Fiat BR.20: Różnice pomiędzy wersjami

|data oblotu = [[1936]]

|napęd = 2 &nbsp;x &nbsp;Fiat A.80 RC.41<br />2 &nbsp;x &nbsp;FIAT A.82 RC.42

|moc silnika = 2&nbsp;×&nbsp;746&nbsp;kW (1000 &nbsp;KM)<br />2&nbsp;×&nbsp;932&nbsp;kW (1250 &nbsp;KM)

|masa startowa = 1045010&nbsp;450 kg

[[Regia Aeronautica]] w drugiej połowie lat 30. XX wieku potrzebowała szybkiego, zdolnego do lotów na dużą odległość oraz prostego w budowie i obsłudze bombowca. W 1934 roku ogłoszono konkurs na zaprojektowanie bombowca lądowego, dzienno-nocnego, o promieniu działania 1000 &nbsp;km, mogącego przenieść ładunek 1200 &nbsp;kg bomb{{odn|Babiński|1999|s=5}}. Miał on zastąpić starsze konstrukcje, tj. [[Savoia-Marchetti SM.81]]. Na podstawie tych założeń inż. Celestino Rosatelli w [[FIAT|zakładach Fiata]] opracował projekt nowego dwusilnikowego samolotu bombowego, który był rozwinięciem dwusilnikowego samolotu pasażersko-transportowego [[Fiat APR.2|Fiata APR.2]]{{odn|Gunston|1978|s=132}}{{odn|Militaria XX Wieku|5'2014|s=57}}.

[[Prototyp]] został [[Badania w locie|oblatany]] [[10 lutego]] [[1936]] roku w [[Turyn]]ie przez Enrico Rolandiego, [[Pilot doświadczalny|pilota doświadczalnego]] wytwórni Fiat. Został wówczas okrzyknięty szczytowym osiągnięciem włoskiej inżynierii, po szczegółowych testach wszedł na uzbrojenie włoskiego lotnictwa. Pierwsze seryjne egzemplarze dostarczono [[Włoskie Siły Zbrojne|włoskiej armii]] już w 1936 roku. Dwa egzemplarze dostarczono do [[Trypolis]]u w celu przetestowania w warunkach tropikalnych. Badania wypadły niepomyślnie, [[Układ chłodzenia silnika spalinowego|chłodzone powietrzem]] silniki przegrzewały uniemożliwiając normalną eksploatację{{odn|Technika Wojskowa|1991/1992|s=33}}. W trakcie eksploatacji ujawniły się wady konstrukcyjne związane z montażem silników, generowane przez nie drgania przenosiły się na płatowiec. Ponadto chłodzenie silników zawodziło nie tylko w warunkach tropikalnych, problemy pojawiły się również w maszynach eksploatowanych na terenie Włoch. Badania przeprowadzone w zakładach Fiata wykazały, że do konstrukcji silników użyto niewłaściwych materiałów. Jednostki włoskiego lotnictwa, posiadające na wyposażeniu BR.20, wskazywały również na słabość uzbrojenia obronnego samolotu. Około stu samolotów wersji BR.20, wyprodukowanych w latach 1936-1938, poddano przebudowom podczas których usunięto usterki i modyfikacjom polegającym m.in. na dodaniu kopułki obserwacyjnej na grzbiecie kadłuba{{odn|Babiński|1999|s=6}}.

