Wikipedia

Zofia Czasznicka: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
drobne redakcyjne
m Przebudowa formatu przypisów dla jednego ze źródeł.
Linia 16:
}}
[[Plik:Malowane domy.jpg|mały|240x240px|książka „Malowane domy”|alt=]]
'''Zofia Czasznicka''' (ur. [[3 listopada]] [[1889]] w [[Maślikowszczyzna|Maślikowszczyźnie]] k. [[Mołodeczno|Mołodeczna]], zm. [[25 lipca]] [[1973]] w [[Warszawa|Warszawie]])<ref name="PWN">{{encyklopedia PWN|id = 3889317|tytuł=Czasznicka Zofia|data dostępu=2020-04-30}}</ref>{{odn|Huml|1989|s=232}} – artystka, specjalizująca się w tkactwie. Amatorsko zajmowała się etnografią<ref name=":0">{{Cytuj odn|autor = Ewa Fryś-Pietraszkowa |redaktor = Ewa Fryś Pietraszkowa, Anna Spiss |tytuł = Etnografowie i ludoznawcy polscy: sylwetki, szkice biograficzne. |data = 2007 |isbn = 978-83-87266-96-7 |wolumin = II |wydawca = Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Oddział Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego |s = 52}}</ref>. Działaczka [[Towarzystwo Popierania Przemysłu Ludowego|Towarzystwa Popierania Przemysłu Ludowego]], naczelnik Wydziału Sztuki Ludowej w [[Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego|Ministerstwie Kultury i Sztuki]]. Członkini warszawskiego oddziału [[Polskie Towarzystwo Ludoznawcze|Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego]].
 
== Życiorys ==
Urodziła się na [[Żmudź|Żmudzi]] w rodzinie ziemiańskiej<ref name{{odn|Fryś-Pietraszkowa|2007|s=":0" />52}}. Osierocona przez rodziców we wczesnym dzieciństwie, wychowywała się na folwarku ciotki<ref name=":1">{{Cytuj |autor = Janina Orynżyna |tytuł = Wspomnienie pośmiertne, Zofia Czasznicka (1889-1973) |czasopismo = Polska Sztuka Ludowa-Konteksty |data = 1974 |issn = 1230-6142 |numer = t.28 z 1 |s = 63}}</ref>. Odebrała tam pierwsze domowe nauczanie<ref name=":1" />. Już w Warszawie ukończyła Szkołę Dekoracyjno-Artystyczną pp. Chalus i [[Antonina Dunin-Sulgostowska|Dunin]], do której uczęszczała w latach 1907–1910{{odn|Huml|1989|s=232}}. Niedługo potem, w 1915 roku, wraz z opiekunami wyjechała do [[Rosja|Rosji]]<ref name=":1" />. Kursy pedagogiczne ukończone w Moskwie pozwoliły jej podjąć pracę w Niżnym Nowogrodzie, gdzie przez dwa lata prowadziła polską szkołę<ref name=":1" />. Gdy wróciła do kraju, jako wolna słuchaczka uczęszczała do [[Akademia Sztuk Pięknych im. Jana Matejki w Krakowie|krakowskiej ASP]]<ref name{{odn|Fryś-Pietraszkowa|2007|s=":0" />52}}. W tym samym jednak roku przeniosła się do Warszawy<ref name{{odn|Fryś-Pietraszkowa|2007|s=":0" />52}}. Tam uczęszczała na Państwowe Kursa Pedagogiczne dla Nauczycieli Rysunku pod kierownictwem prof. [[Karol Tichy|Karola Tichego]] (lata 1919–1922){{odn|Huml|1989|s=232}}. W okresie 1932–1930, w warszawskiej [[Szkoła Sztuk Pięknych w Warszawie|Szkole Sztuk Pięknych]], studiowała malarstwo u profesora [[Tadeusz Pruszkowski|Tadeusza Pruszkowskiego]], grafikę u prof. [[Władysław Skoczylas|Władysława Skoczylasa]], oraz architekturę wnętrz pod kierunkiem profesora [[Wojciech Jastrzębowski (artysta)|Wojciecha Jastrzębowskiego]]{{odn|Huml|1989|s=232}}.
 
