Wikipedysta:Arvedui89/brudnopis: Różnice pomiędzy wersjami

Usunięta treść Dodana treść
Linia 13:
|lokalizacja = [[rejon krupkowski]]
|miasta nadbrzeżne =
|region = [[Pojezierze Naroczańsko-Uszackie]] ([[Równina Czaśnicka]]), [[Wysoczyzna Mińska]] ([[Równina Borysowska]])
|wysokość lustra =
|wyspy = 3
|powierzchnia = 15 km²
|max długość = 15 km
|max szerokość = 3 km
|głębokość średnia = 6,3 m{{r|BKB}}
|głębokość max = 19,5{{r|BKB}}/17,3{{r|EPB}}
|długość brzegu = 44,3 km{{r|EPB|BKB}}
|objętość = 94,8 mln m³{{r|EPB|BKB|EPB}}
|rodzaj jakości =
|jakość =
Linia 28:
|rzeki zasilające = Rakitouka, Wysokaja, pięć strumieni
|rzeki wypływające = [[Juhna]] (przez jezioro Abida)
|rodzaj = [[jezioro rynnowe]]
|współrzędne = 54.551°N 29.1441°E
|mapka jeziora =
Linia 34:
|commons = Category:Sialiava Lake
}}
'''Sielawa''' ({{w języku|be|Сялява}}, ''Sialawa''; {{w języku|ru|Селява}}, Sielawa) – jezioro na [[Białoruś|Białorusi]] w zlewni rzeki [[Łukomka|Łukomki]] zlokalizowane w północnej części [[obwód miński|obwodu mińskiego]] ([[rejon krupkowski]]), około 20 km na północ od stolicy rejonu [[Krupki|Krupekstolicy rejonu]].
 
=== Geografia ===
[[Jezioro rynnowe]] Sielawa położone jest na nizinnym, łagodnie pofałdowanym terenie, wśród pagórków [[morena|morenowych]] o zboczach wysokości 6–8 m, (na północy niższe,schodzących do wysokości 3–5 m). Brzegi jeziora są niskiepiaszczyste, piaszczystew części północnej łagodnie opadają w kierunku wody (zana wyjątkiempołudniu południowejpłynnie częściprzechodzą jezioraw zbocza pobliskich wzgórz),; zarośnięte krzewami ibądź porośnięte lasem, częściowow pobliżu wlotu cieków wodnych (zwłaszcza na północnym zachodzie) podmokłe. Zlewnię jeziora – o powierzchni 324 km² – w znacznej części stanowią grunty orne, jedynie w około ćwierci tereny te porośnięte są lasem{{r|BKB|EPB|OB}}.
 
Zbiornik rozciąga się na osi północ–południe, ma nieregularny kształt. Składa się z większego zbiornikaakwenu północnego oraz długiej, krętej południowej zatoki. Jego długość całkowita wynosi 15 km, szerokość maksymalna – 3 km. Linia brzegowa bardzo urozmaicona, o długości 44,3 km{{r|BKB|EPB|OB}}. Dno jeziora o złożonej budowie. Strefa płytka jest stosunkowo wąska, strefy wody głębokiej występują punktowonaprzemiennie z płyciznami. Najgłębszy punkt (19,5 m) zlokalizowany jest w południowo-zachodniej części głównego zbiornika{{r|BKB}}. Północny akwen o przeciętnej głębokości 4–8 m, z wyspami[[mielizna]]mi, licznymi [[półwysep|półwyspami]] oraz trzema [[wyspa]]mi. Największa z nich, o powierzchni ok, 2 km²{{r|BKB|OB}}, w przeszłości od strony zachodniej połączona była z lądem piaszczystą groblą{{r|SGKP}}. Obecnie wał ten znajduje się ona pod powierzchnią wody, której głębokość pozwala jednak na przedostanie się na wyspę pieszo{{r|Wyspa}} (w latach 90. maksymalną głębokość w tym miejscu oceniano na 2,2 m){{r|BKB|EPB|selyava}}. ZasadniczoAkwen dnopołudniowy jest węższy i co do zasady głębszy{{r|OB}}. Dno jeziora do głębokości 4–6, a niekiedy 10 m pokryte jest piaszczystymi i piaszczysto-żwirowymi osadami, także z warstwą [[ił (skała)|iłów]]; poniżej wspomnianej granicy – [[sapropel]]em ([[glina]] mulasta). Zawartość [[związki organiczne|materii organicznej]] w osadach dennych wynosi do 27%{{r|BKB|EPB|OB|selyava}}.
 
