Saladyn: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m drobne merytoryczne |
m MalarzBOT: WP:CHECK#64: poprawiam link tożsamy z tekstem linka |
||
Linia 36:
}}
'''Saladyn''', [[
Był synem [[Ajjub ibn Szazi|Ajjuba ibn Szaziego]], [[Kurdowie|Kurda]] służącego wraz ze swoim bratem [[Szirkuh]]em najpierw [[Seldżukidzi|Seldżukom]], a następnie [[Zengidzi|Zengidom]]. Wziął udział w wyprawach swojego wuja do [[Egipt
W 1187 zadał druzgocącą klęskę wojskom [[Królestwo Jerozolimskie|Królestwa Jerozolimskiego]] [[Bitwa pod Hittin|w bitwie pod Hittinem]], po czym opanował niemal wszystkie ziemie krzyżowców, włącznie z [[Jerozolima|Jerozolimą]]. W odpowiedzi na utratę Ziemi Świętej w Europie zwołano [[III wyprawa krzyżowa|III krucjatę]], która w latach 1189–1192 odbiła z rąk Saladyna [[Akka|Akkę]], [[Jafa|Jafę]] i [[Aszkelon|Askalon]], jednak okazała się niezdolna do opanowania Jerozolimy. Rozejm zawarty we wrześniu 1192 potwierdzał większość zdobyczy Saladyna, oddając krzyżowcom jedynie wybrzeże Palestyny aż po Jafę.
Został pochowany w [[Meczet Umajjadów|Meczecie Umajjadów w Damaszku]]. Po swojej śmierci stał się przedmiotem licznych dzieł o charakterze zarówno historiograficznym, jak i literackim, które zazwyczaj przedstawiały jego uszlachetniony i uromantyczniony wizerunek. W europejskiej literaturze stał się typem "szlachetnego muzułmanina". Jego osoba jest wykorzystywana w dzisiejszym świecie [[
== Życiorys ==
Linia 54:
Regentem u boku As-Saliha w Aleppo został [[eunuch]] Kumusztakin, zaś Saladyn, także pretendujący do opieki nad młodym Zengidą, jeszcze w tym samym 1174 roku zajął Damaszek, wezwany przez miejscowego [[emir]]a Ibn al-Mukaddama. Wkrótce potem włączył też do swoich posiadłości [[Hims]], [[Hama|Hamę]] i [[Baalbek]]. W latach 1175 i 1176 Saladyn pokonał siły As-Saliha w dwóch bitwach i faktycznie zmusił do uznania swojej zwierzchności, ujmując ją jako obowiązek dostarczania wojska na wojnę z Frankami. W roku 1180 Nur ad-Din Muhammad, [[Artukidzi|artukidzki]] władca Hisn Kajfy (dzis. [[Hasankeyf]]), poprosił Saladyna o interwencję w obronie przed [[Sułtanat Rumu|sułtanem Rumu]] [[Kilidż Arslan II|Kilidż Arslanem]] (1156–1192). W rezultacie obaj sułtani spotkali się nad rzeką [[Göksu]] i uzgodnili że terytorium Artukidów znajdzie się w strefie wpływów Saladyna. W grudniu 1181 roku As-Salih zmarł i władzę w Aleppo przejął jego kuzyn [[Izz ad-Din Masud]] (1180–1193) z [[Mosul]]u. Niemal natychmiast wybuchła wojna pomiędzy Izz ad-Dinem a Saladynem, chociaż ten pierwszy bardzo szybko wymienił Aleppo na [[Sindżar]] ze swoim bratem [[Imad ad-Din Zengi II|Zengim II]] (1171–1197). Saladyn przybył pod Aleppo we wrześniu 1182 roku, lecz zamiast prowadzić wojnę raczej wdał się w negocjacje. Przy okazji został jednak zaproszony przez sprzyjających mu pomniejszych władców po drugiej stronie [[Eufrat]]u, gdzie zaakceptował sojusz lub odebrał hołd [[Begteginidzi|Begteginidów]], Zengidów i Artukidów panujących w takich miastach jak Sarudż (dzis. [[Suruç]]), Ruha (dzis. [[Şanlıurfa]]), [[Ar-Rakka]] i [[Nusaybin]]. Ostatecznie Saladyn rozpoczął także oblężenie Mosulu, które jednak szybko zwinął, w drodze powrotnej na zimowe kwatery zajmując Sindżar. W kwietniu 1183 roku Saladyn zajął Amidę (dzis. [[Diyarbakır]]) i zgodnie z przyrzeczeniem przekazał ją Nur ad-Din Muhammadowi. Po tym wydarzeniu poddali mu się także Artukidzi z Majjafarikinu (dzis. [[Silvan]]) i [[Mardin]]u, zaś w czerwcu 1183 roku Zengi II oddał Aleppo, otrzymując w zamian ponownie Sindżar wraz z dodatkowymi miastami{{odn|Richards|1995|s=910–911}}{{odn|Holt|1993|s=70–71}}.