Była aktywną członkinią [[Bloku Zawodowych Artystów]], [[Związek Polskich Artystów Plastyków|Związku Polskich Artystów Plastyków]] oraz warszawskiego [[Polskie Towarzystwo Ludoznawcze|Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego]]<ref name=":0" /><ref name=":2">{{Cytuj odn|autor = Ewa Fryś-Pietraszkowa |redaktor 2007|s= Ewa 52}}{{odn|Fryś-Pietraszkowa, Anna Spiss |tytuł = Etnografowie i ludoznawcy polscy: szkice, sylwetki biograficzne |data = 2007 |isbn = 978-83-87266-96-7 |wolumin = t. II |wydawca = Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Oddział Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego |s = 53}}</ref>. Pozostawała w bliskich relacjach z członkami Bractwa św. Łukasza<ref name=":1" />.
 
Mimo ciężkiej choroby, do ostatnich lat życia pozostała czynna zawodowo. Zmarła w wieku 84 lat w Warszawie. Pochowana na [[Cmentarz Powązkowski w Warszawie|Cmentarzu Stare Powązki]] (kwatera 155-5-18)<ref>{{Cmentarze Warszawa|id=44603|cmentarz=Cmentarz Stare Powązki|osoba=PIOTR PIOTROWICZ|data dostępu=2020-05-15}}</ref>.
Linia 28:
W 1928, jeszcze jako studentka, Czasznicka dołączyła do [[Spółdzielnia Artystów Ład|Spółdzielni Artystów „Ład”]]{{odn|Huml|1989|s=232}}, pozostała związana z nią aż do śmierci<ref name=":1" />. Przez pewien czas pełniła w niej funkcję kierowniczki działu tkactwa, później zasiadała w zarządzie spółdzielni<ref name=":1" />. Podczas II wojny światowej razem z [[Czesław Knothe|Czesławem Knothe]], [[Władysław Wincze|Władysławem Wincze]] i Władysławą Grużewską-Kowalczykową faktycznie kierowała spółdzielnią{{odn|Piwocki|1967|s=25}}. Była inicjatorką powojennej odnowy „Ładu”{{odn|Piwocki|1967|s=26}}; w 1945 weszła w skład zarządu{{odn|Piwocki|1967|s=27}}, z kolei w latach 1955–1958 pełniła funkcję przewodniczącej jego Rady Nadzorczej{{odn|Piwocki|1967|s=38}}.
 
Specjalizowała się w tkactwie, tworząc kilimy, makaty, dywany, tkaniny ścienne i obiciowe w rozmaitych technikach<ref name{{odn|Fryś-Pietraszkowa|2007|s=":0" />52}}. W okresie międzywojennym projektowała dla „Ładu” dywany o powierzchni całkowicie pokrytej runem, w zakresie wzorów bliskie wzornictwu tradycjnemu, o drobnych motywach geometrycznych wypełniających podziały płaszczyzny<ref>{{Cytuj książkę | tytuł = Spółdzielnia Artystów „Ład”: 1926-1996. T. 1 | nazwisko r = Jurga | imię r = Halina | rozdział = Kilimy, gobeliny, dywany | inni = Anna Frąckiewicz (red.) | wydawca = Muzeum Akademii Sztuk Pięknych | miejsce = Warszawa | rok = 1998 | strony = 166 | isbn = 83-87321-08-7}}</ref>.
 