W [[1937]] roku dwa nieuzbrojone egzemplarze, oznaczone jako '''BR.20A''', zostały przygotowane do lotów reklamowych i rajdowych. Wzięły udział w wyścigu lotniczym [[Istria]] – [[Damaszek]] – [[Paryż]]{{odn|Thompson|1963|s=138}}. W porównaniu do wersji wojskowej przebudowano przód kadłuba - usunięto stanowisko karabinu maszynowego, elementy szklane osłony zamieniono na dobrze oprofilowane metalowe. Ponadto w kadłubie zamontowano dodatkowe [[Zbiornik paliwa|zbiorniki]] umożliwiające wykonywanie dalekich lotów, na dystansie dochodzącym do 6300 &nbsp;km. Podczas pierwszego etapu wyścigu zajęły szóste i siódme miejsce , w drugim etapie oba samoloty miały kłopoty z silnikami i nie ukończyły wyścigu{{odn|Babiński|1999|s=10-11}}. W [[1938]] roku powstała zmodyfikowana wersja samolotu o zwiększonym zasięgu, oznaczona jako '''BR.20L''' ''Santo Fresco''. W porównaniu do BR.20A przebudowano przód kadłuba, zmieniono kształt osłon silników i kółka ogonowego oraz przebudowano wnętrze kabiny pilota{{odn|Babiński|1999|s=11}}. Tak przebudowana maszyna, pilotowana przez Manerę Lualdiego, wykonała 7 marca 1939 roku nieprzerwany lot z [[Rzym]]u do [[Addis Abeba|Addis Abeby]]{{odn|Monday|1996|s=53}}. Na tym egzemplarzu konstruktorzy testowali nowe rozwiązania, m.in. automatycznego pilota, które wprowadzono w następnych wersjach rozwojowych{{odn|Babiński|1999|s=13}}.

Pod koniec 1939 roku opracowano wersję rozwojową oznaczoną jako '''BR.20M''' (M – ''Modificato''). Przy konstruowaniu nowej wersji korzystano z doświadczeń bojowych wyniesionych z Hiszpanii oraz rajdowych. Zmodyfikowano dziób, montując częściowe przeszklenie wraz ze stanowiskiem [[Bombardier (funkcja)|bombardiera]] oraz likwidując stanowisko [[Karabin maszynowy|karabinu maszynowego]]. Modernizacji uległa osłona dolnego stanowiska strzeleckiego oraz wzmocniono [[centropłat]]. W pierwszych egzemplarzach BR.20 M20M stosowano wieżyczkę ''Breda M.1'', które w późniejszych egzemplarzach zastąpiono niskoprofilowaną wieżyczką ''Caproni-Lanciani'' wyposażoną w pojedynczy karabin maszynowy ''[[Karabin maszynowy Breda-SAFAT|Breda-SAFAT]]'' kalibru 12,7 &nbsp;mm{{odn|Babiński|1999|s=13}}. Wyprodukowano 264 egzemplarzy tej wersji, produkcję zakończono wiosną 1942 roku{{odn|Monday|1996|s=53}}.

Eksperymentalna wersja '''BR.20C''' została wyposażona w trójkołowe podwozie główne oraz posiadała działko 37 &nbsp;mm zamontowane w dziobie{{odn|Thompson|1963|s=140}}. Wykonano dwa prototypy tej wersji, pierwszy został oblatany centrum badawczym w Furbarze. Zaniechano dalszych prób z tą wersją, drugi prototyp wykorzystano przy budowie kolejnej wersji rozwojowej{{odn|Babiński|1999|s=13-14}}.

Ostatnią produkowaną wersją rozwojową był '''BR.20bis''' z całkowicie przeszklonym dziobem, wciąganym kółkiem ogonowym, bardziej opływowym kadłubem, spiczastymi statecznikami, poprawionymi osiągami, uzbrojeniem obronnym zwiększonym do pięciu karabinów maszynowych i poprawionym opancerzeniem. Prototyp opracowano pod koniec 1940 roku w [[Turyn]]ie. 15 tego typu bombowców zostało wyprodukowanych od marca do lipca 1943 roku. Dalszej produkcji zaniechano z powodu unifikacji uzbrojenia włoskich jednostek bombowych (przejście na samoloty [[CANT Z.1007]] Bis/Ter i [[CANT Z.1018]]) oraz z powodu zniszczenia zakładów Aeritalia przez [[Alianci|alianckie]] bombowce{{odn|Technika Wojskowa|1991/1992|s=35}}. Do napędu BR.20bis użyto silników Fiat A.82 RC.42 o mocy 1250 &nbsp;KM montowanych w zmodyfikowanych gondolach silnikowych{{odn|Thompson|1963|s=142}}.

