Rosja: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Nie podano opisu zmian Znaczniki: Wycofane usuwanie dużej ilości tekstu (filtr nadużyć) Z urządzenia mobilnego Z wersji mobilnej (przeglądarkowej) |
m Wycofano edycje użytkownika 46.76.160.136 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to WTM. Znacznik: Wycofanie zmian |
||
Linia 1:
{{Państwo infobox
|nazwa_oryginalna = {{k|ru|Российская Федерация}}
|nazwa_polska = Federacja Rosyjska
|flaga_obraz = Flag of Russia.svg
|herb_obraz = Coat of Arms of the Russian Federation.svg
|nazwa_dopełniacz = Rosji
|dewiza =
|dewiza_język =
|dewiza_polski =
|lokalizacja_obraz = Russia on the globe (+claims hatched) (Russia centered).svg
|konstytucja = [[Konstytucja Rosji]]
|państwo =
|język_urzędowy = [[język rosyjski|rosyjski]], lokalnie także [[Języki urzędowe Rosji|inne języki]]
|język_używany = rosyjski, lokalnie także ponad 150 innych<ref>Według danych spisu powszechnego z 2002 w Rosji używane są – oprócz rosyjskiego – 152 języki, [http://www.perepis2002.ru/ct/doc/TOM_04_04.xls dane dostępne w Internecie, dostęp 2009-03-04].</ref>
|stolica = [[Moskwa]] {{współrzędne|55°45′N 37°37′E}}
|ustrój_polityczny = ''de iure'' [[Demokracja|demokratyczny]]<br />''de facto'' [[republika]] [[Autorytaryzm (ustrój)|autorytarna]]
|typ_państwa = [[republika federalna]] o [[system semiprezydencki|semiprezydenckim systemie rządów]]<ref>{{cytuj książkę |nazwisko = Elgie |imię = Robert |tytuł = Semi-presidentialism outside Europe |url = http://books.google.com/books?id=0hYXZODY2HkC&printsec=frontcover&source=gbs_summary_r&cad=0 |wydawca = [[Routledge]] |miejsce = London; New York |rok = 2007 |strony = 8, 9, tablica 1.1 |isbn = 978-0-203-95429-4}}</ref><ref>{{cytuj stronę |url = http://web.archive.org/web/20080819200307/http://dss.ucsd.edu/~mshugart/semi-presidentialism.pdf |tytuł = Semi-Presidential Systems: Dual Executive and Mixed Authority Patterns |nazwisko = Shugart |imię = Matthew Søberg |autor link = |data = |rok = 2005 |opublikowany = |strony = 21 |język = en |data dostępu = 2012-11-02}}</ref>
|głowa_państwa = [[Władimir Putin]]
|głowa_państwa_opis = [[prezydenci Rosji|prezydent]]
|status_terytorium =
|zależne_od =
|głowa_terytorium =
|głowa_terytorium_opis =
|w_imieniu_tekst = Przewodniczący [[Duma Państwowa Federacji Rosyjskiej|Dumy]]
|w_imieniu_urząd = [[Wiaczesław Wołodin]]
|w_imieniu =
