Wikipedia

Dziewczęta z Nowolipek (film 1937): Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Mike89 (dyskusja | edycje)
Redaktorzy
24 881 edycji
m drobne redakcyjne
Linia 12:
|czas trwania =
|reżyseria = [[Józef Lejtes]]
|scenariusz = [[Stanisław Urbanowicz]],<br [[/>Józef Lejtes]]
|główne role = [[Elżbieta Barszczewska]],<br />[[Jadwiga Andrzejewska]],<br />[[Tamara Wiszniewska]],<br />[[Anna Jaraczówna]]
|muzyka = [[Roman Palester]],<br />[[Marian Neuteich]]
|zdjęcia = [[Seweryn Steinwurzel]],<br />[[Stanisław Lipiński]]
|scenografia =
|kostiumy =
Linia 31:
|wikicytaty =
}}
'''Dziewczęta z Nowolipek''' – [[Kinematografia polska|polski]] czarno-biały [[film obyczajowy]] z 1937 roku w reżyserii [[Józef Lejtes|Józefa Lejtesa]], nakręcony na podstawie powieści [[Pola Gojawiczyńska|Poli Gojawiczyńskiej]] [[Dziewczęta z Nowolipek (powieść)|o tym samym tytule]]. Treścią filmu są losy czterech dziewcząt u progu dorosłości, mieszkające w biednej warszawskiej dzielnicy. Bronka ([[Elżbieta Barszczewska]]), Franka ([[Jadwiga Andrzejewska]]), Amelka ([[Tamara Wiszniewska]]) i Kwiryna ([[Anna Jaraczówna]]) snują młodzieńcze marzenia, które niebawem skonfrontowane są z szarą i brutalną rzeczywistością.
 
''Dziewczęta z Nowolipek'' stały się sukcesem kasowym i otrzymały pozytywne recenzje krytyków. Sprawnie zrealizowany scenariusz, trafnie zarysowany obraz psychologiczny bohaterek i obyczajowa wiarygodność ówczesnego środowiska drobnomieszczańskiego sprawiły, że określano je jako film na wysokim poziomie artystycznym. Józef Lejtes zyskał miano czołowego reżysera lat trzydziestych30. w Polsce.
 
== Fabuła ==
Cztery przyjaciółki – Bronka, Franka, Amelka i Kwiryna, mieszkają w biednej [[Warszawa|warszawskiej]] dzielnicy, w kamienicy przy [[Ulica Nowolipki w Warszawie|ul. Nowolipki]]. W drodze do szkoły zaczepia je ojciec Bronki, stolarz Mossakowski, który spędził kolejną noc na piciu alkoholu. Nakazuje córce udanie się do klienta, dyrektora Różyckiego, aby odebrała od niego pieniądze. Dziewczyna jest zachwycona eleganckim domem, natomiast mężczyźnie przypada do gustu uroda Bronki. Po uregulowaniu należności cztery uczennice idą do Ogrodu Saskiego. Siadają na ławce obok mężczyzny, pochłoniętego lekturą „Wędrownych ptaków”. Nieznajomy okazuje się publicystą. Spostrzegłszy zaintrygowane nim dziewczęta, „przypadkowo” upuszcza swoją wizytówkę i odchodzi. Bronka, Amelka i Kwiryna przekonują Frankę, początkującą poetkę, że to dla niej życiowa szansa. Tymczasem dziewczęta przejęte są przyjazdem do kamienicy bogatej i eleganckiej Mańki, córki dozorczyni Prymasiakowej. Dorośli jednak przestrzegają pociechy przed zgubnym wpływem artystki. Tego samego dnia umierający Mossakowski zostaje przyniesiony do domu. W ostatnich słowach prosi syna Mietka, aby dbał o rodzinę<ref name=Fabuła>{{Cytuj stronę|tytuł=Dziewczęta z Nowolipek|data dostępu=2020-06-12|opublikowany=repozytorium.fn.org.pl|url=http://repozytorium.fn.org.pl/?q=pl/node/11520|archiwum=https://web.archive.org/web/20200612184045/http://repozytorium.fn.org.pl/?q=pl/node/11520|zarchiwizowano=2020-06-12}}</ref>.
 