25 września 1936 roku pierwsze egzemplarze serii produkcyjnej przekazano do ''13. Stormo Bombardamento Terrestre (BT)'' w Lonate Pozzolo, gdzie zastąpiły starsze [[Savoia-Marchetti SM.81]]. Kolejne wyprodukowane egzemplarze trafiły do ''7. Stormo BT'' stacjonujące również w Lonate Pozzolo. W czerwcu 1937 roku dwa BR.20 przydzielono do ''14. Stormo BT'' w Benghazi w celu przetestowania w warunkach pustynnych. Dwa kolejne służyły w ''15. Stormo BT'' na lotnisku w Castelbenito w [[Libia|Libii]]. Sukcesywnie trafiały na wyposażenie innych jednostek. W latach 1936-1945 samoloty BR.20 stanowiły wyposażenie 29. jednostek włoskiego lotnictwa wojskowego{{odn|Babiński|1999|s=19}}. Po podpisaniu [[rozejm]]u Włoch z [[Alianci|Aliantami]] [[8 września]] [[1943]] roku, wiele z nich zostało przekwalifikowanych na samoloty treningowe, choć 81 nadal pozostawało w służbie, głównie na [[Bałkany|Bałkanach]] i na terenie Włoch{{odn|Militaria XX Wieku|5'2014|s=58}}.

Jesienią 1940 roku siedemdziesiąt pięć BR.20, pochodzących z ''13.'' i ''43. Stormo BT'', przekazano do dyspozycji ''[[Corpo Aereo Italiano]]'', stacjonującego w [[Belgia|Belgii]]{{odn|Sgarlato|2000|s=54}}. Ich zadaniem było przeprowadzanie, w ramach [[Bitwa o Anglię|bitwie o Anglię]], ataków na teren [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]]. Pierwszą akcję przeprowadzono nocą 24 z 25 października 1940 roku, kiedy to osiemnaście bombowców zaatakowało [[Harwich]] i Felixtowe{{odn|Militaria XX Wieku|5'2014|s=46}}. 27 października podjęto próbę kolejnego nalotu, ale pogoda uniemożliwiła spotkanie bombowców z eskortą myśliwską i atak odwołano{{odn|Militaria XX Wieku|5'2014|s=47}}. 29 października piętnaście BR.20, w eskorcie trzydziestu czterech [[Fiat G.50|Fiatów G.50]] zaatakowało [[Ramsgate]]. Nalot zakończył się sukcesem – cel został zbombardowany a jednostki Aeronautica Militare nie poniosły strat. Kolejne dni przyniosły załamanie pogody, następny atak noszący kryptonim ''Operazione N.8 Cinzano'' z użyciem BR.20 przeprowadzono 11 listopada{{odn|Sgarlato|2000|s=56}}. Dziesięć BR.20M w eskorcie czterdziestu myśliwców [[Fiat CR.42]] zaatakowało Harwich. Został przechwycone przez [[Hawker Hurricane|Hurricane'yHurricane’y]] z 46., 249. i 257. dywizjonów [[Royal Air Force|RAF]]-u. Piloci brytyjscy zgłosili zestrzelenie ośmiu maszyn wroga, 1¹/₂ zwycięstwa zostało zaliczone [[Karol Pniak|Karolowi Pniakowi]]{{odn|Militaria XX Wieku|5'2014|s=50}}. Włoskie lotnictwo przyznaje się do utracenia trzech BR.20{{odn|Sgarlato|2000|s=56}}. Do końca 1940 roku BR.20 przeprowadziły jeszcze siedem nocnych ataków na teren Wielkiej Brytanii, jeden lub dwa przeprowadzono na początku stycznia 1941 roku. Zmiana sytuacji na [[Bałkany|Bałkanach]] i w [[Afryka Północna|Afryce Północnej]] spowodowała, że 10 stycznia samoloty zostały wycofane do jednostek na terenie Włoch{{odn|Babiński|1999|s=22-23}}. Lotnictwo włoskie utraciło osiem samolotów BR.20 podczas działań przeciwko Wielkiej Brytanii{{odn|Technika Wojskowa|1991/1992|s=35}}, z czego tylko trzy samoloty utracono w czasie walk{{odn|Militaria XX Wieku|5'2014|s=54}}.