W lipcu 1185 roku Saladyn ponownie rozpoczął obleganie Mosulu, w grudniu musiał jednak odstąpić od miasta, gdyż poważnie się rozchorował. Niemniej Izz ad-Din Masud był już wyczerpany walką i w lutym 1186 roku uzgodniono warunki pokoju, zgodnie z którym Zengida uznawał zwierzchność Saladyna i zobowiązywał się dostarczać mu wojsk na potrzeby dżihadu{{odn|Richards|1995|s=911}}{{odn|Holt|1993|s=71}}. Saladyn był tak chory w styczniu i lutym 1186 roku, że wydawało się iż umrze (podyktował nawet testament). Pod koniec lutego zaczął jednak wracać do zdrowia – niektórzy historycy wiążą tę ciężką chorobę z wewnętrzną przemianą Saladyna, który odtąd miał poświęcić się wojnie przeciwko krzyżowcom, podczas gdy wcześniej walczył głównie z muzułmanami{{odn|Asbridge|2015|s=315–318}}. Jak pisze [[Peter M. Holt]]: "poczynania Saladyna w ciągu dwunastu lat po śmierci Nur ad-Dina dowodzą, że był on postacią kontrowersyjną, co znalazło odbicie zarówno w ocenie współczesnych mu kronikarzy, jak i w pracach historyków naszych czasów. Wydarzenia na przestrzeni lat 569/1174–581/1186 wskazują, że myślą przewodnią jego polityki była nie tyle [[
Po tym jak powrócił do zdrowia Saladyn przystąpił do reorganizacji swojego państwa, dzieląc je niemal w całości pomiędzy członków swojego rodu, samemu zaś zatrzymując jedynie władzę zwierzchnią nad nimi. Najważniejsze posiadłości otrzymali jego synowie: najstarszy [[Al-Afdal Ali]] (1193–1196) Damaszek, [[Al-Aziz Usman]] (1193–1198) Egipt zaś [[Az-Zahir Ghazi]] (1193–1216) Aleppo. Młodszy brat Saladyna [[Al-Adil]] (1193–1218) został regentem małoletniego Al-Aziza w Egipcie, zaś bratanek Saladyna [[Al-Muzaffar Umar]] otrzymał Hamę i szereg posiadłości w [[Al-Dżazira|Al-Dżazirze]]. Jeszcze wcześniej Saladyn przekazał Hims synowi Szirkuha, [[Muhammad Ibn Szirkuh|Muhammadowi]], i miastem odtąd mieli rządzić jego kolejni potomkowie{{odn|Asbridge|2015|s=319–320}}{{odn|Holt|1993|s=64}}.