W obliczu śmierci głowy rodziny dzieci Mossakowskiego poszukują pracy. Bronka śledzi ogłoszenia, natomiast Mietek, dzięki protekcji Różyckiego, jest bliski uzyskania posady w urzędzie. Pani Raczyńska zwraca uwagę matce Bronki, że częste wizyty dojrzałego wiekiem dyrektora w warsztacie stolarskim są związane z zauroczeniem Bronką. Nieprzychylnie patrzy na taką relację, z drugiej strony jest zachwycona, gdy córka Amelka przychodzi do kamienicy ze swoim adoratorem, panem Michałowskim. Dając posłuch radom znajomej, matka upomina Bronkę: „Nic od ludzi za darmo nie dostaniesz. Za wszystko trzeba płacić, każdy czegoś zażąda”. Niebawem w życiu Mossakówny pojawia się jej dobry znajomy, kolega szkolny Mietka – Ignaś Pędzicki, który wyjechawszy pod pozorem studiów we Francji, tak naprawdę zajmował się „robotą polityczną”{{r|Fabuła}}.
Linia 60:
}}
Zestawienie zostało przygotowane na podstawie źródła<ref>{{Cytuj stronę|tytuł=Dziewczęta z Nowolipek|data dostępu=2020-07-04|opublikowany=filmpolski.pl|url=http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=22501}}</ref>:
* [[Elżbieta Barszczewska]] (– Bronka Mossakowska),
* [[Jadwiga Andrzejewska]] (– Franka),
* [[Tamara Wiszniewska]] (– Amelka Raczyńska),
* [[Anna Jaraczówna]] (– Kwiryna),
* [[Stanisława Wysocka]] (– Mossakowska),
* [[Mieczysława Ćwiklińska]] (– Raczyńska),
* [[Hanna Brzezińska]] (– Mańka),
* [[Janina Janecka]] (– Prymasiakowa),
* [[Helena Buczyńska]] (– matka Franki, praczka),
* [[Kazimierz Junosza-Stępowski]] (– Mossakowski),
* [[Tadeusz Białoszczyński]] (– Różycki),
* [[Stefan Hnydziński]] (– Michałowski),
* [[Andrzej Szalawski]] (– Ignaś),
* [[Józef Karbowski]] (– profesor Jan Zalewski),
* [[Władysław Grabowski (aktor)|Władysław Grabowski]] (– aptekarz Filip),
* [[Antoni Różycki]] (– publicysta Szubow),
* [[Kazimierz Korwin-Pawłowski]] (– Roman),
* [[Włodzimierz Łoziński (aktor)|Włodzimierz Łoziński]] (– Mietek),
* [[Hanna Karwowska]] (– Alisia; (nie występuje w napisach)
* [[Jadwiga Bukojemska]] (– Hanna, żona profesora Zalewskiego; (nie występuje w napisach)
* [[Saturnin Butkiewicz]] (– członek inspekcji w biurze; (nie występuje w napisach)
* [[Roman Dereń]] (– współbiesiadnik w restauracji; (nie występuje w napisach)
* [[Helena Gruszecka]] (– kucharka u Zalewskich; (nie występuje w napisach)
* [[Józef Redo]] (– gość w restauracji; (nie występuje w napisach)
* [[Helena Zarembina]] (– sąsiadka Mossakowskich; (nie występuje w napisach)
 