|szef_rządu = [[Michaił Miszustin]]
|szef_rządu_opis = [[premierzy Rosji|premier]]
|w_imieniu_tekst2 =
|w_imieniu_urząd2 =
|w_imieniu2 =
|powierzchnia = 17 075 400<ref group=uwaga name="a">Bez [[Autonomiczna Republika Krymu|Krymu]] i miasta [[Sewastopol]].</ref>
|powierzchnia_wód = 0,52%
|powierzchnia_miejsce = 1
|ludność = 146 877 088<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.gks.ru/free_doc/new_site/population/demo/PrPopul2018.xlsx |tytuł = Предварительная оценка численности постоянного населения на 1 января 2018 года и в среднем за 2017 год |język = ru |data dostępu = 2018-02-03}}</ref>
|gęstość = 8,56
|gęstość_miejsce = 213
|ludność_rok = 2018
|narodowości =
|ludność_miejsce = 9
|pkb = 1719,9 mld<ref name=IMF>[http://www.imf.org/external/pubs/ft/weo/2018/01/weodata/weorept.aspx?pr.x=85&pr.y=15&sy=2017&ey=2023&scsm=1&ssd=1&sort=country&ds=.&br=1&c=512%2C946%2C914%2C137%2C612%2C546%2C614%2C962%2C311%2C674%2C213%2C676%2C911%2C548%2C193%2C556%2C122%2C678%2C912%2C181%2C313%2C867%2C419%2C682%2C513%2C684%2C316%2C273%2C913%2C868%2C124%2C921%2C339%2C948%2C638%2C943%2C514%2C686%2C218%2C688%2C963%2C518%2C616%2C728%2C223%2C836%2C516%2C558%2C918%2C138%2C748%2C196%2C618%2C278%2C624%2C692%2C522%2C694%2C622%2C142%2C156%2C449%2C626%2C564%2C628%2C565%2C228%2C283%2C924%2C853%2C233%2C288%2C632%2C293%2C636%2C566%2C634%2C964%2C238%2C182%2C662%2C359%2C960%2C453%2C423%2C968%2C935%2C922%2C128%2C714%2C611%2C862%2C321%2C135%2C243%2C716%2C248%2C456%2C469%2C722%2C253%2C942%2C642%2C718%2C643%2C724%2C939%2C576%2C644%2C936%2C819%2C961%2C172%2C813%2C132%2C726%2C646%2C199%2C648%2C733%2C915%2C184%2C134%2C524%2C652%2C361%2C174%2C362%2C328%2C364%2C258%2C732%2C656%2C366%2C654%2C734%2C336%2C144%2C263%2C146%2C268%2C463%2C532%2C528%2C944%2C923%2C176%2C738%2C534%2C578%2C536%2C537%2C429%2C742%2C433%2C866%2C178%2C369%2C436%2C744%2C136%2C186%2C343%2C925%2C158%2C869%2C439%2C746%2C916%2C926%2C664%2C466%2C826%2C112%2C542%2C111%2C967%2C298%2C443%2C927%2C917%2C846%2C544%2C299%2C941%2C582%2C446%2C474%2C666%2C754%2C668%2C698%2C672&s=NGDPD%2CPPPGDP%2CNGDPDPC%2CPPPPC&grp=0&a= Report for Selected Countries and Subjects], International Monetary Fund.</ref>
|pkb_rok = 2018
|pkb_osoba = 11 947{{r|IMF}} [[Dolar amerykański|USD]]
|pkb_ppp = 4168,9 mld{{r|IMF}} [[Dolar międzynarodowy|dolarów międzynar.]]
|pkb_ppp_rok = 2018
|pkb_ppp_osoba = 28 958{{r|IMF}} dolarów międzynar.
