Historia przyszłości: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
1833 (8 zamiast 9) |
Misiek1997 (dyskusja | edycje) mNie podano opisu zmian |
||
Linia 3:
Wiadomo, że powstało siedem wersji ''Historii...'', przetrwało z nich jednak tylko kilka kart (z roku 1833 i 1835) oraz liczne relacje z drugiej ręki. Adam Mickiewicz bowiem, za namową przyjaciół, sukcesywnie darł, palił i wyrzucał kolejne rękopisy, gdyż obawiał się, iż ich publikacja mogłaby zaszkodzić sprawie polskiej, jako że utwór prognozował nader poważną wizję przyszłości, rozbieżną z ówczesną sytuacją społeczno-polityczną.
Najwcześniejsza, tzw. [[Petersburg|petersburska]] wersja ''Historii przyszłości'' to [[powieść]] [[utopia|utopijna]], zaliczana do [[fantastyka|fantastyki]] politycznej, [[fantastyka naukowa|naukowej]] i społecznej, przedstawia wizję przyszłości o typie [[Racjonalizm filozoficzny|racjonalistycznym]]. Kolejne wersje mają charakter [[Traktat (nauka)|traktatów]] [[filozofia historii|historycznych]], [[publicystyka|publicystyki]], bądź [[historia alternatywna|historii alternatywnych]] z elementami humoru i [[groteska|groteski]], a ostatnia stanowi powieść [[antyutopia|antyutopijną]]. ''Historia...'' to utwór napisany przez Mickiewicza częściowo po [[język polski|polsku]], a częściowo – w [[język francuski|języku francuskim]]. Inspirowana była w pewnym stopniu lekturą technicystycznej utopii
[[Jan Tadeusz Bułharyn|Jana Tadeusza Bułharyna]] (''Сцена из частной жизни в 2028 году'', 1828), a później także twórczością [[Władimir Odojewski|Władimira Odojewskiego]] (''Косморама'', 1840).
Linia 12 ⟶ 9:
Znamy ją z informacji przekazanych przez przyjaciela poety Antoniego Odyńca (od niego pochodzi także wiadomość o tytule utworu). Powstała w Petersburgu w roku 1829, rękopis zaginął. Napisana po francusku, przedstawiała fantazję na temat dalszych losów ludzkości – przyszły triumf techniki i upadek moralny Europy, a także jej uratowanie przez kobiety przed najazdem Chińczyków.
Obserwacja konkretnych osiągnięć współczesnej [[wynalazek|wynalazczości]] i pierwszych prób technicyzacji życia, doprowadziła Mickiewicza do stworzenia oryginalnego obrazu przyszłych czasów, w których człowiek przezwycięży czas i przestrzeń oraz nawiąże komunikację międzyplanetarną. Świat uległ ''rozszerzeniu'' dzięki ''wejściu Ziemi w stosunki z [[planeta]]mi '' – nie zachowały się jednak opisy Mickiewiczowskich [[kosmita|
▲prób technicyzacji życia, doprowadziła Mickiewicza do stworzenia oryginalnego obrazu przyszłych czasów, w których człowiek przezwycięży czas i przestrzeń oraz nawiąże komunikację międzyplanetarną. Świat uległ ''rozszerzeniu'' dzięki ''wejściu Ziemi w stosunki z [[planeta]]mi '' – nie zachowały się jednak opisy Mickiewiczowskich [[kosmita|Obcych]].
Autor zdawał sobie sprawę z roli [[transport kolejowy|komunikacji kolejowej]], stąd też jego Europa zostaje pokryta gęstą siecią kolei żelaznych, co ''przemienia postać świata''. Dzięki wielkim [[statek handlowy|statkom]] przemierzającym oceany i rozwożącym towary w różne części świata, dojdzie do powstania międzynarodowych [[targi|targów]]. Mickiewicz opowiada o ''całych miastach domów i sklepów budowanych z żelaza na kołach, a pędzących po kolejach żelaznych ze wszech stron ludu na [[jarmark]] pod [[Lizbona|Lizboną]], dokąd znowu ocean w olbrzymich okrętach przynosi płody innych części świata''.▼
▲też jego Europa zostaje pokryta gęstą siecią kolei żelaznych, co ''przemienia postać świata''. Dzięki wielkim [[statek handlowy|statkom]] przemierzającym oceany i rozwożącym towary w różne części świata, dojdzie do powstania międzynarodowych [[targi|targów]]. Mickiewicz opowiada o ''całych miastach domów i sklepów budowanych z żelaza na kołach, a pędzących po kolejach żelaznych ze wszech stron ludu na [[jarmark]] pod [[Lizbona|Lizboną]], dokąd znowu ocean w olbrzymich okrętach przynosi płody innych części świata''.
