Swoisty antygen sterczowy: Różnice pomiędzy wersjami

'''Swoisty antygen sterczowy''', '''PSA''' (od ang. ''prostate-specific antigen''){{r|eur|Kohli|mpd}} – najlepiej poznana ludzka [[proteazy serynowe|proteaza serynowa]] z rodziny [[kalikreiny|kalikrein]]{{r|Kohli|mpd}}, kodowana w regionie [[Chromosom 19|19q13.4]]{{r|Kohli|mpd}}. Jest [[glikoproteiny|glikoproteiną]] wytwarzaną w [[gruczoł krokowy|gruczole krokowym]] (sterczu, prostacie){{r|eur}}, obecną we krwi w stężeniu podwyższonym w przypadku (między innymi) [[zapalenie gruczołu krokowego|zapalenia gruczołu krokowego]]{{r|eur}}, jego [[łagodny rozrost gruczołu krokowego|łagodnego rozrostu]]{{r|eur}} lub [[rak gruczołu krokowego|raka]]{{r|eur|Kohli|mpd}}.

Oznaczanie stężenia enzymu we krwi w wykrywaniu, diagnostyce, leczeniu i monitorowaniu raka gruczołu krokowego weszło do powszechnego użycia od 1986{{r|eur}}–1988{{r|Kohli|mpd}}.

Dotychczas (2010){{r|Kohli|mpd}} stosowanie oznaczania swoistego antygenu sterczowego jako [[badanie przesiewowe|testu przesiewowego]] budzi kontrowersje, ze względu na brak dowodów z badań klinicznych na zmniejszenie umieralności na raka gruczołu krokowego{{r|Kohli|mpd}} oraz dużej liczby wyników fałszywie dodatnich (około 25%) oraz fałszywie ujemnych (około 20%){{r|eur}}. Standardy [[Europejskie Towarzystwo Urologiczne|Europejskiego Towarzystwa Urologicznego]] zalecają coroczne oznaczanie PSA u mężczyzn po 50. roku życia{{r|eur}}. Mężczyznom z dodatnim wywiadem rodzinnym (rak gruczołu krokowego u ojca lub brata) zaleca się coroczne oznaczanie PSA od 40. roku życia{{r|eur}}.

U mężczyzn z wyjściowym poziomem PSA ≤ 1 ng/ml wystarczającym odstępem pomiędzy badaniami przesiewowymi może być okres wynoszący 8 lat{{r|Roobol}}<ref>{{otwarty dostęp}} {{Cytuj|autor=Michał Swolkień, Paweł Pilch, Kajetan Juszczak, Tomasz Drewniak, Piotr Maciukiewicz|tytuł=Badania przesiewowe w kierunku raka gruczołu krokowego z wykorzystaniem oceny stężenia swoistego antygenu sterczowego – przegląd literatury|czasopismo=Przegląd Urologiczny|url=http://www.przeglad-urologiczny.pl/artykul.php?2520|wydanie=6/2013 (82)}}</ref>. Niektórzy autorzy sugerują, że w badaniu przesiewowym u chorych z oczekiwanym przeżyciem powyżej 10 lat stężenie PSA <1,5 ng/ml pozwala na kolejne oznaczenie PSA w ramach badania przesiewowego za 5 lat<ref name="Crawford pmid27450937">{{Cytuj pismo |nazwisko = Crawford |imięautor = E.D. |nazwisko2David =Crawford, RosenbergMatt |imię2 = M.T. |nazwisko3Rosenberg, =Alan Partin |imię3 = A.W. |nazwisko4Partin, =Matthew Cooperberg |imię4 = M.R. |nazwisko5Cooperberg, =Michael Maccini |imię5 = M. |tytuł = An Approach Using PSA Levels of 1.5 ng5 ng/mL as the Cutoff for Prostate Cancer Screening in Primary Care |urlczasopismo = http://www.goldjournal.net/article/S0090-4295(16)30383-1/pdfUrology |czasopismodata = Urology2016 |wolumin = 96 |numer = |stronys = 116–120 |miesiąc = Oct |rok = 2016 |doi = 10.1016/j.urology.2016.07.001 |pmid = 27450937 |pmc = 5568096 |język=en}}</ref>. U mężczyzn w wieku powyżej 75 lat można zaniechać dalszego oznaczania poziomu PSA z uwagi na niewielkie znaczenie kliniczne ewentualnego wczesnego rozpoznania raka stercza{{r|Börgermann|Schaeffer}}.