Linia 66:
== Dziedzictwo ==
[[Plik:Damascus(js) 12.jpg|thumb|Grób Saladyna w Damaszku]]
Saladyn zmarł 4 marca 1193 roku. Początkowo pochowano go w damasceńskiej cytadeli, jednak w grudniu 1195 roku jego ciało zostało przeniesione do nowo zbudowanego grobu (''turba'') w [[Meczet Umajjadów|Meczecie Umajjadów]]. Jakikolwiek był wcześniejszy stosunek do niego wśród muzułmanów (a wielu uważało go po prostu za uzurpatora), wydaje się że pod koniec życia jego pretensje do przewodzenia ogólnomuzułmańskiemu dżihadowi zostały uznane, o czym świadczy choćby fakt, że podczas trzeciej krucjaty zengidzcy władcy Mosulu i Sindżaru konsekwentnie przysyłali mu swoje oddziały, pomimo tego, że w ówczesnej sytuacji nie miał on właściwie żadnych środków, żeby ich do tego zmusić{{odn|Richards|1995|s=912}}{{odn|Asbridge|2015|s=317}}. Obraz Saladyna obecny zarówno w dawnej, jak i współczesnej historiografii, został ukształtowany przede wszystkim przez jego muzułmańskich biografów – w szczególności służących na jego dworze [[Imad ad-Din al-Isfahani|Imad ad-Dina al-Isfahaniego]] i [[Baha ad-Din ibn Szaddad|Baha ad-Dina ibn Szaddada]]. Ich dzieła miały charakter [[
Pomimo walki z krzyżowcami w europejskiej literaturze Saladyn stał się typem „szlachetnego muzułmanina”, czego świadectwem może być umieszczenie go przez [[Dante Alighieri|Dantego]] w ''[[Otchłań|limbo]]'', wraz z wielkimi ludźmi starożytności, którym oszczędzono piekła. W późnym średniowieczu i w czasach nowożytnych zainteresowanie [[Wyprawy krzyżowe|krucjatami]], a tym samym także postacią Saladyna, znacznie spadło zarówno wśród chrześcijan jak i muzułmanów. W Europie wzrosło ono ponownie dopiero w okresie [[romantyzm]]u, czego wyrazem w przypadku Saladyna była powieść [[Walter Scott|Waltera Scotta]] ''[[Talizman (powieść Waltera Scotta)|Talizman]]'', gdzie szkocki powieściopisarz stworzył jego "romantyczny" wizerunek jako dzielnego i mądrego "[[Szlachetny dzikus|szlachetnego dzikusa]]". Pod wpływem europejskim pod koniec XIX wieku także w świecie muzułmańskim zaczęło odżywać zainteresowanie okresem krucjat, jednak proces idealizowania Saladyna jako głównego islamskiego bohatera walk o Ziemię Świętą nabrał rozpędu dopiero po utworzeniu na terenie Palestyny państwa [[Izrael]] w 1948 roku. W świecie islamu zaczęto porównywać zajęcie Palestyny przez Izrael do jej wcześniejszego zaboru przez krzyżowców, zaś Saladyn, który pokonał najeźdźców średniowiecznych, stał się głównym wzorem walki z najeźdźcami współczesnymi. I tak m.in. prezydent Egiptu [[Gamal Abdel Naser|Naser]] twierdził, że stworzenie Izraela było „substytutem krucjat”, i próbował w różny sposób nawiązywać do osoby Saladyna, czego wyrazem było m.in. powstanie w roku 1963 filmu ''[[Saladyn (film)|Saladyn]]'' w reżyserii [[Jusuf Szahin|Jusufa Szahina]], swego czasu najdroższego arabskiego filmu. Także prezydent Syrii [[Hafiz al-Asad]] uważał się za "nowego Saladyna". Najsilniej kult osoby Saladyna propagował chyba jednak prezydent [[Irak]]u [[Saddam Husajn]], który podkreślał zwłaszcza wspólne z nim miejsce urodzenia w [[Tikrit|Tikricie]]. Irackie znaczki i banknoty przedstawiały Saladyna obok Saddama, a jego pałace były udekorowane złotymi statuami prezydenta w stroju sułtana{{odn|Claasens|2006|s=1063}}{{odn|Richards|1995|s=913–914}}{{odn|Asbridge|2015|s=631–639}}.
| |||