|utworzenie_sposób =
|od_kogo = [[Rozpad ZSRR]]
|utworzenie_data = [[26 grudnia]] [[1991]]
|likwidacja_sposób =
|przez_kogo =
|likwidacja_data =
|religia_dominująca = [[prawosławie]] (71%)
|waluta_nazwa = 1 [[rubel rosyjski]] = 100 [[Kopiejka|kopiejek]]
|waluta_symbol = RUB
|UTC = +3 do +12
|hymn = <center>[[Plik:National Anthem of Russia (2000), instrumental, one verse.ogg]]</center>{{K|ru|[[Hymn Państwowy Federacji Rosyjskiej|Государственный гимн Российской Федерации]]}}
|hymn_nazwa_polska = Hymn Państwowy Federacji Rosyjskiej
|kod_ISO = RU
|domena = [[.ru]], [[.su]], [[.рф]]
|kod_samochodowy = RUS
|kod_samolotowy = CCCP, RA, RF i VP
|numer_kierunkowy = +7
|terytoria_zależne =
|terytoria_autonomiczne =
|mapa_obraz = Rs-map.png
|uwagi =
|commons = Category:Russia
|wikisłownik = Rosja
|wikinews = Portal:Rosja
}}
[[Plik:Medved mzoo.jpg|mały|upright|[[Niedźwiedź brunatny]] w [[Ogród zoologiczny w Moskwie|moskiewskim ogrodzie zoologicznym]]. Niedźwiedź zajmuje szczególne miejsce w kulturze rosyjskiej, a od czasu kiedy [[William Shakespeare|William Szekspir]] przyrównał Rosję do „niedźwiedzia z północy”, stał się symbolem Rosji<ref>[http://www.wsu.edu:8001/~delahoyd/shakespeare/sample9.html The Bear Understanding: The Presence and Meaning of the Bear in Shakespeare’s The Winter’s Tale].</ref>.]]
'''Rosja''', '''Federacja Rosyjska''' ({{w języku|ru|Россия}}, Rossija, {{wymowa|Ru-Россия.ogg}}; {{w języku|ru|Российская Федерация}}, Rossijskaja Fiedieracyja, {{wymowa|Ru-Rossiyskaya Federatsiya.ogg}}) – [[federacja|państwo federacyjne]] rozciągające się od [[Europa Wschodnia|Europy Wschodniej]] (z [[obwód kaliningradzki|eksklawą w Europie Środkowej]]) przez północną część [[Azja|Azji]] do [[Ocean Spokojny|Oceanu Spokojnego]]<ref>[http://www.britannica.com/EBchecked/topic/513251/Russia Internetowa wersja encyklopedii Britannica].</ref>, [[podział terytorialny Rosji|składające się]] według [[konstytucja Rosji|swojej konstytucji]] z 85 podmiotów federalnych<ref>{{Cytuj stronę |url = http://news.kremlin.ru/media/events/files/41d4cb13aebe4745e230.pdf |tytuł = ''Federalna ustawa konstytucyjna „O przyjęciu do Federacji Rosyjskiej Republiki Krymu i utworzenia nowych podmiotów – Republiki Krymu i miasta federalnego Sewastopol”'', zatwierdzony przez Dumę Państwową w dniu 20 marca 2014 |język = ru |data = 2014-03-21 |opublikowany = Administracja prezydenta Rosji |data dostępu =}}</ref><ref>{{Cytuj stronę |url = http://news.kremlin.ru/media/events/files/41d4cb1349c4325d7681.pdf |tytuł = ''Dekret Prezydenta Federacji Rosyjskiej „O powstaniu Krymskiego Okręgu Federalnego”'' |data = 2014-03-21 |język = ru |opublikowany = Administracja prezydenta Rosji |data dostępu =}}</ref>.