Badanie swoistego antygenu sterczowego zaleca się również w przypadku niektórych pacjentów, u których zdiagnozowano już nowotwór gruczołu krokowego i poddano ich terapii. Oznaczanie PSA w tym przypadku pozwala zweryfikować skuteczność wdrożonego leczenia. Ponadto u pacjentów, których udało się już wyleczyć, okresowe oznaczanie swoistego antygenu sterczowego, pozwala monitorować potencjalny nawrót raka prostaty <ref>{{Cytuj |tytuł = Badanie PSA całkowity i wolny: jak interpretować normy i wyniki |data = 2020-07-01 |data dostępu = 2020-10-08 |opublikowany = Fit-prostata.pl |url = https://fit-prostata.pl/badanie-psa-calkowity-wolny/ }}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Jacek Fijuth |tytuł = Czy chorych na miejscowo zaawansowanego raka gruczołu krokowego powinno się leczyć chirurgicznie? |czasopismo = Nowotwory. Journal of Oncology |data = 2013-10-25 |data dostępu = 2020-10-08 |issn = 2300-2115 |wolumin = 63 |numer = 5 |s = 419–422 |doi = 10.5603/njo.2013.0040 |url dostęp= http://dx.doi.org/10.5603/njo.2013.0040o}}</ref>.

<ref name="mpd">{{Cytuj pismo|autor=Manish Kohli, Donald J. Tindall |inni= Paweł Lesiak (kom.tłumacz)|opis= (z komentarzem HenrykHenryka ZielińskiZielińskiego)|tytuł=Postępy w diagnostyce i leczeniu raka gruczołu krokowego (New Developments in the Medical Management of Prostate Cancer)|url=httphttps://www.podyplomie.pl/indexpublish/system/articles/pdfarticles/000/011/003/original/Strony_od_MpD_2011_02-6.phppdf?id=56921468230800|czasopismo=Medycyna po Dyplomie|stronys=54–65|data=luty 2011|numer=2|wolumin=20}}{{martwy link|dostęp=o}}</ref>

<ref name="RoobolBörgermann">{{Cytuj pismo |nazwiskoautor = RoobolC. |imięBörgermann, = M.JH. |nazwisko2Loertzer, =P. RoobolHammerer, |imię2P. =Fornara, D.WM. |nazwisko3 = Schröder |imię3 = F.H.Graefen |tytuł = IsProbleme, additionalZielsetzung testingund necessaryInhalt inder menFrüherkennung withbeim prostate-specificProstatakarzinom antigen|czasopismo levels= ofDer 1.0 ng/mL or less in a population-based screening setting? (ERSPC, section Rotterdam)Urologe |czasopismodata = Urology2010 |wolumin = 6549 |numer = 2 |stronys = 343–346 |rok = 2005181–189 |doi = 10.10161007/j.urology.2004.09.046s00120-010-2234-7 |język = de|pmid = 1570805020180057|dostęp=z}}</ref>

<ref name="SchaefferRoobol">{{otwarty dostęp}} {{Cytuj pismo |nazwiskoautor = SchaefferMonique |imię = E.MJ. |nazwisko2Roobol, =Dina CarterW. |imię2Roobol, =Fritz H.B. Schröder |nazwisko3tytuł = KettermannIs |imię3additional =testing A.necessary |nazwisko4in =men Loebwith |imię4prostate-specific =antigen Slevels of 1.0 |nazwisko5ng/mL =or Ferrucciless |imię5in =a L.population-based |tytułscreening =setting? Prostate(ERSPC, specificsection antigenRotterdam) testing|czasopismo among= theUrology elderly–when|data to= stop?2005-02 |urldata dostępu =http://www.jurology.com/article/S0022 2020-10-5347(08)03280-1/pdf |czasopismoissn = J Urol1527-9995 |wolumin = 18165 |numer = 42 |stronys = 1606–1616 |rok = 2009343–346 |doi = 10.1016/j.jurourology.20082004.1109.117046 |pmid = 1924605915708050 |pmcjęzyk=en|dostęp=2668165z}}</ref>