'''Kyzyłorda''' ({{w języku|kk|Қызылорда}}; {{w języku|ru|Кызылорда}}) – miasto w południowym [[Kazachstan]]ie, na [[Nizina Turańska|Nizinie Turańskiej]], nad [[Syr-daria|Syr-darią]], siedziba administracyjna [[obwód kyzyłordyński|obwodu kyzyłordyńskiego]]. W 2020 roku liczyło ok. 242 tys. mieszkańców{{r|stat}}. Ośrodek przemysłu materiałów budowlanych, celulozowo-papierniczego, maszynowego, odzieżowego i spożywczego. W pobliżu miasta znajdują się duże uprawy ryżu, wykorzystujące systemy sztucznego nawadniana zasilane wodami Syr-darii. Miejscowość stanowi ważny węzeł drogowy, posiada stację kolejową i obsługiwana jest przez międzynarodowy [[port lotniczy Kyzyłorda|port lotniczy]]. W mieście działa wyższa szkoła pedagogiczna oraz instytucje kulturalne, m.in. muzeum historyczno-krajoznawcze i teatr{{r|slov}}. Do najważniejszych zabytków należą [[Cerkiew Kazańskiej Ikony Matki Bożej w Kyzyłordzie|cerkiew Kazańskiej Ikony Matki Bożej]] z końca XIX wieku oraz [[meczet Ajtbaja]] z 1878 roku{{r|encgeo}}.
== Historia ==
[[Plik:Syr Darya Oblast. City of Perovsk. Eastern Section of the City, View from the Fortification WDL10936.png|mały|lewo|220px210px|XIX-wieczne zdjęcie miasta]]
W 1817 roku na miejscu osady Kamyskała założona została twierdza [[Chanat kokandzki|chanatu kokandzkiego]], którą nazwano Akmeszyt ({{w języku|kk|Ақмешіт}}; {{w języku|ru|Акмечеть}}, ''Akmieczet´''; tłum. ‘biały meczet’{{r|toposlov}}){{r|kne}}. Latem 1853 roku została ona podbita przez wojska rosyjskie pod dowództwem generała [[Wasilij Pierowski|Wasilija Pierowskiego]], na cześć którego przemianowano twierdzę na fort Pierowskij ({{w języku|ru|Перовский}}). Przy fortyfikacjach zaczęła rozwijać się osada Pierowsk ({{w języku|ru|Перовск}}){{r|toposlov}}, która w 1867 roku otrzymała status miasta i wyznaczona została na siedzibę [[ujezd]]u. Podczas [[I wojna światowa|I wojny światowej]] Rosjanie utworzyli tu obóz jeniecki. Więziony tu był polski podróżnik i botanik [[Hugo Zapałowicz]], który został mianowany komendantem obozu i zmarł w nim w 1917<ref>{{Cytuj książkę|tytuł = Przemyski słownik biograficzny| tom =II| rozdział = Zapałowicz Hugo (1852–1917)| nazwisko r = Trefler| imię r = Paweł| miejsce = Przemyśl| rok = 2011|strony=189-194| data dostępu = 2020-08-31}}</ref>. 12 listopada 1917 roku rządy w Pierowsku objęli [[bolszewicy]] i było to pierwsze miejsce na terytorium Kazachstanu, w którym ustanowiona została władza radziecka. W 1922 roku przywrócono nazwę Akmeszyt{{r|kne}}. W 1925 roku miasto stało się stolicą [[Kazachska Autonomiczna Socjalistyczna Republika Radziecka|Kazachskiej Autonomicznej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej]] i związku z tym przemianowano je na Kyzyłorda ({{w języku|kk|Қызылорда}}; {{w języku|ru|Кзыл-Орда}}, ''Kzył-Orda''; tłum. ‘czerwona stolica’{{r|toposlov}}). Status stolicy utraciło w 1929 roku na rzecz [[Ałmaty]]. W 1926 roku otwarto w mieście Kazachski Teatr Dramatyczny. W 1938 roku Kyzyłordę ustanowiono siedzibą władz nowo utworzonego obwodu kyzyłordyńskiego. W tym czasie w mieście funkcjonowały m.in. elektrownia, młyn, piekarnia, zakłady przetwórstwa rybnego, zakłady produkcji ryżu oraz cegielnia. Przed wybuchem i podczasPo [[II wojna światowa|II wojnywojnie światowej]] nastąpił znaczny przyrost ludności. Sowieci sprowadzili wówczas m.in. [[Polacy|Polaków]] [[Wysiedlenia Polaków podczas II wojny światowej|wysiedlonych z okupowanych Kresów Wschodnich]] i [[Koreańczycy|Koreańczyków]] wysiedlonych z [[Sachalin]]a<ref name=about>{{Cytuj stronę | url = http://aboutkazakhstan.com/kyzylorda-city | tytuł = Kyzyłorda | praca = AboutKazakhstan.com | język = en | data dostępu = 2015-06-10}}</ref>. Po II wojnie światowej nastąpił dalszy rozwój przemysłu, uruchomiono m.in. zakłady obuwnicze, mięsne, zbożowe, celulozowo-papiernicze, mleczarnię oraz fabrykę włóknin. W 1974 roku otwarto fabrykę maszyn do produkcji ryżu{{r|kne}}. Po [[Rozpad ZSRR|rozpadzie ZSRR]] w składzie niepodległego Kazachstanu. W 1997 roku zmieniono nazwę miasta w języku rosyjskim z Kzył-Orda na Kyzyłorda ({{w języku|ru|Кызылорда}}){{r|zakon}}.
== Zabytki ==
Do najważniejszych zabytków należą [[Cerkiew Kazańskiej Ikony Matki Bożej w Kyzyłordzie|cerkiew Kazańskiej Ikony Matki Bożej]] z końca XIX wieku oraz [[meczet Ajtbaja]] z 1878 roku{{r|encgeo}}.
