Pomoc:Styl – poradnik dla autorów: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m drobne techniczne |
w skrócie, redakcja sekcji, uproszczenie/uściślenie... trochę rozwinięte |
||
Linia 1:
{{Skrót|WP:Styl, Pomoc:Styl}}
{{Pomoc:Edytowanie/Nawigacja}}
{{W skrócie
|Ta strona opisuje zalecenia co do stylu pisania artykułów. Stylu w sensie ogólnym, czyli po prostu ''zwyczaje'' jakie stosujemy przy pisaniu artykułów.
|Staraj się korzystać z tych zwyczajów aby zachować spójność i czytelność artykułów. Przy edytowaniu pomoże ci to zacząć, a czytelnikom ułatwi znalezienie informacji.
}}
{{Główka strony pomocy|edytor=oba}}
Poprawne napisanie artykułu encyklopedycznego nie jest trudne i zawsze można liczyć na pomoc innych, bardziej doświadczonych użytkowników. Poczytaj poniższe porady, a jeszcze lepiej zrób do nich zakładkę i sięgaj w razie potrzeby. Edytuj śmiało, a gdy czegoś nie rozumiesz, pytaj. To żaden wstyd. Nawet my – gdy mamy wątpliwości – pytamy kolegów czy koleżanek lepiej poruszających się w danym temacie. Zapraszamy do lektury i zadawania pytań. Jesteśmy tu także po to, by na nie odpowiadać.
==
Wzorami dla każdego początkującego powinny być [[Pomoc:Jak napisać doskonały artykuł|artykuły na medal]] oraz [[Wikipedia:Propozycje do Dobrych Artykułów|dobre artykuły]], a więc takie, które społeczność wikipedystów uznała za warte wyróżnienia. Radzimy przeczytać kilka z nich, na przykład [[Wikipedia:Artykuły na medal/Archiwum|tutaj]].
Pamiętaj, że w różnych rodzajach artykułów mogą być różne zwyczaje. Jeśli chcesz napisać artykuł o pisarce zajrzyj do paru biogramów, w szczególności o ludziach związanych z literaturą. Jeśli chcesz napisać artykuł o piłkarzu, zajrzyj do paru artykułów o znanych piłkarzach. Pamiętaj, że nie musisz dodawać od razu wszystkich informacji na raz. Wikipedia jest oparta na współpracy. Łatwiej też będzie ci zacząć od uzupełniania artykułów niż pisania od zera.
Więcej o wzorcach i standardach na stronie: [[Wikipedia:Standardy artykułów]].
== Zasady językowe ==
=== Forma tekstu pisanego ===
By stworzyć dobry artykuł, potrzebna jest łatwość pisania. By ją osiągnąć, trzeba dużo czytać. Dlatego zachęcamy do sięgania po najwybitniejsze dzieła literatury światowej.
Edytując w Wikipedii, musimy pamiętać o tym, że obowiązuje nas [[język ogólnopolski|standardowy język polski]], tj. taki, jaki został przyjęty i zatwierdzony przez [[Rada Języka Polskiego|Radę Języka Polskiego]]. Jest to bowiem język, w którym pisane są wszystkie encyklopedie i dzieła naukowe. Styl encyklopedyczny powinien być pozbawiony [[regionalizm (językoznawstwo)|regionalizmów]], a także niezadomowionych [[kalka (językoznawstwo)|kalk]] i innych [[błąd językowy|odstępstw językowych]].
Więcej o typowych błędach na: [[Pomoc:Powszechne błędy językowe]].
=== Prostota języka ===
Język, jakim napisany jest artykuł encyklopedyczny,
Należy także wystrzegać się nadmiernej żargonowości specjalistycznej. Zwłaszcza w początkowej części artykułu. Te wstępne definicje powinny być jak najbardziej czytelne dla sięgającego po nie laika.