[[Tkanina żakardowa|Tkaniny żakardowe]] zaczęła projektować dla „Ładu” w latach 30. XX w.{{odn|Bilewicz|1998|s=194}} i w latach 70. była autorką największej liczby ich projektów w historii spółdzielni{{odn|Bilewicz|1998|s=214}}. Styl żakardów Czasznickiej ewoluował wraz ze zmieniającymi się na przestrzeni lat trendami. Na początku lat 30. ich kompozycje były symetryczne, oparte na podstawowych figurach geometrycznych{{odn|Bilewicz|1998|s=184}}; już w połowie dekady powstawały wzory o bardziej płynnych liniach z motywami roślinnymi i zwierzęcymi osadzonymi na elemencie kratownicowym{{odn|Bilewicz|1998|s=191-192}}. W powojennym dorobku artystki występują żakardy o wzorze rozplanowanym według skośnej kratownicy (tendencja obecna już przed wojną), ale jest ona powyginana{{odn|Bilewicz|1998|s=204}}. Pod koniec lat 50. nastąpiło odejście od dominujących po wojnie wzorów bukietowo-kwiatowych, Czasznicka powróciła do motywów geometrycznych; w jej projektach można dostrzec inspirację [[malarstwo kaligraficzne|malarstwem kaligraficznym]] i [[informel|informelem]]{{odn|Bilewicz|1998|s=206-207}}. Artystka przyczyniła się do stworzenia polskiej odmiany żakardu artystycznego, z lnu, bawełny oraz wełny, charakteryzującego się ornamentami geometrycznymi i roślinnymi{{r|PWN}}. Żakardy Czasznickiej bywały wykorzystywane jako tkaniny obiciowe w obiektach kulturalnych i rządowych – w [[Pałac Brühla w Warszawie|Pałacu Brühla]] (1933){{odn|Bilewicz|1998|s=186-187}}, w salach Ministerstwa Budownictwa (1945) i sali obrad Sejmu PRL (1946){{odn|Bilewicz|1998|s=194}}, w [[Gmach Kancelarii Prezesa Rady Ministrów|gmachu Urzędu Rady Ministrów]] i teatrze Domu Kultury w [[Nowa Huta|Nowej Hucie]] (obie realizacje 1955){{odn|Bilewicz|1998|s=204}}.
 
Od końca lat 50. Czasznicka projektowała również słomianki – makaty ze słomy i lnu{{odn|Bilewicz|1998|s=213}}. Miały one charakter wertykalny i początkowo komponowane były z układów pasowych, wypełnionych motywami geometrycznymi{{odn|Bilewicz|1998|s=213}}. Około 1962 gama motywów została wzbogacona o uproszczone przedstawienia domów, ryb, motyli, gwiazd i iskier{{odn|Bilewicz|1998|s=213-214}}. Od połowy lat 60. artystka zaczęła wykorzystywać w swoich słomiankach ażury, co nadało makatom charakteru przestrzennego{{odn|Bilewicz|1998|s=214}}. Twórczość w tym zakresie przyniosła artystce złoty medal na XI Międzynarodowym triennale architektury wnętrz w [[Mediolan]]ie w 1957{{odn|Huml|1989|s=14}}<ref name{{odn|Fryś-Pietraszkowa|2007|s=":2" />53}}.
 
Do wybuchu [[II wojna światowa|II wojny światowej]], we współpracy z Towarzystwem Popierania Przemysłu Ludowego w Wilnie, prowadziła ośrodek tkactwa samodziałowego dla wiejskich tkaczek w Opsie<ref name=":1" />. Podobną działalność udało jej się podjąć w powiecie Rawa Mazowiecka, tym razem jednak przy współpracy z Ministerstwem Przemysłu i Handlu<ref name{{odn|Fryś-Pietraszkowa|2007|s=":2" />53}}. Była wykładowczynią w Szkole Instruktorów Tkactwa i Kilimiarstwa TPPL oraz w Szkole Przemysłowej Żeńskiej w Warszawie<ref name{{odn|Fryś-Pietraszkowa|2007|s=":2" />53}}. W 1945 roku, jako pierwsza, objęła urząd naczelnika Wydziału Sztuki Ludowej w Ministerstwie Kultury i Sztuki<ref name=":1" />, który sprawowała do 1950{{odn|Huml|1989|s=232}}. Opracowała plan opieki nad sztuką ludową. Kształciła pracowników wydziałów kultury w województwach i powiatach z zakresu dbania o twórczość ludową. Była również inicjatorką wielu wystaw i konkursów przeznaczonych dla lokalnych twórców, m.in. na malowanki zalipiańskie czy tradycyjne urządzenie i dekorację wnętrz izb na Kurpiach, w Kieleckiem i Łowieckiem<ref name=":1" />. Współpracowała z [[Cepelia|Cepelią]], pracując jako doradczyni i rzeczoznawczyni, z [[Państwowe Muzeum Etnograficzne w Warszawie|Państwowym Muzeum Etnograficznym]], a także (w latach 1951–1953) z [[Instytut Wzornictwa Przemysłowego|Instytutem Wzornictwa Przemysłowego]] jako doradczyni do spraw artystycznych{{odn|Huml|1989|s=232}}. Była jedną z inicjatorek opracowania ''[[Atlas Polskich Strojów Ludowych|Atlasu Polskich Strojów Ludowych]]''.
 