== Produkcja ==
Linia 92:
|}
=== Tło historyczne ===
W drugiej połowie lat trzydziestych30. XX wieku w [[Kinematografia polska|kinematografii polskiej]] dało się zauważyć zjawisko zwiększonej liczby adaptacji powieści z nurtu realizmu psychologicznego i obyczajowego. Filmowcy z aspiracjami artystycznymi (zwłaszcza [[Józef Lejtes]] i środowisko [[Spółdzielnia Autorów Filmowych|młodych awangardystów]]) mierzyli się z opisem ówczesnych polskich problemów społecznych, moralnością i psychologią społeczeństwa. Wpływ na to miał ogólnoświatowy trend zwracający się ku obserwacji codzienności, życiu uboższych warstw ludności i konfliktom wewnątrzspołecznym. Materiał tematyczny dla scenarzystów stanowiła twórczość [[Zespół Literacki Przedmieście|grupy literackiej „Przedmieście”]] i innych pisarzy, jak również cykle reportaży publikowane w prasie. Dodatkowym czynnikiem sprzyjającym temu zjawisku była postawa władz państwowych, sprzyjająca łączeniu kinematografii z bieżącymi problemami życia społecznego i politycznego kraju, tym bardziej że wspomniana literatura pomijała ustrojowe źródła biedy i zła. Mimo podejmowania artystycznych wyzwań, nie zapomniano o upodobaniach publiczności. Najczęściej adaptowano powieści poczytnych autorów, z wyraźnie zaznaczonymi konfliktami obyczajowymi połączonymi z wątkami melodramatycznymi{{odn|Od „Niewolnicy zmysłów”...|1988|s=203–204}}.
 
=== Scenariusz i przygotowania ===
W lutym 1937 roku „[[Wiadomości Filmowe]]” podały informację, że wytwórnia [[Parlofilm]] przystąpiła do adaptacji filmowej powieści ''[[Dziewczęta z Nowolipek (powieść)|Dziewczęta z Nowolipek]]'', autorstwa [[Pola Gojawiczyńska|Poli Gojawiczyńskiej]]{{odn|Wiadomości Filmowe|1937, nr 4|s=12–13}}. Honorarium pisarki za prawa autorskie i scenariuszowe wyniosło 5 tysięcy złotych{{odn|Zajiček|2009|s=48–49}}. Reżyserem został [[Józef Lejtes]], który był także scenarzystą we współpracy ze [[Stanisław Urbanowicz|Stanisławem Urbanowiczem]]{{odn|Wiadomości Filmowe|1937, nr 4|s=12–13}}. Gojawiczyńska zastrzegła sobie prawo kontrolowania prac nad skryptem, dlatego odrzuciła pierwotną wersję tekstu, gdzie „losy dziewcząt zostały (...) zmienione, strywializowane, podkreślono tendencyjność”. Dopiero poprawiony scenariusz zyskał jej aprobatę{{odn|Film|1956, nr 32|s=7}}. Operatorami produkcji zostali [[Seweryn Steinwurzel]] i [[Stanisław Lipiński]] (zdjęcia plenerowe), za muzykę odpowiedzialni byli [[Marian Neuteich]] i [[Roman Palester]], natomiast scenografię przygotowali [[Jacek Rotmil]] i [[Stefan Norris]]<ref>{{Cytuj stronę|tytuł=Dziewczęta z Nowolipek|data dostępu=2020-05-31|opublikowany=filmpolski.pl|url=http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?film=22501}}</ref>.
 
W kolejnych tygodniach ujawniano nazwiska aktorów, zaangażowanych do produkcji. Cztery główne postaci kobiece miały zagrać [[Elżbieta Barszczewska]], [[Jadwiga Andrzejewska]], [[Tamara Wiszniewska]] i [[Anna Jaraczówna]]. W drugoplanowych rolach obsadzeni zostali, m.in.: [[Stanisława Wysocka]], [[Mieczysława Ćwiklińska]], [[Kazimierz Junosza-Stępowski]], [[Janina Janecka]] i [[Włodzimierz Łoziński (aktor)|Włodzimierz Łoziński]]{{odn|Wiadomości Filmowe|1937, nr 9|s=6}}. Józef Lejtes miał zwyczaj angażować aktorów o mniejszym doświadczeniu w pracy przed kamerą filmową. W przypadku ''Dziewcząt z Nowolipek'' byli nimi, m.in.: [[Andrzej Szalawski]] i [[Hanna Karwowska]]{{odn|Wiadomości Filmowe|1937, nr 9|s=10}}<ref>{{Cytuj stronę|tytuł=Hanna Karwowska|data dostępu=2020-07-01|opublikowany=filmpolski.pl|url=http://www.filmpolski.pl/fp/index.php?osoba=1193040}}</ref>. Wytwórnia Parlofilm uzgodniła także współpracę z [[Michał Ślaski|Michałem Ślaskim]], lecz po jakimś czasie zrezygnowała z tego angażu. Aktor wytoczył firmie proces. Sąd przyznał mu rację i nakazał władzom wytwórni wypłacenie odszkodowania{{odn|Kurjer Poznański|1937, nr 545|s=4}}.
 
