Wersja z 08:16, 31 sie 2020 edytuj Kalamarnica (dyskusja \| edycje) 9888 edycji Nie podano opisu zmian ← poprzednia edycja		Wersja z 00:18, 6 wrz 2020 edytuj anuluj edycję Khan Tengri (dyskusja \| edycje) Redaktorzy 92 397 edycji drobne merytoryczne, źródła/przypisy następna edycja →
Linia 1: {{Miejscowość infobox \|nazwa = Kyzyłorda \|nazwa oryginalna = {{k\|kk\|Қызылорда}} \|zdjęcie = Qyzylorda station.jpg \|opis zdjęcia = Dworzec kolejowy Linia 8: \|dopełniacz nazwy = Kyzyłordy \|państwo = KAZ \|1. jednostka administracyjna = ~~[[Plik:Kyzylorda province seal.png\|20px]]~~ [[Obwód kyzyłordyński\|kyzyłordyński]] \|prawa miejskie = 1867 \|stanowisko zarządzającego = ~~burmistrz~~ \|zarządzający = ~~Nalibayev Nurlybek Mashbekovich~~ \|powierzchnia = ~~240~~ \|wysokość = ~~128~~ \|rok = ~~2018~~2020 \|liczba ludności = ~~238~~242 ~~349~~462 \|gęstość zaludnienia = \|numer kierunkowy = +7 (7242) \|kod pocztowy = 120000-120018 \|tablice rejestracyjne = N, 11 \|współrzędne = 44°~~51′N~~50'39"N 65°~~31′E~~29'20"E \|commons = Category:Kyzylorda \|www = ~~http://www.kyzylorda-city.kz~~ }} '''Kyzyłorda''' (~~[[język~~{{w ~~kazachski~~języku\|kk\|~~kaz.]]~~ Қызылорда,}}; ~~[[język~~{{w ~~rosyjski~~języku\|ru\|~~ros.]]~~ Кызылорда~~, dawniej Кзыл-Орда, ''Kzył-Orda'' lub Кызыл-Орда, ''Kyzył-Orda''; do 1853 '''Ak-Meczet''', do 1920 '''Pierowsk'''~~}}) – miasto w południowym [[Kazachstan]]ie, na [[Nizina Turańska\|Nizinie Turańskiej]], nad [[Syr-daria\|Syr-darią]]., ~~Jest~~siedziba ~~ośrodkiem administracyjnym~~administracyjna [[obwód kyzyłordyński\|obwodu kyzyłordyńskiego]]. W ~~2018~~2020 ~~liczył~~roku ~~238~~liczyło ~~349~~ok. ~~mieszkańców<ref>http://web.archive~~242 tys.~~org/web/20181123065719/https://~~ mieszkańców{{r\|stat~~.gov.kz/getImg?id=ESTAT285783</ref>~~}}. WOśrodek ~~mieście~~przemysłu ~~dominuje~~materiałów ~~przemysł~~budowlanych, celulozowo-~~papierniczy~~papierniczego, ~~materiałów~~maszynowego, ~~budowlanych~~odzieżowego i spożywczego. W pobliżu miasta znajdują się duże uprawy ryżu, ~~maszynowy~~wykorzystujące systemy sztucznego nawadniana zasilane wodami Syr-darii. Miejscowość stanowi ważny węzeł drogowy, ~~odzieżowy~~posiada stację kolejową i ~~spożywczy~~obsługiwana jest przez międzynarodowy [[port lotniczy Kyzyłorda\|port lotniczy]]. W ~~Kyzyłordzie~~mieście działa wyższa szkoła pedagogiczna oraz instytucje kulturalne, m.in. muzeum historyczno-krajoznawcze i teatr{{r\|slov}}. OdDo ~~1925~~najważniejszych dozabytków ~~1929~~należą ~~stolica~~[[Cerkiew ~~Kazachstanu~~Kazańskiej Ikony Matki Bożej w Kyzyłordzie\|cerkiew Kazańskiej Ikony Matki Bożej]] z końca XIX wieku oraz [[meczet Ajtbaja]] z 1878 roku{{r\|encgeo}}. == Historia == [[Plik:Syr Darya Oblast. City of Perovsk. Eastern Section of the City, View from the Fortification WDL10936.png\|mały\|lewo\|210px\|XIX-wieczne zdjęcie miasta]] W 1817 roku na miejscu osady Kamyskała założona została