Sielawa znajduje się w dorzeczu [[Dźwina|Dźwiny]], w zlewni rzeki [[Łukomka|Łukomki]], ma charakter [[jezioro przepływowe|przepływowy]]. Zasilana jest przez pięć strumieni oraz dwie niewielkie rzeki, Rakitoukę (od wschodu) i Wysoką (od południa). Na zachodzie jezioro połączone jest 500-metrowym kanałem z jeziorem Chudawiec, na północy szeroką przetoką oddaje wody do jeziora Abida. Po wybudowaniu w 1965 roku małej elektrowni wodnej na rzece Juhna, (rozpoczynającej swój bieg w jeziorze Abida i uchodzącej nieopodal do wypływającej z [[Jezioro Łukomskie|Jeziora Łukomskiego]] Łukomki,) poziom lustra wody w Sielawie podniósł się o około 1 m{{r|BKB|EPB|OB}}. Doprowadziło to do zalania pasa roślinności przybrzeżnej, jednak zakres podmakania terenu był ograniczony z uwagi na stosunkowo duże wysokości względne i stromość brzegów (w szczególności w części południowej){{r|OB}}.
 
Woda w jeziorze stosunkowo czysta, o przejrzystości 2–3 m (stan na lata 80.). Budowa dna zbiornika, w tym występujące głębie znacznie [[meromiksja|ograniczają mieszanie się wody]] oraz jej nagrzewanie poza [[epilimnion|warstwami górnymi]] ([[Stratyfikacja termiczna wody w jeziorze|anotermia]]). [[Skala pH|Odczyn wody]] bliski neutralnemu, przy powierzchni lekko zasadowy. Łączne zasolenie wynosi ok. 200 mg/dm³{{r|EPB|OB}}.
Na brzegu jeziora znajduje się szereg wsi, wśród nich [[Janauszczyna (rejon krupkowski)|Janauszczyna]], [[Barki (rejon krupkowski)|Barki]], [[Chudawa]]{{r|EPB}}.
 
Na brzegu jeziora znajduje się szereg wsi, wśród nich [[Janauszczyna (rejon krupkowski)|Janauszczyna]], [[Barki (rejonBiełyja krupkowski)|Barki]], [[Chudawa]]{{r|EPB}} czy [[Starożyszcza]], dawny folwark należący do rodziny Majewskich{{r|SGKP}}.
=== Flora i fauna ===
Wzdłuż brzegów jeziora znajduje się wąski przerywany pas [[turzyca|turzyc]], [[trzciny|trzcin]] i [[turzyca|turzyc]]{{r|BKB|EPB}}. Zbiornik ma [[eutrofia wody|charakter eutroficzny]]{{r|EPB}}. Wstępne badania [[fitoplankton]]u prowadzone w latach 80. wykazały obecność 57 gatunków organizmów (ilość biomasy 38,5 g/m³){{r|EPB}}. Flora Sielawy i najbliższej okolicy obejmuje 578 gatunków roślin, w tym 11 gatunków rzadkich i zagrożonych wpisanych do Czerwonej Księgi Białorusi (m.in. [[wroniec widlasty]], [[pełnik europejski]], [[mieczyk dachówkowaty]], [[Grzybienie białe|grzybień biały]], [[grążel drobny]], [[wierzbówka borówkolistna]], [[żurawina drobnoowocowa]], [[turzyca skąpokwiatowa]]){{r|selyava}}.
 