=== Unikaj potocznego języka ===
Wikipedia powinna stanowić wzorzec językowy dla jej czytelników, czerpiący z normy wysokiej języka ogólnopolskiego. Nie stosujmy zatem:
* [[kolokwializm]]ów (np. nie używaj ''chajtnąć się'' zamiast ''ożenić się'', ''wyjść za mąż'' lub ''pobrać się'');
* nadmiarowych zapożyczeń z języków obcych, jeśli istnieje współcześnie używany polski odpowiednik (np. nie stosuj anglicyzmu ''sofistykowany'' zamiast ''zaawansowany'', ''wyrafinowany'' lub ''złożony'').
* form postrzeganych jako wzorcowe, a w istocie nienormatywnych lub zabarwionych potocznie (np. potoczne ''zjeść kebaba'' zamiast wzorcowego ''zjeść [[kebab]]'', ''pod rząd'' zamiast normatywnego ''z rzędu''<ref>[https://obcyjezykpolski.pl/z-wyjatkiem-a-nie-za-wyjatkiem-z-rzedu-a-nie-pod-rzad/ Z wyjątkiem (a nie: za wyjątkiem), z rzędu (a nie: pod rząd) - Porady językowe - Obcy język polski]</ref><ref>{{Cytuj | url=http://jaktopowiedziec.pl/z-rzedu-czy-pod-rzad/ | tytuł=Z rzędu czy pod rząd? | data=2015-09-11 | opublikowany=Jak to powiedzieć | data dostępu=2018-11-04}}</ref>, ''odnośnie czegoś'' zamiast ''w odniesieniu do''<ref>{{Cytuj | autor=[[Mirosław Bańko]] | data=2011-02-11 | url=https://sjp.pwn.pl/poradnia/haslo/odnosnie-do-czegos;11855.html | tytuł= odnośnie (do) czegoś | praca=Poradnia językowa |opublikowany=PWN | data dostępu =2019-09-09}}</ref>, ''odnośnie do czegoś''<ref>{{cytuj stronę | url = http://www.gazetawroclawska.pl/artykul/774821,jan-miodek-odnosnie-do-czegos,id,t.html| tytuł = Odnośnie do czegoś| data dostępu = 2014-03-05 | autor = [[Jan Miodek]]| opublikowany = Gazeta Wrocławska| praca = | data = 2013-03-04}}</ref>, ''percepować'' zamiast normatywnego ''percypować'');
* form istniejących w systemie językowym, ale praktycznie nigdy niestosowanych (np. martwy [[czas zaprzeszły]], ''tryumf'' zamiast częstszego ''triumf'');
* form w istocie poprawnych, ale niemających wyjaśnienia historycznojęzykowego, akceptowanych przez analogię do innych form (np. ''nadwyrężyć'' zamiast właściwszego ''nadwerężyć'', ''watasze'' zamiast właściwszego ''wataże'');
=== Jednorodność czasów ===
Linia 58 ⟶ 55:
Błędem jest też używanie zapisów typu „w bieżącym roku”, „w obecnym sezonie”, „w ubiegłym roku”, „w przyszłym roku” i podobnych. Taki wpis za rok stanie się nieaktualny. Lepiej jest napisać: „w 2009 roku”, „w sezonie 2009/2010”, wówczas treść będzie poprawna także w przyszłości.
== Styl i zasady Wikipedii ==
{{osobny artykuł|Wikipedia:Pięć_filarów}}
Część tego jak piszemy artykuły wynika z [[Wikipedia:Pięć_filarów|podstawowych zasad]] jakie przyjęte zostały przez twórców Wikipedii i później przez społeczność.
=== Neutralność ===
Zgodnie z [[Wikipedia:Neutralny punkt widzenia|zasadą neutralności]] artykuły muszą być pisane językiem pozbawionym ozdób stylistycznych mających nastawiać czytelnika pozytywnie lub negatywnie do omawianego tematu. Przekłada się to także na styl artykułów, który powinien być całkowicie wolny od tzw. wyrażeń [[Wikipedia:Unikaj pustosłowia|próżnych]] i [[Wikipedia:Unikaj wyrażeń zwodniczych|zwodniczych]]. Czyli mówiąc najprościej – w artykułach na Wikipedii należy unikać sformułowań znanych z tekstów reklamowych i propagandowych.