== Publikacje i wystawy ==
W czasach studenckich wystawiała swoje prace malarskie w [https://zacheta.art.pl/pl Galerii Zachęta] oraz tkaniny na wystawach Spółdzielni Artystów Ład w Brukseli i Warszawie, na [[Powszechna Wystawa Krajowa|Powszechnej Wystawie Krajowej]] w Poznaniu oraz warszawskim [[Instytut Propagandy Sztuki|Instytucie Propagandy Sztuki]]. Do rozpoczęcia II Wojny Światowej jej prace pojawiały się na wszystkich liczących się wystawach tkanin artystycznych w kraju i poza jego granicami<ref name{{odn|Fryś-Pietraszkowa|2007|s=":0" />52}}<ref name=":1" />. Niedługo przed wojną zorganizowała wystawę poświęconą sztuce ludowej w Inowłodzu. W 1962 w [[Kordegarda|Kordegardzie]] odbyła się wystawa „Tkaniny, malarstwo i rysunek”, będąca przeglądem jej twórczości<ref name{{odn|Fryś-Pietraszkowa|2007|s=":2" />53}}.
 
Czasznicka publikowała swoje artykuły m.in. w czasopiśmie [[Plastyka (grupa artystyczna)|Plastyka]]<ref name{{odn|Fryś-Pietraszkowa|2007|s=":0" />52}}. Opracowała ilustracje do albumu ''Haft i zdobienia stroju ludowego'' wydanego w Warszawie w 1955. Temat ten poruszyła również w artykule ''Zdobione gorsety ludowe,'' który ukazał się w czasopiśmie [http://www.konteksty.pl/ Polska Sztuka Ludowa] dwa lata wcześniej. Zebrała materiał ilustracyjny do książki dla dzieci ''Malowane domy,'' napisaną przez [[Wanda Borudzka|Wandę Borudzką]].
 
W 1977 warszawski okręg Związku Polskich Artystów Plastyków zorganizował pośmiertną wystawę jej prac<ref name{{odn|Fryś-Pietraszkowa|2007|s=":2" />53}}.
 
== Odznaczenia ==
* [[Order Odrodzenia Polski|Krzyż Kawalerski Orderu Odrodzenia Polski]]<ref name{{odn|Fryś-Pietraszkowa|2007|s=":2" />53}}
* [[Krzyż Zasługi|Złoty Krzyż Zasługi]] (15 lipca 1954)<ref>[https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/download.xsp/WMP19541121564/O/M19541564.pdf M.P. z 1954 r. 112, poz. 1564.] „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.</ref>
* [[Medal 10-lecia Polski Ludowej]] (19 stycznia 1955)<ref>[https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WMP19551011400 M.P. z 1955 r. nr 101, poz.1400] na wniosek Ministra Kultury i Sztuki.</ref>
Linia 53:
== Bibliografia ==
* {{Cytuj książkę | tytuł = Spółdzielnia Artystów „Ład”: 1926-1996. T. 1 | nazwisko r = Bilewicz | imię r = Hubert | rozdział = Żakardy w „Ładzie” | inni = Anna Frąckiewicz (red.) | wydawca = Muzeum Akademii Sztuk Pięknych | miejsce = Warszawa | rok = 1998 | isbn = 83-87321-08-7 | odn=tak}}
* {{Cytuj książkę | tytuł = Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne Tom II | nazwisko r = Fryś-Pietraszkowa | imię r = Ewa | rozdział = Zofia Czasznicka | inni = Ewa Fryś-Pietraszkowa, Anna Spiss (red.) | wydawca = Polskie Towarzystwo Ludoznawcze Oddział Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego w Krakowie | miejsce = Wrocław—Kraków | rok = 2007 | isbn = 978-83-87266-96-7 | odn=tak}}
* E. Fryś-Pietraszkowa, A. Spiss, ''Etnografowie i ludoznawcy polscy. Sylwetki, szkice biograficzne'', t. II (red.), 2007.
* {{Cytuj książkę | nazwisko = Huml | imię = Irena| tytuł = Współczesna tkanina polska | wydawca = Arkady | miejsce = Warszawa | data = 1989 | isbn= 83-213-3340-0 | odn=tak}}
* J. Orynżyna, ''Wspomnienie pośmiertne, Zofia Czasznicka (1889-1973)'', Polska Sztuka Ludowa – Konteksty 1974 t.28 z.1, s. 63.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Zofia_Czasznicka”