Federacja Rosyjska jest [[Lista państw świata według powierzchni|największym państwem na świecie pod względem powierzchni]] oraz [[Lista największych państw w historii|szóstym pod względem wielkości w historii świata]]. Pod względem liczby ludności zajmuje [[Lista państw świata według liczby ludności|9. miejsce]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.gks.ru/scripts/free/1c.exe?XXXX09F.2.1/010000R |tytuł = Federacja Rosyjska: generalna charakterystyka |opublikowany = [[Federalna Służba Statystyki Państwowej|Federalna Służba Statystyczna]] |język = en |archiwum = http://web.archive.org/web/20031021014415/http://www.gks.ru/scripts/free/1c.exe?XXXX09F.2.1/010000R |zarchiwizowano = 2003-10-21 |data dostępu = 2011-02-05}}</ref>. Rosja należy do największych gospodarek świata, pod względem PKB zajmuje 6. miejsce na świecie<ref name="worldbank" />. Państwo rosyjskie dysponuje największymi na świecie [[Zasoby naturalne|zasobami naturalnymi]] i źródłami energii<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.unesco.ru/en/?module=pages&action=view&id=1 |tytuł = Komisja Federacji Rosyjskiej przy UNESCO: panorama Rosji |opublikowany = UNESCO.ru |język = en |data dostępu = 2011-02-05}}</ref>. Rosja jest członkiem wielu międzynarodowych organizacji, m.in. jednym z pięciu stałych członków [[Rada Bezpieczeństwa Organizacji Narodów Zjednoczonych|Rady Bezpieczeństwa ONZ]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.un.org/sc/members.asp |tytuł = Members of the Security Council |opublikowany = ONZ |język = en |data dostępu = 2010-01-22}}</ref>, [[G20]], [[Euroazjatycka Unia Gospodarcza|Euroazjatyckiej Unii Gospodarczej]], [[Wspólnota Niepodległych Państw|Wspólnoty Niepodległych Państw]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.cis.minsk.by/ |tytuł = Oficjalna strona Komitetu WNP w Mińsku |opublikowany = WNP |język = ru |data dostępu = 2011-02-04}}</ref>, [[Szanghajska Organizacja Współpracy|Szanghajskiej Organizacji Współpracy]]<ref>{{cytuj stronę |url = http://www.sectsco.org/ |tytuł = Oficjalna strona Szanghajskiej Organizacji Współpracy |opublikowany = SOW |język = ru |data dostępu = 2011-02-04}}</ref> i odgrywa znaczącą rolę w polityce światowej. Według serwisu Numbeo, Rosja ma najgorszy w Europie wskaźnik jakości życia<ref>{{cytuj stronę |url = https://www.numbeo.com/quality-of-life/rankings_by_country.jsp?title=2020®ion=150 |tytuł = Europe: Quality of Life Index by Country 2020|autor = numbeo |język = en |data dostępu = 2020-06-29}}</ref>.
[[Ruś Kijowska#Współczesne spory o interpretacje i dziedzictwo Rusi Kijowskiej|Według historiografii rosyjskiej]] początki rosyjskiej państwowości sięgają IX wieku i [[Ruś Kijowska|Rusi Kijowskiej]]. Kultura ruska kształtowała się pod silnym wpływem [[Słowianie południowi|Słowian południowych]] i [[Cesarstwo Bizantyńskie|Bizancjum]], za których pośrednictwem przyjęto [[prawosławie]]. W XII wieku Ruś uległa rozbiciu na [[księstwo udzielne|księstwa udzielne]]. Wydzielone w XIII wieku [[Księstwo Moskiewskie]] doprowadziło do scalenia północno-wschodnich ziem ruskich i wyzwolenia ich spod panowania tatarskiego (XIII–XV w.). Najazdy tatarskie wywarły silny wpływ na historię Rusi, a sami [[Tatarzy]] są obecnie największą mniejszością etniczną Rosji. W 1547 [[Iwan IV Groźny]] został koronowany na cara, a nazwa państwa została zmieniona na [[Carstwo Rosyjskie]]. W latach 862–1598 dynastią panującą byli [[Rurykowicze]], w latach 1613–1917 na tronie zasiadali [[Romanowowie]]. Za