Od 6. kwietnia 1941 roku samoloty BR.20 brały udział w [[Kampania bałkańska|ataku na Jugosławię]]. Do walki użyto trzydzieści dwa BR.20 z ''18. Stormo BT'', piętnaście z ''25. Gruppo Autonomo'', czternaście z ''99. Gruppo Autonomo'' oraz szesnaście z ''38. Stormo BT''. Samoloty biorące udział w działaniach bojowych wykonały 482 loty bombowe i rozpoznawcze podczas których zrzuciły ok. 290 ton bomb{{odn|Babiński|1999|s=25}}. W późniejszym okresie były także używane naprzeciwko [[Partyzantka|partyzantce]] [[Josip Broz Tito|Josipa Broz Tito]]. Czternaście samolotów z ''40. Gruppo'' atakowały zajęte przez partyzantów miejscowości. W styczniu 1942 roku samoloty z ''38. Gruppo'' i ''29. Gruppo'' wspierały z powietrza wojska niemieckie prowadzące działania przeciw partyzantom Tity. Samoloty BR.20 kierowano również do zadań transportowych, utrzymywały komunikację i zapewniały dostawy do garnizonów w odciętych przez partyzantkę miastach [[Lublana|Lublany]] i Zemonicy{{odn|Babiński|1999|s=26}}.

Od 7 maja 1941 roku samoloty BR.20 zostały skierowane do akcji przeciw [[Malta|Malcie]]. 22 maja osiem bombowców z ''43. Stormo BT'' przeprowadziło pierwszy nocny nalot na wyspę{{odn|Apostolo|1966|s=11}}. 9 czerwca do akcji włączono kolejne osiemnaście BR.20 z ''65.'' i ''66. Squadriglii'' należących ''18. Stormo BT''. Po tym uzupełnieniu w działaniach przeciwko Malcie brało udział trzydzieści dwa bombowce w wersji BR.20 i BR.20M. 6 lipca dwanaście bombowców atakowało wyspę w trakcie nocnego nalotu. Myśliwce RAF ścigały je aż do macierzystego lotniska, jeden z BR.20M został zestrzelony już przy podejściu do lądowania. W trakcie kolejnych miesięcy atakowano lotniska, port w La [[Valletta]] oraz [[Konwój morski|konwoje morskie]] płynące w rejonie wyspy. W celu zminimalizowania strat Włosi zamontowali na Monte Ronna koło [[Ragusa|Ragusy]] stację przechwytującą sygnały radaru z Malty, co umożliwiło im skryte naprowadzanie własnych samolotów na cel. Naloty na wyspę prowadzono do 4 września 1942 roku. W trakcie ataków Włosi stracili czterdzieści jeden samolotysamolotów BR.20{{odn|Babiński|1999|s=29}}.