=== Flora i fauna ===
Liczbę przedstawicieli [[zoobentos]]u w 1983 roku szacowano na 34 gatunki (1,7 g/m³). Bogata [[ichtiofauna]] licząca 19 gatunków{{r|selyava}}, licznie występują [[sandacz pospolity|sandacz]], [[leszcz]], [[okoń pospolity|okoń]], [[płoć]], [[szczupak pospolity|szczupak]], [[krąp]], [[Ukleja pospolita|ukleja]], [[Miętus pospolity|miętus]] czy [[Lin (ryba)|lin]]{{r|EPB}}. [[Awifauna|awifaunę]] reprezentują 142 gatunki ptaków. Ponadto w okolicy odnotowano występowanie 40 gatunków ssaków, 10 gatunków płazów i 5 gatunków gadów. Spośród nich 20 znalazło się w białoruskiej Czerwonej Księdze ([[rybołów]], [[gadożer zwyczajny|gadożer]], [[orlik grubodzioby]], [[orlik krzykliwy]], [[bąk zwyczajny|bąk]], [[bączek zwyczajny|bączek]], [[bocian czarny]], [[kobuz]], [[drzemlik]], [[Pustułka zwyczajna|pustułka]], [[orzesznica leszczynowa]], [[niedźwiedź brunatny]], [[borsuk]]){{r|selyava}}.
Zbiornik ma [[jezioro eutroficzne|charakter eutroficzny]]. Wstępne badania [[fitoplankton]]u prowadzone w latach 80. wykazały obecność 57 gatunków [[glony|glonów]] i [[sinice|sinic]] (ilość biomasy 38,5 g/m³). W okresie letnim występuje zjawisko [[zakwit]]u wody{{r|EPB|OB}}.
=== Ochrona przyrody ===
W 1999 roku teren jeziora i jego okolice zostały objęte ochroną w ramach nowo utworzonego rezerwatu krajobrazowego „Sielawa”. Jego obszar obejmuje 19 364,83 ha. Dla realizacji celów ochrony przyrody, edukacji ekologicznej i zrównoważonej turystyki na terenie rezerwatu wytyczono kilka ścieżek edukacyjnych i pieszych szlaków turystycznych, a także wybudowano pole kempingowe{{r|zakaznik}}
 
Flora Sielawy i najbliższej okolicy obejmuje 578 gatunków roślin, w tym 11 gatunków rzadkich i zagrożonych wpisanych do Czerwonej Księgi Białorusi (m.in. [[wroniec widlasty]], [[pełnik europejski]], [[mieczyk dachówkowaty]], [[Grzybienie białe|grzybień biały]], [[grążel drobny]], [[wierzba borówkolistna]], [[żurawina drobnoowocowa]], [[turzyca skąpokwiatowa]]){{r|selyava}}. Wzdłuż brzegów jeziora znajduje się wąski, przerywany pas [[turzyca|turzyc]], [[trzcina|trzcin]] i [[sitowie|sitowia]] oraz, w regionach bagiennych, [[tatarak zwyczajny|tataraku]]{{r|BKB|EPB}}. W toni występują [[rdestowate|rdest]], [[rogatek (roślina)|rogatek]], [[moczarka]]. Dalsze zarastanie uniemożliwia niewielka szerokość [[Strefa przybrzeżna|pasa litoralnego]] wynosząca 20–80 m (do głębokości 2–2,5 m){{r|OB}}.
=== Historia ===
Na największej wyspie jeziora (rosyjska nazwa Выспа, ''Wyspa'') zlokalizowane jest [[stanowisko archeologiczne]] z epoki żelaza. Z okresu tego odnaleziono m.in. dwa piece do wytopu metali. W późniejszym czasie obecna wyspa funkcjonowała jako miejsce kultu – odnaleziono miejsca pochówku rytualnego, amulety, fragmenty brązowych naczyń i krzemiennych narzędzi. Wśród pozostałości z wieków IX–XI wydobyto z ziemi szereg monet bizantyńskich i skandynawskich. Znaleziska znajdują się w krukowskim muzeum historyczno-krajoznawczym{{r|Wyspa}}.
 