Typowe przykłady wyrażeń próżnych: „dobrze znany”, „sztandarowy” „legendarny”, „wybitny”, „najlepszy” itp.
Typowe przykłady wyrażeń zwodniczych: „faktycznie, jasno, oczywiście, rzekomo, widocznie, wyraźnie...”, „powszechnie wiadomo, że...”, „niektórzy (ludzie, nauczyciele, historycy, badacze...) zgadzają się z...”, „badania pokazują, że...”. Stosowanie tych ostatnich sformułowań jest dopuszczalne jedynie przy podaniu źródła, np.: „[[Tarkwiniusz Pyszny]] panował, jak wykazują niektórzy badacze<ref>Aleksander Krawczuk: ''Kronika starożytnego Rzymu'', Iskry, Warszawa 1994, {{ISBN|83-207-1432-X}}.</ref>, w latach 534–510 pne”.
=== Weryfikowalność, czyli fakty przede wszystkim ===
Wikipedia to encyklopedia, która stara się przedstawia fakty dające się [[Wikipedia:Weryfikowalność|potwierdzić w wiarygodnych źródłach]]. Dlatego w tekście należy unikać przypuszczeń i spekulacji. Czyli unikać sformułowań typu „przypuszczalnie”, „najprawdopodobniej”.
Jeśli artykuł przedstawia jakieś hipotezy naukowe, to muszą mieć one odniesienie do źródeł naukowych. Wikipedia nie służy do przedstawiania [[Wikipedia:Nie_przedstawiamy_twórczości_własnej|twórczości własnej]]. Czym innym są jednak własne hipotezy, a czym innym są hipotezy potwierdzone naukowymi badaniami. Nie piszemy zatem „najprawdopodobniej jest tak”, tylko „według badań instytutu X jest tak”.
=== Styl podręcznikowy i beletrystyczny a styl encyklopedyczny ===
[[Wikipedia:Czym Wikipedia nie jest|Wikipedia to encyklopedia]], a nie podręcznik, dlatego należy w niej unikać stylu podręcznikowego, zwłaszcza pisania w pierwszej osobie liczby mnogiej oraz udzielania czytelnikom porad i pouczeń.
Typowe przykłady stylu podręcznikowego: „możemy rozważać”, „przyjmujemy, że”, „w niniejszym paragrafie podamy twierdzenie”, „warto zauważyć...”, „nie należy popełnić błędu...” itp.
Wikipedia to encyklopedia, dlatego nie należy stosować w niej zabiegów stylistycznych mających wciągnąć czytelnika w akcję. Nie stosujemy zatem ozdobników w rodzaju [[pytanie retoryczne|pytań retorycznych]], [[Wielokropek|wielokropków]] na końcu zdania, [[wykrzyknik]]ów, [[przypowieść|przypowieści]], [[metafora|metafor]], niedomówień i wszelkich innych literackich [[Figura retoryczna|figur retorycznych]].
Powyższe uwagi ilustruje przykład:
{{cytat|Warto zauważyć, że w ramach Wikipedii przyjmujemy, że taki styl pisania często daje nam wiatr by umieszczać (podświadomie?) w artykułach [[Wikipedia:Unikaj wyrażeń zwodniczych|określenia zwodnicze i próżne]]. Młody i stary Wikipedysto... Pamiętaj, że nie należy popełniać tego błędu!!!}}
== Nazewnictwo ==
=== Tytuły artykułów ===
{{osobny artykuł|Wikipedia:Nazewnictwo artykułów}}
Co do zasady tytuł artykułu to określenie w liczbie pojedynczej. Staramy się przy tym by tytuł był możliwie prosty i krótki. Inne formy nazwy czy np. pseudonim podajemy już w treści samego artykułu.
Jeśli jest jakiś termin nie jest jednoznaczny to dodajemy dopisek w nawiasie – np. [[Piła (miasto)]], [[piła (narzędzie)]]. Więcej o niejednoznacznych terminach znajdziesz na stronie: [[Wikipedia:Strona ujednoznaczniająca]].