panowania [[Piotr I Wielki|Piotra Wielkiego]] doszło do umocnienia pozycji Rosji na arenie międzynarodowej i ustanowienia [[Imperium Rosyjskie]]go. W XVI–XIX w. Rosja zyskała ogromne obszary w Europie Wschodniej, Azji Północnej, Środkowej, na Kaukazie oraz [[Rosyjska kolonizacja Ameryki Północnej|przejściowo w Ameryce Północnej]] (obecność rosyjską na tym kontynencie zakończyła [[zakup Alaski|sprzedaż Alaski USA]] w 1867). [[Rewolucja lutowa 1917|Rewolucja lutowa]] w marcu 1917 (w czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]]) obaliła [[samodzierżawie|carat]], wprowadzając rządy wielopartyjne i swobody obywatelskie. We wrześniu 1917 [[Rząd Tymczasowy Rosji|Rząd Tymczasowy]] ogłosił Rosję republiką. W nocy z 6/7 listopada 1917, tuż przed rozpisanymi przez Rząd Tymczasowy pierwszymi w historii Rosji [[Wybory do Konstytuanty w Rosji 1917|demokratycznymi wyborami]] do [[Wszechrosyjskie Zgromadzenie Ustawodawcze|Wszechrosyjskiego Zgromadzenia Ustawodawczego]] ([[konstytuanta|konstytuanty]] Rosji), [[bolszewicy]] dokonali [[rewolucja październikowa|zbrojnego przewrotu]], przejmując władzę w kraju. W styczniu 1918 rozpędzili wybraną konstytuantę, a następnie – po krwawej [[wojna domowa w Rosji|wojnie domowej]] – utrwalili w Rosji [[dyktatura|dyktatorski]], [[System jednopartyjny|monopartyjny]] system [[totalitaryzm|totalitarnej]] władzy [[partia komunistyczna|partii komunistycznej]], trwający do lat 90. XX wieku. W 1922 bolszewicy utworzyli państwo federacyjne ([[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich]]), w którym [[Rosyjska Federacyjna Socjalistyczna Republika Radziecka]] (RFSRR) odgrywała rolę dominującą. Rządy [[sekretarz generalny|sekretarza generalnego]] [[Komunistyczna Partia Związku Radzieckiego|Wszechzwiązkowej Komunistycznej Partii (bolszewików)]] [[Józef Stalin|Józefa Stalina]] doprowadziły do industrializacji ZSSR, w którego gospodarce główną rolę odgrywał przemysł ciężki – zbrojeniowy<ref>{{Cytuj |autor = Wheatcroft, S. G.; Davies, R. W.; Cooper, J.M. |tytuł = Soviet Industrialization Reconsidered: Some Preliminary Conclusions about Economic Development between 1926 and 1941 |czasopismo = The Economic History Review |data = May 1986|s=Vol. 39, No. 2, s. 264-294}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Gregory, Paul R. |tytuł = The Political Economy of Stalinism: Evidence from the Soviet Secret Archives |data = 2004 |isbn = 0-521-53367-8 |wydawca = Cambridge University Press|s=218–220}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł = Народное хозяйство СССР в 1960 году |data = 1961 |data dostępu = 2017-07-27 |miejsce = Москва |opublikowany = Госстатиздат ЦСУ СССР |url = http://mysteriouscountry.ru/wiki/index.php/%D0%9D%D0%B0%D1%80%D0%BE%D0%B4%D0%BD%D0%BE%D0%B5_%D1%85%D0%BE%D0%B7%D1%8F%D0%B9%D1%81%D1%82%D0%B2%D0%BE_%D0%A1%D0%A1%D0%A1%D0%A0/1960 |język = ru}}</ref>. Zmiany te kosztowały jednak życie wielu milionów ludzi – ofiar [[Wielki głód na Ukrainie|głodu]] w konsekwencji [[kolektywizacja w ZSRR|przymusowej kolektywizacji rolnictwa]] i [[wielki terror (ZSRR)|polityki terroru]]. Od końca lat siedemdziesiątych XX wieku ZSRR przeżywał okres stagnacji. W 1991, pod rządami [[Michaił Gorbaczow|Michaiła Gorbaczowa]], po [[Pucz moskiewski|pucz Janajewa]] ZSRR został rozwiązany na mocy [[Porozumienie białowieskie|umowy białowieskiej]] (8 grudnia 1991) i od tej pory Rosja i 14 dotychczasowych [[republika radziecka|republik związkowych ZSRR]] tworzą samodzielne państwa.
== Nazwa kraju ==
| |||