Zdjęcia realizowano, m.in. w [[Warszawa|warszawskim]] atelier Falanga przy [[Ulica Fryderyka Chopina w Warszawie|ulicy Chopina]] i przy gmachu [[Budynek Dyrekcji Kolei Państwowych w Warszawie|Dyrekcji Kolei Państwowych na Pradze]]{{odn|Wiadomości Filmowe|1937, nr 10|s=6}}{{odn|Robotnik|1937, nr 351|s=6}}.
 
=== Realizacja ===
Józef Lejtes, mając do dyspozycji powieść zawierającą przemyślaną analizę pod względem obyczajowym i psychologicznym oraz opis fragmentu rzeczywistości, mógł skorzystać z dorobku, cenionych przez siebie, radzieckich reżyserów pierwszej połowy lat trzydziestych30., choćby [[Boris Barnet|Borisa Barneta]] (''[[Na obrzeżach|Romans Mańki Grieszynej]]'', 1933). Twórców tych cechowało zrównoważenie proporcji obrazu i dźwięku, kreatywne posługiwanie się zasadami kompozycji powieściowej i pieczołowite przygotowanie drugiego i trzeciego planu. W swoich filmach zajmowali się codziennością, która była pozornie nieciekawa, ale przy bliższym spojrzeniu okazywała się pełna konfliktów{{odn|Od „Niewolnicy zmysłów”...|1988|s=205}}.
 
Aby przetworzyć wielowątkową powieść w dzieło filmowe, reżyser postanowił skoncentrować opowieść na czterech bohaterkach, odrzucając wątki Janki i Cechny, ponadto minimalizując znaczenie Mietka i Alisi. Skupił się na zbudowaniu ich portretów psychologicznych, zestawił ich marzenia z późniejszymi rozczarowaniami życiowymi. W ten sposób z szacunkiem podszedł do wizji Gojawiczyńskiej. Najwięcej uwagi poświęcił Bronce, w dalszej kolejności France, Amelce, na końcu zaś Kwirynie. W odróżnieniu od utworu literackiego Franka nie została zabita przez Alisię, lecz umarła śmiercią samobójczą. Staranna kompozycja charakteryzowała się regularnymi powrotami do losów poszczególnych dziewcząt{{odn|Od „Niewolnicy zmysłów”...|1988|s=205–206}}. Jak zauważył Zygmunt Machwitz: „podwórko – kamienica jest miejscem spotkań spajającym poszczególne wątki, ale też symbolem zamkniętego, ograniczonego świata bohaterek. Podobnie brama kamienicy, okna, drzwi - otwierane i zamykane - pełnią zarówno funkcję dramaturgiczną, jak i przynoszą przejrzyste przenośnie rodzących się i ginących nadziei i oczekiwań”<ref>{{Cytuj stronę|autor=Zygmunt Machwitz|tytuł=Dziewczęta z Nowolipek|data dostępu=2020-07-03|opublikowany=akademiafilmowa.pl|url=http://www.akademiafilmowa.pl/film,15,221,0,Dziewczeta-z-Nowolipek.html}}</ref>.
Linia 108:
== Odbiór ==
=== Premiera kinowa i recenzje ===
{|cellspacing="4" cellpadding="4" style="width: 351px; border: 1px solid #aaa; font-size: 90%; padding: 4px; margin: 0.5em 1.4em 0.8em 0; float: rightleft; rightleft: rightleft; background: #f9f9f9;”
|-
|„Na pierwszym miejscu wymienić należy oczywiście Józefa Lejtesa, którego ambicją jest tworzenie zupełnie nowych, polskich wartości stylu filmowego. (...) Te przebłyski «swojszczyzny» rozwinął wspaniale Lejtes w «Dziewczętach z Nowolipek». Wszystko, co dotyczy podwórka w Nowolipkach (zakurzone okna suteryn, kumoszki trzepiące dywany i ich pogwarki, handełes, muzykanci, stosunki sąsiedzkie itd. itd.) utrwalone zostało z takim zachowaniem «folkloru» i nastroju środowiska, że jest to chyba pierwszy w dziejach filmu polskiego sukces «stylistyczny» reżysera, zakrojony na szerszą skalę”.<div style="text-align:left;">– <small>'''Zbigniew Pitera, „Srebrny Ekran”'''{{odn|Srebrny Ekran|1937, nr 12|s=16}}</small></div>
Linia 122:
 