=== Odmiana nazwisk polskich i obcych ===
{{osobny artykuł|
Nazwiska polskie i obce należy pisać '''zawsze''', czyli także w '''bibliografii''', podając najpierw imię (czasem także drugie imię lub przydomek), a następnie nazwisko, a więc [[Adam Mickiewicz]], [[Akira Kurosawa]], [[Bruce Lee]], [[John Quincy Adams]], [[Chester Nimitz|Chester W. Nimitz]], [[Buzz Aldrin|Edwin (Buzz) Aldrin]], [[Dick Cheney]] lub [[Martin Luther King|Martin Luther King, Jr]]. Oczywiście w zapisach kategorii i przy stosowaniu szablonu {{S|Cytuj książkę}} napiszemy najpierw nazwisko, a po nim imię, ale po wyświetleniu ukaże się zapis zgodny z polską normą językową.
Linia 183 ⟶ 148:
W nazwach oficjalnych, czyli państwowych, organizacyjnych itp. stosuje się przymiotnik „radziecki”. W innych przypadkach przymiotniki „radziecki” i „sowiecki” są równoprawnymi synonimami, ponadto przyjęto w celu zapobieżenia wojnom edycyjnym, że dane określenie wprowadzone w danym tekście po raz pierwszy nie ulega już zmianom<ref>Porównaj dyskusje: [[Wikipedia:Kawiarenka/Artykuły dyskusja/Achiwum 2#sowiecki vs radziecki|sowiecki vs radziecki]], [[Wikipedia:Kawiarenka/Nazewnictwo dyskusja/Archiwum/2#Związek Radziecki czy Związek Sowiecki|Związek Radziecki czy Związek Sowiecki]].</ref>.
==
=== Interpunkcja ===
* Jako [[myślnik]] należy stosować [[Pauza (znak typograficzny)|półpauzy]] (pierwsza kreska w symbolach do wstawienia), a wewnątrz wyrazów [[dywiz]]y (dostępny bezpośrednio z klawiatury)<ref>[http://so.pwn.pl/zasady.php?id=629831 ''Zasady pisowni i interpunkcji – (408) 93.12.''] ''Wielki słownik ortograficzny PWN.'' wyd. II, 2006.</ref>.
* W charakterze [[Cudzysłów|cudzysłowu]] należy stosować znak z drugiego pola wśród symboli do wstawienia „”, a nie klawiaturowe " ".
* Nie jest zalecane stosowanie bardzo rzadkich w języku polskim kombinacji znaków interpunkcyjnych, takich jak „!?”.
* Gdy umieszczamy cudzysłów wewnątrz innego cudzysłowu, używamy dostępnego wśród symboli do wstawienia cudzysłowu francuskiego «» lub cudzysłowu niemieckiego.
* Gdy tylko to możliwe, unikamy umieszczania nawiasu wewnątrz innego nawiasu.
=== Jednostki ===
Wszystkie miary i wagi podajemy w układzie metrycznym, ewentualnie dodając w nawiasach ich odpowiedniki w innych układach. Czyli co do zasady podajemy odległości i wysokość w metrach (lub kilometrach), a prędkość w km/h.
Wyjątek może stanowić następujące zdanie związane z podróżami morskimi: „Odległość z [[Gdańsk]]a do [[Hawr]]u wynosi 1850 km (ok. 1000 [[mila morska|MM]]), co przy średniej prędkości 10 [[Węzeł (jednostka prędkości)|węzłów]] pozwoli statkowi dotrzeć do celu po czterech dobach...”.
Jeśli rozróżnienie liczebników głównych i porządkowych może budzić wątpliwości, używamy kropek po liczebnikach porządkowych. W przypadku jasności możesz kropek nie używać<ref>{{Cytuj stronę | url = http://sjp.pwn.pl/zasady/;629746 | tytuł = Kropka po cyfrach arabskich oznaczających liczebniki porządkowe | praca = Słownik języka polskiego | opublikowany = PWN | data dostępu = 2015-10-19}}</ref>.