Bombowce BR.20 zostały po raz pierwszy użyte bojowo podczas [[Hiszpańska wojna domowa|hiszpańskiej wojny domowej]]. Latem 1937 roku sześć bombowców z ''7.'' i ''13. Stormo BT'' przyleciało na lotnisko Tablada, weszły w skład ''35. Gruppo Misto Aviazione Legionaria''. Pierwszy lot bojowy został wykonany 26 listopada 1937 roku przez pojedynczy samolot z lotniska [[Tudela]]. Pierwszy atak grupowy został przeprowadzony 5 grudnia w sile sześciu maszyn{{odn|Babiński|1999|s=14}}. W 1937 roku BR.20 uczestniczyły w bombardowaniach miast [[Teruel]], [[Toledo (Hiszpania)|Toledo]] i [[Walencja|Walencję]] oraz w atakach w dolinie rzeki [[Ebro]]. Ponadto samoloty wykonywały loty rozpoznawcze{{odn|Technika Wojskowa|1991/1992|s=33}}. 14 lipca 1938 roku siedem kolejny samolotów BR.20, wydzielonych z ''7. Stormo BT'', wzmocniło siły lotnictwa [[Corpo Truppe Volontarie|włoskiego korpusu ekspedycyjnego]]. Loty były wykonywane przy braku przeciwdziałania [[Lotnictwo myśliwskie|lotnictwa myśliwskiego]] nieprzyjaciela, dlatego też w trakcie działań bojowych nie została utracona żadna maszyna. Jeden samolot został zniszczony na lotnisku podczas kołowania. Po zakończeniu wojny 9 samolotów BR.20 brało udział w paradzie zwycięstwa [[Nacjonalizm|nacjonalistów]] w [[Madryt|Madrycie]] [[12 maja]] [[1939]] roku{{odn|Monday|1996|s=53}}. Samoloty wykorzystywane przez [[Corpo Truppe Volontarie|włoski korpus ekspedycyjny]] zostały przejęte przez [[Hiszpańskie Siły Powietrzne|lotnictwo armii frankistowskiej]], zostały wycofane z użycia pod koniec lat czterdziestych{{odn|Babiński|1999|s=16}}.

85 egzemplarzy BR.20 zostało sprzedanych [[Cesarska Armia Japońska|armii japońskiej]]. Firma FIAT dostarczyła zakupione samoloty do Korei, nadzorowała ich montaż oraz przeszkoliła japońskie załogi{{odn|Babiński|1999|s=17}}. [[Cesarstwo Wielkiej Japonii|Cesarstwo Japonii]] zapłaciło za samoloty [[Mandżukuo|mandżurską]] [[Soja|soją]]{{odn|Thompson|1963|s=139}}. Samoloty sprzedane [[Cesarska Armia Japońska|armii japońskiej]]te brały udział w operacjach [[Wojna chińsko-japońska (1937–1945)|wojny chińsko-japońskiej]]. W armii japońskiej otrzymały oznaczenie Typ I Model 100 (''Ruth'' w kodzie alianckim). Zostały wykorzystane w roli bombowców strategicznych, wykonujących naloty na położone w głębi Chin centra produkcyjne. Zostały też użyte podczas walk z [[Armia Czerwona|Armią Czerwoną]] w rejonie [[Bitwa nad Chałchin-Goł|Chałchin-Goł]]. Wkrótce okazało się, że ich osiągi jakijak i uzbrojenie obronne nie zapewniazapewniają im bezpieczeństwa w przypadku napotkania wrogich myśliwców. Jako nie spełniająceniespełniające wymogów armii japońskiej zostały wycofane z użycia bojowego, zastąpiono je bombowcami [[Mitsubishi Ki-21]]. Cześć z nich została wykorzystana w szkołach lotniczych{{odn|Technika Wojskowa|1991/1992|s=33}}.