Pojawiają się w prognozie poety ''[[lustro Archimedesa|Archimedesowe zwierciadła]]'' ustawione na ogromnych przestrzeniach w ten sposób, że ''ogniste litery odbite w pierwszym w okamgnieniu odbijane są w ostatnim''. Dzięki temu możliwe stało się błyskawiczne przekazywanie informacji do najdalszych zakątków naszego globu. Na niebie wiszą olbrzymie [[teleskop]]y, ''przez które z [[balon]]ów można całą [[Ziemia|Ziemię]] obejrzeć, a z Ziemi widzieć, co się dzieje na jej [[satelita]]ch''.▼
▲ustawione na ogromnych przestrzeniach w ten sposób, że ''ogniste litery odbite w pierwszym w okamgnieniu odbijane są w ostatnim''. Dzięki temu możliwe stało się błyskawiczne przekazywanie informacji do najdalszych zakątków naszego globu. Na niebie wiszą olbrzymie [[teleskop]]y,
Przewidziany został przez Mickiewicza niebywały rozkwit [[technika|techniki]], a więc balony, latające w powietrzu ''jak żurawie lub gęsi'', mogące docierać na inne planety, czy przyrządy akustyczne, za pomocą których ''siedząc spokojnie przy kominku, w hotelach, można słuchać dawanych w mieście koncertów lub wykładów lekcji publicznych''. Autor widział także możliwość budowy [[samolot]]u (cięższej od powietrza ''machiny latającej'' z własnym napędem): ''Kiedyś może się ta sztuka tyle wydoskonalić, że [[maszyna parowa]] będzie latać na własnych skrzydłach, bez balonu''.
Mickiewicz ukazuje Europę, która padła w przyszłości pod najazdem [[Chiny|Chińczyków]], lecz [[cywilizacja zachodnia|Zachód]] uratowały kobiety – to one są ''wojownikami jutra''. W dwuizbowym polskim [[parlament|parlamencie]] kobiety zasiadają w [[Sejm Rzeczypospolitej Polskiej|izbie niższej]], mężczyźni – w [[Senat Rzeczypospolitej Polskiej|izbie wyższej]]. Zwycięską bitwę nad [[Wisła|Wisłą]] stoczy bohaterska kobieta-wódz, stojąca na czele niewiast i młodzieży, czyli tych części społeczeństwa, która nie wyzbyły się [[romantyzm|uczucia]], [[prometeizm|poświęcenia]] i [[heroizm]]u.
Utwór Mickiewicza jest nie tylko utopijnym obrazem przyszłości, ale także historią. Przedstawiona wizja została bowiem ujęta z pozycji spraw należących już do przeszłości. [[Narrator]] wypowiada swoje kwestie w trzecim wieku trzeciego tysiąclecia; on sam jest [[historia|historykiem]], a jego dzieło – [[kronika|historiografią]]. Wyjściowa sytuacja [[fabuła|fabularna]] przypada na rok 2000, dwa dalsze rozdziały przedstawiają obraz lat 2100–2200. Utwór kończy się opisem nawiązania przez ludzi kontaktu z innymi [[życie pozaziemskie|cywilizacjami]] w Kosmosie.
== Wersja druga ==
Powstała w Paryżu i Dreźnie, napisana po francusku w latach 1831–1833 i podobno spalona w roku 1833, określana również jako ''redakcja I''. Wersja ta nawiązuje do publicystycznej fazy utopii [[oświecenie (epoka)|oświecenia]], [[narracja]] przybiera postać [[historiografia|historiograficznego]] opisu [[Voltaire|wolteriańskiego]].