=== Formatowanie tekstu ===
W Wikipedii staramy się unikać nadmiernego formatowania tekstu (dodawania kolorów itp), ale formatujemy tekst by zachować przejrzystą strukturę artykułu. Ułatwia to czytanie tekstu różnym grupom społecznym (zobacz: [[Dostępność (WWW)|Dostępność]]).
* Staraj się by artykuł był podzielony na sekcje wprowadzając odpowiednie nagłówki.
* Stosuj listy tam gdzie wypunktowujesz jakieś elementy.
* Dodawaj linki wewnętrzne, które rozwijają temat, ale głównie do terminów, które mogą być niejasne (żargon, terminy niejednoznaczne).
To w jaki sposób będziesz wprowadzać formatowanie zależy od edytora jakiego używasz. Edytor wizualny pozwala edytować w sposób znany z edytorów typu MS Word czy Open Office Writer. Edytor kodu pozwala na bardziej precyzyjne i formatowanie tekstu i jest mniej obciążający (zwłaszcza przy długich artykułach).
Więcej o formatowaniu i edytowaniu artykułów na: [[Pomoc:Edytowanie]].
== Przykłady niepoprawnego stylu ==
=== Recenzje, streszczenia i ciekawostki ===
Tworząc opisy fabuły filmu czy książki, należy unikać elementów recenzji, a tym bardziej zachęt do przeczytania/obejrzenia dzieła, podobnie zresztą autor artykułu powinien powstrzymać się od zniechęcania potencjalnych odbiorów.
Należy też unikać zwrotów takich jak:
* ''Pan Kot ucieka z miejsca przestępstwa...'' – jeżeli tak kończy się opis fabuły, gdzie wielokropek sugeruje istnienie dalszego ciągu, ale recenzent nie chce go zdradzić – to na pewno takiej formy gazetowej nie używamy,
* ''Gusia jak co dzień otwiera drzwi swojemu mężowi'' – takie zdanie na początku opisu fabuły, gdy czytelnik nie wie, kto to jest Gusia, jej mąż i o jakie drzwi chodzi, może wywołać uśmiech, ale nie nadaje się do encyklopedii – poza tym zobacz sekcję na temat czasu gramatycznego.
Nie tworzymy także sekcji z ciekawostkami. Jeżeli coś jest interesujące, warto zamieścić to w treści artykułu.
=== Kolokwializmy i slang w artykułach o artystach i grupach muzycznych ===
Poniżej znajduje się lista kolokwializmów często pojawiających się w opisach artystów i grup muzycznych:
{| class="wikitable"
!Kolokwializm (wyrażenie potoczne)
!Właściwa forma
|-
|„krążek”
|album, ew. płyta
|-
|„winyl”
|płyta gramofonowa
|-
|„kapelka”, „kapela”, „band”
|grupa muzyczna, zespół muzyczny
|-
|„kawałek”
|utwór, piosenka
|-
|„wokal”
|śpiew
|-
|„przygoda z...”, „rozpoczął przygodę z...”
|działalność w, zaczął działać w/rozpoczął karierę w
|}
=== Nieporadności ===
W wielu artykułach napotykamy nieporadności językowe, które wynikają z co najmniej kilku przyczyn: bezkrytycznego przenoszenia składni języków obcych, błędów tłumaczeniowych, a także z nieznajomości właściwej terminologii. Przykład [[Operacja Pedestal|poniższy]]<ref>Artykuł zgłoszony jako PAnM.</ref> zawiera kilka z nich:
{{cytat|Uszkodzony statek „Brisbane Star”, z zalaną jedną ładownią, idący samotnie w pobliżu wybrzeża Tunezji, zdołał nie atakowany dotrzeć na Maltę 14 sierpnia. Podczas podróży, 13 sierpnia, funkcjonariusze francuskich [[Francja Vichy|władz Vichy]] dostali się z patrolowca na jego pokład i usiłowali zmusić kapitana do zawinięcia do portu tunezyjskiego i internowania, lecz jego kapitan F. Riley zdołał przekonać ich do kontynuowania rejsu.}}
Przeprowadźmy analizę cytowanego tekstu:
'''uszkodzony statek „Brisbane Star”, z zalaną jedną ładownią''' – cytowany fragment może sugerować, że ów statek został uszkodzony (jak?, kiedy?), a ponadto miał zalaną jedną z ładowni, niekoniecznie w wyniku uszkodzeń. W dodatku określenie „statek” wydaje się zbyt ogólnikowe. Z całą pewnością nie był to [[Zbiornikowiec|tankowiec]] (tankowce nie mają ładowni) ani [[kontenerowiec]] (takowe jeszcze wówczas nie istniały), ale nie wiemy, czy był to [[drobnicowiec]] czy też [[masowiec]], dlatego lepiej użyć bezpiecznego określenia „[[frachtowiec]]”.