Liczbę przedstawicieli [[zoobentos]]u w 1983 roku szacowano na 34 gatunki (1,7 g/m³). Dominującą grupę stanowią [[wioślarki]] odpowiadające w latach 80. XX wieku 62% objętości całej biomasy{{r|OB|selyava}}. Najczęściej występującym gatunkiem [[zooplankton]]u jest [[dafnia]] (rozwielitka) stanowiąca pokarm występujących w zbiorniku ryb. [[bentos|Faunę denną]] reprezentują [[ochotkowate]], [[skąposzczety]] i [[mięczaki]] (2,72 g/m²){{r|OB}}.
Na Wyspie znajdować się miał pałac, pod koniec XIX wieku pozostający w ruinie{{r|SGKP}}.
 
Liczbę przedstawicieli [[zoobentos]]u w 1983 roku szacowano na 34 gatunki (1,7 g/m³). Bogata [[ichtiofauna]] liczącaz przedstawicielami 19 gatunków{{r|selyava}},; licznie występują [[sandacz pospolity|sandacz]], [[leszcz]], [[okoń pospolity|okoń]], [[płoć]], [[szczupak pospolity|szczupak]], [[krąp]], [[Ukleja pospolita|ukleja]], [[Miętus pospolity|miętus]] czy [[Lin (ryba)|lin]]{{r|EPB|OB}}. [[Awifauna|awifaunę]] reprezentują 142 gatunki ptaków. Ponadto w okolicy odnotowano występowanie 40 gatunków ssaków, 10 gatunków płazów i 5 gatunków gadów. Spośród nichwymienionych 20 znalazło się w białoruskiej Czerwonej Księdze ([[rybołów]], [[gadożer zwyczajny|gadożer]], [[orlik grubodzioby]], [[orlik krzykliwy]], [[bąk zwyczajny|bąk]], [[bączek zwyczajny|bączek]], [[bocian czarny]], [[kobuz]], [[drzemlik]], [[Pustułka zwyczajna|pustułka]], [[orzesznica leszczynowa]], [[niedźwiedź brunatny]], [[borsuk]]){{r|selyava}}.
=== Etymologia ===
Nazwy polskie notowane w XIX-wiecznym [[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego|Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego]] to ''Sielawa'' oraz wariantowo ''Starożyszcze'' bądź ''Długie''. Według tego samego źródła nazwa ''Sielawa'' pochodzić miała od licznie występujących w jeziorze ryb [[sielawa europejska|tego gatunku]]{{r|SGKP}}.
 
=== PrzypisyOchrona przyrody ===
W 1999 roku teren jeziora i jego okolice zostały objęte ochroną w ramach nowo utworzonego rezerwatu krajobrazowego „Sielawa”. Jego obszar obejmujewynosi 19 364,83 ha. Dla realizacji celów ochrony przyrody, edukacji ekologicznej ioraz prowadzenia zrównoważonej turystyki na terenie rezerwatu wytyczono kilka ścieżek edukacyjnych i pieszych szlaków turystycznych, a także wybudowano poleszereg kempingoweobiektów rekreacyjnych; prowadzone są także akcje edukacyjne{{r|zakaznik}}.
{{Przypisy|
 