Autor ukazuje sytuację polityczną we [[Francja|Francji]] po obaleniu rządów [[Ludwik Filip I|Ludwika Filipa]]. Europa zostaje ogarnięta rewolucją. Republikanie dostają się w kleszcze dwóch armii: [[monarchizm|monarchistycznej]] i wojsk sfederowanych (nieludzkich w okrucieństwie [[proletariat|proletariuszy]], którzy doprowadzili do rozłamu w starej partii radykalistów na ''realistów'' i ''ludzi''). Na czele sfederowanych stoją rozzuchwaleni przywódcy: Didko, Wizat i Oprawca, domagający się zniesienia
[[dziedziczenie (prawo)|praw dziedziczenia]] i zastąpienia nazwisk liczbami. ''Przedkładano zatem, aby nazwiska zastąpić znakami liczb, gdyż te nie wyrażają nic i jako takie łatwo można je zmieniać. W ten sposób Francja, podzielona na dziesięć serii, obejmowałaby w każdej serii pewną liczbę obywateli. Pierwszy urzędnik pierwszej serii miałby numer 1, jego podwładni – numery 2, 3 itd. Prości obywatele nie mieliby żadnego współczynnika. Systemat tego rodzaju zadałby ostatni cios osobistej miłości własnej tudzież [[indywidualizm]]owi''. Krwawe walki kończą się rzezią monarchistów, a republikanie rozprawiają się z proletariuszami{{r|A Mickiewicz Dzieła t 4 pod}}.
Linia 55 ⟶ 40:
== Wersja piąta ==
Z niej pochodzi fragment zachowany w autografie stanowiącym obecnie własność [[Muzeum Adama Mickiewicza w Paryżu|Muzeum Mickiewicza w Paryżu]]. Są to właściwie dwa fragmenty ''Historii przyszłości'' w języku francuskim, które stanowią kopie dwóch fragmentów z wersji II i III, lecz tworzą nowy, samoistny układ literacki.
== Wersja szósta ==
Powstała około roku 1842 (rękopis spalony). Znana z relacji Jana Scovazziego przekazanej [[Władysław Mickiewicz|Władysławowi Mickiewiczowi]]. Wiadomo stąd jedynie to, że wersja ta nie podejmuje wątków ''imaginary history'', choć opiera się na racjonalistycznych motywacjach.
== Wersja siódma ==
Zamieszczona w ''Avant-propos'' Władysława Mickiewicza w ''Melanges posthu-mes''. Stanowi [[Improwizacja (literatura)|improwizację]] na temat przyszłości według opowiadania Stefana Gałęziowskiego. Adam Mickiewicz wygłosił ją, gdy znajdował się pod wpływami [[Andrzej Towiański|towianizmu]] i dość radykalnie zmienił swój pogląd w kwestii [[postęp techniczny|postępu technicznego]] i [[futurologia|prognozy przyszłości]]. Sama wypowiedź powstała jako replika na koncepcję miasta – [[falanster]]u [[Charles Fourier|Karola Fouriera]] zawartego w traktacie ''Traile de Fassociation demestique et agricole'' (1822). Mickiewicz poznał doktrynę [[saintsimonizm|saintsimonistów]] w czasie pobytu w Rosji, przestudiował ją dokładniej w Paryżu; wywołała ona u niego lęk przed przyszłością, w której człowiek zostałby [[anomia (stan społeczny)|zagubiony w społeczeństwie]] zorganizowanym przez pedantyczne i małostkowe reformy.
W satyrycznej improwizacji poeta opowiada o mieście przykrytym dachem tak jak dom i wyparkietowanym tak jak mieszkanie, ogrzanym i oświetlonym, odciętym od przyrody i kaprysów klimatu. Poza miastem znajduje się ''[[Wyspy Szczęśliwe|szczęśliwa wyspa]]'', pozbawiona dobrodziejstw cywilizacji, lecz dostępna tylko nielicznym{{r|Avant propos Władysława Mickiewicza}}.
