cytuj książkę | autor = [[Piotr Wandycz|Piotr Stefan Wandycz]]| tytuł = The United States and Poland| wydawca = Harvard University Press| rok = 1980| strony = 226| url = http://books.google.pl/books?id=_XaFaNshCrkC|isbn = 0674926854}}</ref><ref>{{cytuj książkę | autor = Igor Lukeš, Erik Goldstein| tytuł = The Munich crisis, 1938: prelude to World War II| wydawca = Routledge| rok = 1999| strony = 48| url = http://books.google.pl/books?id=T5hqSh8XUCQC| isbn = 0714649953}}</ref>. Odzyskanie przez Polskę etnicznie polskich ziem Śląska Cieszyńskiego było wówczas i pozostaje nadal uznawane za wpisanie się w politykę roszczeń terytorialnych III Rzeszy, pomimo że było konsekwencją cesji terytorialnych Czechosłowacji wobec Niemiec, przyjętych przez rząd Czechosłowacji i zaakceptowanych przez mocarstwa zachodnie na [[Układ monachijski|konferencji monachijskiej]]<ref>''Telegram szyfrowy nr 64 [[Józef Beck|J. Becka]] do [[Juliusz Łukasiewicz|J. Łukasiewicza]], podający treść rozmowy z J. Slavikiem oraz instrukcje do rozmów z politykami francuskimi'', „Warszawa, 9 czerwca 1938 r. Receptus 57. '''W dniu dzisiejszym poseł czeski potwierdził mi kategorycznie zamiar swego rządu traktowania sprawy mniejszości polskiej na równych prawach z jakąkolwiek inną mniejszością w Czechosłowacji. Proszę przy sposobności zakomunikować to tamtejszemu ministrowi spraw zagranicznych. (…) Beck'''”, w: ''Monachium 1938. Polskie dokumenty dyplomatyczne''. Wybór i opr. [[Zbigniew Landau]] i [[Jerzy Tomaszewski (historyk)|Jerzy Tomaszewski]], Warszawa 1985, wyd. [[Wydawnictwo Naukowe PWN|Państwowe Wydawnictwo Naukowe]], {{ISBN|83-01-04614-7}}, dokument nr 95, oryginał w [[Archiwum Akt Nowych]], t. 5511 k. 6, ''Telegram szyfrowy nr 58 J. Łukasiewicza o rozmowie z G. Bonnet na temat polityki Polskiej wobec Czechosłowacji''. „Paryż, 11 czerwca 1938 r. '''B(onnet) prosił mnie zakomunikować Panu Ministrowi co następuje: 1. Rząd francuski podziela całkowicie stanowisko rządu polskiego w sprawie mniejszości polskiej w Czechosłowacji i na drugi dzień po mojej rozmowie z B(onnet) polecił swojemu posłowi w Pradze oświadczyć tamtejszemu rządowi, iż mniejszość polska powinna otrzymać te same uprawnienia, które zostaną przyznane Niemcom sudeckim, i że powinno to nastąpić jednocześnie.''' 2. Rząd francuski przyjął z wdzięcznością do wiadomości oświadczenie Pana Ministra (…) i uważałby za wskazane i pożądane przystąpić do dalszych szerszych rozmów celem rozwinięcia i utrwalenia współpracy sojuszniczej.(…) Łukasiewicz”, [w:] ''Monachium 1938. Polskie dokumenty dyplomatyczne'', Wybór i opr. [[Zbigniew Landau]] i [[Jerzy Tomaszewski (historyk)|Jerzy Tomaszewski]], dokument nr 99 oryginał, w: [[Instytut Polski i Muzeum im. gen. Sikorskiego w Londynie|Instytut Sikorskiego]], A.11.49/F/38. 21 września 1938 Beck oświadczył (wobec [[Leon Noël|Leona Noëla]], ambasadora Francji w Warszawie), że „'''rząd polski będzie domagać się kategorycznie od rządów czechosłowackiego, angielskiego i francuskiego ścisłego wykonania klauzuli najwyższego uprzywilejowania, przyznanej mniejszości polskiej'''. Beck sprecyzował przy tym, że '''dopóki Anglia i Francja zamierzały ograniczyć ustępstwa wobec Niemców sudeckich do autonomii wewnątrz Czechosłowacji, domagaliśmy się dla mniejszości polskiej autonomii, gdy zastanawiano się nad zastosowaniem plebiscytu, żądaliśmy go również dla ziem zamieszkałych przez mniejszość polską; gdy wreszcie teraz Anglia i Francja godzą się na bezpośrednią cesję terytorialną, będziemy domagali się jednoczesnego zastosowania jej do Śląska Cieszyńskiego.'''” [[Juliusz Łukasiewicz]]: ''Dyplomata w Paryżu. 1936–1939. Wspomnienia i dokumenty Juliusza Łukasiewicza Ambasadora Rzeczypospolitej Polskiej'', Wydanie rozszerzone, opr. Wacław Jędrzejewicz i Henryk Bułhak, Londyn 1989, Wyd. Polska Fundacja Kulturalna, {{ISBN|0-85065-169-7}}, s. 164. Por. też rozwój sytuacji w kryzysie czechosłowackim (wraz z dokumentami), Łukasiewicz, op.cit., s. 79–184, szczegółowy opis również: [[Leszek Moczulski]]: ''Wojna polska'', wydanie poprawione i uzupełnione, Warszawa 2009, [[Bellona (wydawnictwo)|Wydawnictwo Bellona]], {{ISBN|978-83-11-11584-2}}, s. 298–299 („'''pod naciskiem francuskim Praga zgodziła się na jednoczesność koncesji wobec mniejszości polskiej i niemieckiej.'''”) i następne do s. 358.</ref>.

 

 

Zajęcie Zaolzia przez Wojsko Polskie w 1938 opisał [[Melchior Wańkowicz]] w II wydaniu książki ''Sztafeta'' (ukazała się na przełomie 1938 i 1939).