Henryk III Walezy: Różnice pomiędzy wersjami

{{fakt|Jako czwarty syn [[Henryk II Walezjusz|Henryka II Walezjusza]] i [[Katarzyna Medycejska|Katarzyny Medycejskiej]] miał niewielkie szanse na tron francuski, dlatego uznano go za dobrego kandydata do tronu Rzeczypospolitej po bezpotomnej śmierci [[Zygmunt II August|Zygmunta II Augusta]], ostatniego króla z dynastii [[Jagiellonowie|Jagiellonów]]. Mimo uwikłania rodu Walezjuszów w [[noc św. Bartłomieja]] i obaw przed przeniesieniem waśni religijnych do Rzeczypospolitej, podczas [[Elekcja 1573|wyboru nowego monarchy]] szlachta poparła jego kandydaturę. Wśród przegranych kandydatów byli m.in. syn cesarza Świętego Cesarstwa Rzymskiego [[Ernest Habsburg]], car moskiewski [[Iwan IV Groźny]] i król szwedzki [[Jan III Waza]].}}

{{fakt|Rządy Henryka III w Polsce i na Litwie były krótkie, wywarły jednak duży wpływ na przyszły kształt ustrojowy Rzeczypospolitej. Opracowane przez Sejm podczas bezkrólewia [[artykuły henrykowskie]] formalnie zmieniły państwo w [[Monarchia elekcyjna|monarchię elekcyjną]] z królem wybieranym po śmierci poprzednika metodą [[Wolna elekcja|wolnej elekcji]]. Tymczasem we Francji sytuacja dynastyczna drastycznie się skomplikowała: [[Louis de Valois|Ludwik Walezjusz]] zmarł jeszcze w dzieciństwie, najstarszy brat Henryka, [[Franciszek II Walezjusz|Franciszek II]], w 1560, trzeci w kolejności do tronu [[Karol IX Walezjusz]] zmarł w wieku zaledwie 23 lat w maju 1574 nie pozostawiając legalnego następcy tronu. Tym samym młodszy od Karola o nieco ponad rok Henryk stał się pierwszym pretendentem do tronu francuskiego. W kilka dni po otrzymaniu wieści o śmierci brata Henryk potajemnie uciekł z Krakowa i udał się do Francji, gdzie w lutym 1575 został koronowany na króla Francji. Ostatecznie szlachta Rzeczypospolitej uznała ucieczkę króla za abdykację i na jego następcę wybrała [[Anna Jagiellonka (1523–1596)|Annę Jagiellonkę]].}}

{{fakt|We Francji panowanie Henryka przypadło na szczyt trwających od lat 60. XVI wieku [[Wojny religijne we Francji|wojen religijnych]]. Widział on ratunek dla Francji w tolerancji religijnej i wzmocnieniu władzy centralnej, jego zapleczem stała się frakcja tzw. ''[[Politiques]]''. Jego zamierzenia i plany poważnie ograniczały jednak ciągłe waśnie między ruchami politycznymi wspieranymi przez ościenne mocarstwa: wspieraną przez Hiszpanię [[Liga Katolicka (Francja)|Ligą Katolicką]], popieranymi przez Anglię i Niderlandy [[Hugenoci|Hugenotami]] i partią [[Malkontenci|Malkontentów]], ruchem jednoczącym katolickich i protestanckich [[Arystokracja|arystokratów]] sprzeciwiających się [[Absolutyzm we Francji|absolutystycznym]] zapędom króla. Ostatnia z partii kierowana była przez najmłodszego brata monarchy, [[Franciszek Herkules Walezjusz|księcia d’Anjou]]. Ten zmarł w 1584, jako przedostatni z męskich potomków Henryka II. Jako że Henryk III do tego czasu nie doczekał się potomstwa, duże szanse na odziedziczenie tronu zyskał jego kuzyn, król Nawarry [[Henryk IV Burbon|Henryk III Burbon]], protestant. Jego kandydatura na nowo ożywiła wojny religijne, które przerodziły się w spór dynastyczny znany pod nazwą [[Wojna trzech Henryków|wojny trzech Henryków]] ({{W języku|fr|Guerre des trois Henri}})}}. W jej apogeum Henryk został zamordowany przez [[Jacques Clément|Jacques’a Clémenta]], dominikanina i katolickiego fanatyka<ref name="Carl Sifakis 2007">Carl Sifakis, ''Encyklopedia morderstw'',Universitas Kraków 2007, s.138,</ref>. Wbrew intencjom jego mocodawców z Ligi Katolickiej, następcą Henryka III został król Nawarry, który przeszedł na katolicyzm, przyjął imię Henryka IV i został pierwszym francuskim władcą z [[Burbonowie|dynastii burbońskiej]].