'''idący samotnie w pobliżu wybrzeża Tunezji''' – określenie „w pobliżu” nie wyznacza kierunku. Niby wszystko w porządku, lecz brak precyzji. Poza tym do określania ruchu statku używamy wyrazu „płynąc”. Lepiej użyć tu imiesłowu przysłówkowego.
'''Podczas podróży, 13 sierpnia, funkcjonariusze francuskich [[Francja Vichy|władz Vichy]] dostali się z patrolowca na jego pokład...''' – określenie „podczas podróży” jest nieprecyzyjne i nijak odnosi się do operacji militarnej. W dodatku nie jest istotne, z pokładu jakiej jednostki (chyba że podamy jej nazwę) dostali się (lepiej zabrzmi „wtargnęli” lub „wdarli się”) owi funkcjonariusze.
'''lecz jego kapitan F. Riley zdołał przekonać ich do kontynuowania rejsu''' – z tego fragmentu wnioskować by można, że kapitan powiedział im „płyńcie swoim kursem”, co zupełnie opacznie oddaje sens akcji.
Ten sam fragment, napisany poprawnie, powinien wyglądać tak:
{{cytat|Uszkodzony (zalana jedna z ładowni) frachtowiec „Brisbane Star” zdołał dotrzeć nieatakowany 14 sierpnia na Maltę, płynąc wzdłuż wybrzeży Tunezji, choć 13 sierpnia na jego pokład wtargnęli funkcjonariusze władz [[Francja Vichy|Vichy]] z zamiarem internowania jednostki w jednym z tunezyjskich portów, na co nie przystał jej kapitan F. Riley, rozkazując utrzymanie dotychczasowego kursu.}}
== Zalecenia dla tłumaczy ==
Dla wikipedystów pragnących zajmować się tłumaczeniami z języków obcych oferujemy zestaw materiałów, które znajdują się na stronie [[Wikipedia:Tłumaczenia]]. Przykładem może tu być [[Pomoc:Dla tłumaczy/Pomocnik amerykański|Pomocnik amerykański]].
Tłumacząc teksty z innych języków, należy starać się dopasować układ zdań do norm języka polskiego, a nie bezkrytycznie kopiować konstrukcję oryginalnego tekstu. Dobór słownictwa także powinien ułatwiać zrozumienie tekstu.
Należy pamiętać, że przy tłumaczeniu artykułów z innych wersji językowych Wikipedii '''obowiązują [[Wikipedia:Weryfikowalność|normalne zasady weryfikowalności]]'''. Wszystkie informacje w przetłumaczonym artykule muszą mieć odzwierciedlenie w zacytowanych źródłach.
Linia 202 ⟶ 249:
Przy tłumaczeniach (zwłaszcza z [[język angielski|angielskiego]]) unikajmy '''dokładnego''' przeliczania [[Stopa (metryka)|stóp]], [[jard]]ów, [[Mila (jednostka długości)|mil]] itp., stosując raczej określenie '''około''' lub zaokrąglając (np. w odniesieniu do kalibrów dział lub temperatur w [[Skala Fahrenheita|skali Fahrenheita]]).
== Przypisy ==
| |||