<ref name="BKB">{{Cytuj | tytuł = Блакітная кніга Беларусі | url = https://knihi.com/none/Blakitnaja_kniha_Bielarusi.html#360 | s = 360–361 | redaktor = N.A. Dziśko, M.M. Kurłowicz, J.W. Małaszewicz, S.P. Samuel, B.I. Saczanka, I.P. Chauratowicz, W.P. Jakuszka | miejsce = [[Mińsk]] | wydawca = Wydawiectwa «Biełaruskaja encykłapiedyja» imia Pietrusia Brouki | opublikowany = knihi.com | data = 1994 | data dostępu = 2020-09-17 | rozdział = Сялява | isbn = 5-85700-133-1 | język = be | typ nośnika = [[DjVu]]}}</ref>
=== Historia ===
<ref name=EPB>{{Cytuj | tytuł = Энцыклапедыя прыроды Беларусі | url = https://knihi.com/none/Encyklapiedyja_pryrody_Bielarusi_djvu.zip.html#EP5.djvu_65 | redaktor = Iwan Szamiakin | wolumin = 5 | miejsce = [[Mińsk]] | wydawca = Wydawiectwa «Biełaruskaja encykłapiedyja» imia Pietrusia Brouki | opublikowany = knihi.com | data = 1983 | s = 65 | data dostępu = 2020-09-17 | język = be | autor r = A.K. Mielnikau | rozdział = Сялява | typ nośnika = [[DjVu]]}}</ref>
Na największej wyspie jeziora (rosyjska nazwa własna: Выспа, ''Wyspa'') zlokalizowane jest [[stanowisko archeologiczne]], zna epokiktórym żelaza.odnaleziono Zzarówno ślady osadnictwa z okresu tego[[chalkolit]]u odnalezionoi m[[neolit]]u (VI-I w.in p.n.e.), dwajak piecei doz wytopukolejnego metali.tysiąclecia W(I–VIII późniejszymw. czasien.e.). obecnaOdnaleziono wyspam.in. funkcjonowaładwa jakopiece miejscedo kultu –wytopu odnalezionometali, miejsca pochówku rytualnego, amulety, ozdoby, biżuterię, fragmenty brązowych naczyń i krzemiennych narzędzi. WśródDodatkowo wśród pozostałości z wieków IX–XI wydobyto z ziemi szereg monet bizantyńskich i skandynawskich. Znaleziska znajdują się w krukowskimkrupkowskim muzeum historyczno-krajoznawczym{{r|Wyspa|tajny}}.
<ref name="zakaznik">{{Cytuj | tytuł = История ландшафтного заказника "Селява" | url = https://seljava.by/about-us/ | opublikowany = Rezerwat Krajobrazowy „Sielawa” | data dostępu = 2020-09-18 | język = en | archiwum = https://web.archive.org/web/20200918205250/https://seljava.by/about-us/ | zarchiwizowano = 2020-09-18}}</ref>
 
<ref name=SGKP>{{SgKP|X|523–524|Sielawa}}</ref>
Na Wyspie znajdować się miał też pałac, już pod koniec XIX wieku pozostający w ruinie{{r|SGKP}}.
<ref name="Wyspa">{{Cytuj | tytuł = Остров Выспа | url = https://www.itourist.by/tours/ostrov-vyspa | opublikowany = itourist.by | data dostępu = 2020-09-20 | język = ru | archiwum = https://web.archive.org/web/20200919235845/https://www.itourist.by/tours/ostrov-vyspa | zarchiwizowano = 2020-09-20}}</ref>
<ref name="selyava">{{Cytuj | tytuł = Информация о заказнике | url = https://www.itourist.by/reserve/selyava | opublikowany = itourist.by | data dostępu = 2020-09-20 | język = ru | archiwum = https://web.archive.org/web/20190715144214/https://www.itourist.by/reserve/selyava | zarchiwizowano = 2020-09-20}}</ref>
}}
{{Największe jeziora na Białorusi}}
 
=== Etymologia ===
[[:Kategoria:Jeziora na Białorusi]]
NazwyPolskie polskienazwy jeziora notowane w XIX-wiecznym [[Słownik geograficzny Królestwa Polskiego|Słowniku geograficznym Królestwa Polskiego]] to ''Sielawa'' oraz wariantowo ''Starożyszcze'' bądź ''Długie''. Według tego samego źródła nazwa ''Sielawa'' pochodzić miała od licznie występujących w jeziorze ryb [[sielawa europejska|tego gatunku]]{{r|SGKP}}.
[[:Kategoria:Rejon krupkowski]]
 
== Odnośniki ==