=== Po latach ===
W ''Historia kina polskiego. Twórcy, filmy, konteksty'' [[Tadeusz Lubelski]] stwierdził, iż zarówno ''Dziewczęta z Nowolipek'', jak i ''[[Granica (film 1938)|Granica]]'' (1938) „były już utworami znaczącymi w kulturze swojego czasu. Nie tylko pośrednio – przez odpowiedź na potrzeby widowni, ale i bezpośrednio – przez wartość własnego ekranowego kształtu, zawierały cząstkę prawdy o klimacie moralnym kraju”. Za sprawą konstrukcji, film o historii czterech dziewcząt przeniósł się na wyższy, metaforyczny poziom, co uczyniło opowieść aktualną, a dzięki pracy operatorów całość „nie sprawiała wrażenia sztucznie zainscenizowanej, ale wziętej z rzeczywistości”{{odn|Lubelski|2009|s=96}}.
 
W artykule zamieszczonym w ''„[[Film (czasopismo)|Filmie]]''”, Czesław Dondziłło zauważył, że sukces ''Dziewcząt z Nowolipek'' miał dwie przyczyny. Po pierwsze film był odmienny od większości polskiej produkcji filmowej ze względu na metodyczne stosowanie ramy konstrukcyjnej – zestawiania „luksusu i szczęścia z bezwyjściowością egzystencji poczętej w nędzy i biedzie, dzięki uogólnieniu, które z owej konfrontacji wynika (...)”. Po drugie reżyser znalazł złoty środek pomiędzy gustem przeciętnego widza a ogólną wymową literackiego pierwowzoru. Udało mu się zbudować wiarygodny psychologiczny portret czterech dziewcząt, jednocześnie zachował idee społeczne „wyraźnie wskazujące korzenie losowych powikłań bohaterek. W ten sposób uciekł od melodramatycznego banału, ale i nie popadł w łopatologiczny schemat. Tej umiejętności mogłoby mu pozazdrościć wielu współczesnych twórców”<ref>{{Cytuj stronę|autor=Czesław Dondziłło|tytuł=Dziewczęta z Nowolipek|data dostępu=2020-07-02|opublikowany=filmopedia.org|url=http://www.filmopedia.org/archiwum/1978/1332/8207/Dziewczeta-z-Nowolipek.html}}</ref>.
 
Zdaniem [[Jerzy Toeplitz|Jerzego Toeplitza]] Józef Lejtes po sfilmowaniu ''Dziewcząt z Nowolipek'' znalazł się w gronie czołowych realizatorów lat trzydziestych30.{{odn|Toeplitz|1969|s=400}}.
 
== Przypisy ==
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Dziewczęta_z_Nowolipek_(film_1937)”