twierdza [[Chanat kokandzki\|chanatu kokandzkiego]], którą nazwano Akmeszyt ({{w języku\|kk\|Ақмешіт}}; {{w języku\|ru\|Акмечеть}}, ''Akmieczet´''; tłum. ‘biały meczet’{{r\|toposlov}}){{r\|kne}}. Latem 1853 roku została ona podbita przez przez wojska rosyjskie pod dowództwem generała [[Wasilij Pierowski\|Wasilija Pierowskiego]], na cześć którego przemianowano twierdzę na fort Pierowskij ({{w języku\|ru\|Перовский}}). Przy fortyfikacjach zaczęła rozwijać się osada Pierowsk ({{w języku\|ru\|Перовск}}){{r\|toposlov}}, która w 1867 roku otrzymała status miasta i wyznaczona została na siedzibę [[ujezd]]u. 12 listopada 1917 roku rządy w Pierowsku objęli [[bolszewicy]] i było to pierwsze miejsce na terytorium Kazachstanu, w którym ustanowiona została władza radziecka. W 1922 roku przywrócono nazwę Akmeszyt{{r\|kne}}. W 1925 roku miasto stało się stolicą [[Kazachska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka\|Kazachskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej]] i związku z tym przemianowano je na Kyzyłorda ({{w języku\|kk\|Қызылорда}}; {{w języku\|ru\|Кзыл-Орда}}, ''Kzył-Orda''; tłum. ‘czerwona stolica’{{r\|toposlov}}). Status stolicy utraciło w 1929 roku na rzecz [[Ałmaty]]. W 1926 roku otwarto w mieście Kazachski Teatr Dramatyczny. W 1938 roku Kyzyłordę ustanowiono siedzibą władz nowo utworzonego obwodu kyzyłordyńskiego. W tym czasie w mieście funkcjonowały m.in. elektrownia, młyn, piekarnia, zakłady przetwórstwa rybnego, zakłady produkcji ryżu oraz cegielnia. Po [[II wojna światowa\|II wojnie światowej]] nastąpił dalszy rozwój przemysłu, uruchomiono m.in. zakłady obuwnicze, mięsne, zbożowe, celulozowo-papiernicze, mleczarnię oraz fabrykę włóknin. W 1974 roku otwarto fabrykę maszyn do produkcji ryżu{{r\|kne}}. W 1997 roku zmieniono nazwę miasta w języku rosyjskim z Kzył-Orda na Kyzyłorda ({{w języku\|ru\|Кызылорда}}){{r\|zakon}}. Twierdza ''Ak-Meczet'' została założona ok. 1820 w ramach [[Chanat kokandzki\|chanatu kokandzkiego]]<ref name=about>{{Cytuj stronę \| url = http://aboutkazakhstan.com/kyzylorda-city \| tytuł = Kyzyłorda \| praca = AboutKazakhstan.com \| język = en \| data dostępu = 2015-06-10}}</ref>. W 1853 podbita przez [[Imperium Rosyjskie\|Rosję]], po czym obroniona przed kontruderzeniem armii kokandzkiej<ref name=about/>. W 1867 otrzymała prawa miejskie i nazwę ''Pierowsk''<ref name=about/>. Podczas [[I wojna światowa\|I wojny światowej]] Rosjanie utworzyli tu obóz jeniecki. Więziony tu był polski podróżnik i botanik [[Hugo Zapałowicz]], który został mianowany komendantem obozu i zmarł w nim w 1917<ref>{{Cytuj książkę\|tytuł = Przemyski słownik biograficzny\| tom =II\| rozdział = Zapałowicz Hugo (1852–1917)\| nazwisko r = Trefler\| imię r = Paweł\| miejsce = Przemyśl\| rok = 2011\|strony=189-194\| data dostępu = 2020-08-31}}</ref>. Od 1925 pod nazwą ''Kzył-Orda'', w latach 1925–1927 stolica [[Kazachska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka\|Kazachskiej ASRR]]<ref name=about/>. Przed wybuchem i podczas [[II wojna światowa\|II wojny światowej]] nastąpił znaczny przyrost ludności. Sowieci sprowadzili wówczas m.in. [[Polacy\|Polaków]] [[Wysiedlenia Polaków podczas II wojny światowej\|wysiedlonych z okupowanych Kresów Wschodnich]] i [[Koreańczycy\|Koreańczyków]] wysiedlonych z [[Sachalin]]a<ref name=about/>. Po [[Rozpad ZSRR\|rozpadzie ZSRR]] w składzie niepodległego Kazachstanu, od 1997 pod obecną nazwą<ref name=about/>. {{clear\|left}} == Sport == W mieście ma siedzibę klub piłkarski [[Kajsar Kyzyłorda]], ~~którego~~który ~~domowym~~rozgrywa ~~obiektem~~swoje ~~jest~~mecze na [[Stadion im. ~~Ganego~~Ganiego Muratbajewa\|stadionie im. Ganiego Muratbajewa]]. == Przypisy == {{Przypisy}}\| <ref name=stat>{{Cytuj stronę \| url = https://stat.gov.kz/api/getFile/?docId=ESTAT354434 \| tytuł = Қазақстан Республикасы халқының облыстар және астана, қалалар, аудандар, аудан орталықтары және кенттер бөлінісіндегі жынысы бойынша саны 2020 жылдың басына \| opublikowany = Қазақстан Республикасы Ұлттық экономика министрлігі Статистика комитеті \| data dostępu = 2020-09-06 \| język = kk}}</ref> <ref name = slov>{{Cytuj stronę \| url = https://dic.academic.ru/dic.nsf/es/26966/Кзыл \| tytuł = КЗЫЛ-ОРДА \| opublikowany = Энциклопедический словарь \| data dostępu = 2020-09-06 \| język = ru}}</ref> ~~== Linki zewnętrzne ==~~ <ref name = encgeo>{{Cytuj stronę \| url = https://dic.academic.ru/dic.nsf/enc_geo/2346/Кзыл \| tytuł = Кзыл-Орда́ \| opublikowany = Словарь современных географических названий. — Екатеринбург: У-Фактория. Под общей редакцией акад. В. М. Котлякова. 2006 \| data dostępu = 22020-09-06 \| język = ru}}</ref> * {{Cytuj stronę \| url = http://aboutkazakhstan.com/kyzylorda-city \| tytuł = Kyzyłorda \| praca = AboutKazakhstan.com \| język = en \| data dostępu = 2015-06-10}} <ref name = toposlov>{{Cytuj stronę \| url = https://geo_toponims.academic.ru/2645/Кзыл-Орда \| tytuł = Кзыл-Орда \| opublikowany = Географические названия мира: Топонимический словарь. - М: АСТ. Поспелов Е.М.. 2001. \| data dostępu = 2020-09-06 \| język = ru}}</ref> <ref name = kne>{{Cytuj książkę \| inni = Главный редактор Буркитбай Аяган \| tytuł = «Казахстан» Национальная энциклопедия \| tom = 3, К-М \| wydawca = Главная редакция «Қазақ энциклопедиясы» \| miejsce = Алматы \| rok = 2005 \| strony = 381 \| isbn = 9965-9746-4-0}}</ref> <ref name=zakon>{{Cytuj stronę \| url = https://online.zakon.kz/Document/?doc_id=1007932 \| tytuł = Указ Президента Республики Казахстан от 17 июня 1997 года № 3550 «Об изменениях в административно-территориальном устройстве Актюбинской, Западно-Казахстанской, Кзыл-Ординской и Кустанайской областей» \| opublikowany = Юрист - Параграф Online \| data dostępu = 2020-09-06 \| język = ru}}</ref> }} {{Kontrola autorytatywna}}

Kyzyłorda: Różnice pomiędzy wersjami