|1936.X-1937.1936 - II.1937

|1937.II-VII.1937

|1937.V-1938.1937 - I.1938

|1938.IX.1938

|1938.IX-1939.1938 - II.1939

|1939.II-IV.1939

|1939.IV-V.1939

|1939.VI-1940.1939 - V.1940

|1940.II-V.1940

|1940.VII-XII.1940

|1940.XII-1941.1940 - IV.1941

|1941.V-IX.1941

|1941.IX-XII.1941

|1942.I-IV.1942

|1943.III-VII.1943

Napęd samolotu stanowiły dwa [[Silnik gwiazdowy|silniki gwiazdowe]] Fiat A.80 RC.41 w układzie podwójnej gwiazdy o [[Objętość skokowa|pojemności]] 45 &nbsp;720 &nbsp;cm³ napędzające trójłopatowe [[śmigłoŚmigło|śmigła]] Hamilton - FIAT o zmiennym [[Kąt natarcia|kącie natarcia]] łopat i stałej prędkości obrotowej. Śmigło miało średnicę 554 centymetrów. Silniki osiągały moc startową 1030 &nbsp;[[Koń mechaniczny|KM]] przy 2100 [[RPM (jednostka miary)|obrotach na minutę]]. Moc trwała silników wynosiła 1000 &nbsp;KM na wysokości 4000 metrów. W prawym silniku była zamontowana sprężarka, która dostarczała sprężone powietrze zasilające działanie instalacji: tlenowej, mechanizacji płata, hamowania kół oraz zrzutu bomb{{odn|Babiński|1999|s=8}}. W wersji BR.20bis zastosowano silniki Fiat A.82 RC.42 o mocy 1250 &nbsp;KM{{odn|Sgarlato|1979|s=54}}.

Uzbrojenie obronne we wczesnych wersjach składało się z dziobowej wieżyczki z [[Karabin maszynowy Breda-SAFAT|karabinem maszynowym Breda-SAFAT]] [[Kaliber broni|kal]]. 7,7 &nbsp;[[Milimetr|mm]], górnej wysuwanej wieżyczki typu DR z dwoma karabinami maszynowymi Breda-SAFAT 7,7 &nbsp;mm oraz dolnego opuszczanego stanowiska strzeleckiego z karabinem maszynowym Breda-SAFAT 7,7 &nbsp;mm. Od egzemplarza z numerem seryjnym MM.20778 montowano górną wieżyczkę M1 z karabinem maszynowym Breda-SAFAT kal. 12,7 &nbsp;mm. Karabiny 7,7 &nbsp;mm dysponowały zapasem amunicji 500 pocisków, a 12,7 &nbsp;mm miały zapas 350 sztuk amunicji. Samolot mógł przenosić do 1600 &nbsp;kg [[Bomba lotnicza|bomb]] w konfiguracjach: 2 &nbsp;x &nbsp;800 &nbsp;kg, 2 &nbsp;x &nbsp;500 &nbsp;kg, 4 &nbsp;x &nbsp;250 &nbsp;kg, 8 &nbsp;x &nbsp;160 &nbsp;kg, 12 &nbsp;x &nbsp;100 &nbsp;kg i szereg kombinacji z użyciem bomb o [[Wagomiar bomby|wagomiarze]] 50, 20 i 15 &nbsp;kg{{odn|Babiński|1999|s=8}}. W wersji BR.20bis w przedniej wieżyczce zamontowano karabin maszynowy kal. 12,7 &nbsp;mm, wieżyczka grzbietowa została zmieniona na model Breda Typ V z dwoma karabinami maszynowymi kal. 12,7 &nbsp;mm oraz dodano dwa dodatkowe karabiny maszynowe kal. 7,7 &nbsp;mm na obu burtach kadłuba{{odn|Militaria XX Wieku|5'2014|s=60}}. Bombardier dysponował [[Celownik bombowy|celownikiem]] JOZZAG3, część samolotów była testowana z celownikami Borletti-Colnaghi{{odn|Technika Wojskowa|1991/1992|s=35}}.

* {{cytuj pismo| nazwisko = Sobski|imię = Marek|tytuł = Rózgi Liktorskie nad Anglią|czasopismo = Militaria XX Wieku : ilustrowany magazyn historyczny. Wydanie specjalne |wolumin = 4(38)/2014 |data = 2014 |wydawca = KAGERO Publishing |miejsce = Lublin |issn = 1896-9208 | oclc = 751551140& |odn = {{odn/id|Militaria XX Wieku|4'2014}} }}

* {{cytuj pismo| nazwisko = Sobski|imię = Marek|tytuł = Rózgi Liktorskie nad Anglią|czasopismo = Militaria XX Wieku : ilustrowany magazyn historyczny. Wydanie specjalne |wolumin = 5(39)/2014 |data = 2014 |wydawca = KAGERO Publishing |miejsce = Lublin |issn = 1896-9208 | oclc = 751551140& |odn = {{odn/id|Militaria XX Wieku|5'2014}} }}