Autor [[karykatura|karykaturuje]] przyszłe społeczeństwo [[dobrobyt]]u – odizolowane od natury, wyręczane przez technikę z walki o byt, ''umniejszone duchowo'', niewidujące nawet księżyca i gwiazd, a więc odcięte od źródła wzruszeń i najcenniejszych podniet estetycznych. W wyniku polemiki z koncepcjami saintsimonistów Mickiewicz stworzył zalążki nowej odmiany literackiej antyutopii, choć nie był w swych refleksjach osamotniony (traktaty [[John Ruskin|Ruskina]], [[Alfred de Musset|Musseta]], [[Ralph Waldo Emerson|Emersona]]).
Linia 75 ⟶ 57:
Autor ''Historii...'' okazał się głębokim [[realizm (literatura)|realistą]] dostrzegając uzależnienia pomiędzy osiągnięciami [[nauka|nauki]], [[technika|techniki]] i [[przemysł]]u a [[osobowość|typem psychicznym]] wytwarzającego je człowieka, jego [[charakter]]em, [[postawa|postawą]], [[moralność|moralnością]], [[kultura|kulturą]]. Racjonalistyczna wizja przyszłości nie zyskuje całkowitej aprobaty Mickiewicza. Współczesne poecie wynalazki, postęp techniczny, rozwój przemysłu budzą obawę, że ułatwione życie i komfort doprowadzą człowieka do jego jednostronnego rozwoju. Po pierwsze, pogrążając się w [[Kult Rozumu|kulcie rozumu]] i [[materializm]]ie, straci zdolność do porywu ideowego. Po drugie – popadnie w gnuśność, [[egoizm (psychologia)|egoizm]] i obojętność, które zadecydują o bezbronności całych społeczeństw nieprzygotowanych na odparcie ataku innych zbiorowości zachowujących siłę, [[wola (psychologia)|wolę]], pragnienie przekształcenia świata.
Mickiewicz tworzy w ten sposób nowy gatunek literacki – ''historię przyszłości'', i to na długo przed analogiczną koncepcją Herberta Wellsa. Wizja Polski ratującej Europę przed zagładą jest śladem [[mesjanizm|mesjanistycznych]] zainteresowań poety. Ciekawa jest także koncepcja ''zagrożenia ze Wschodu'' – na najeźdźców wybrał Mickiewicz Chińczyków, choć ówczesne Chiny nie były silne pod względem politycznym, a poza tym – w znacznym stopniu uzależnione od [[Imperium brytyjskie|Anglii]]. Tworząc wersję prognozy [[katastrofizm (kultura)|katastroficznej]], Mickiewicz dał wyraz pewnym możliwościom myślowym rozwiniętym na szerszą skalę w literaturze i filozofii dwudziestolecia międzywojennego, np.: [[Oswald Spengler|Spengler]] (''Zmierzch Zachodu'', 1917), [[Florian Znaniecki|Znaniecki]], [[Marian Zdziechowski|Zdziechowski]] – [[scjentyzm|scjentyficzne]] historie [[batalistyka|batalistyczne]], twórczość [[Stanisław Ignacy Witkiewicz|Witkacego]] (''[[Pożegnanie jesieni]]'', 1927; ''[[Nienasycenie]]'', 1930){{r|S Skwarczyńska Mickiewicza}}.
Mickiewicz nie przekreślał ani zdobyczy nauki, ani postępu technicznego. Był jednak konsekwentnym krytykiem ''rozumu i nauki bez [[sumienie|sumienia]]''. Wynikało to z jego przeświadczenia, że [[absolut]]yzacja nauki, ''[[Romantyczność (Mickiewicz)|szkiełka i oka]]'', jest uzurpacją, która może doprowadzić ludzkość do katastrofy, że sumienie i moralność ludzi, którzy w przyszłości będą rządzić ''cudami przemysłu'', a przez nie światem, nie jest sprawą obojętną, mało ważną. I że już teraz – wyprzedzając przyszłość – należy o tym myśleć i nad tym pracować.
Linia 124 ⟶ 104:
[[Kategoria:Twórczość Adama Mickiewicza]]
[[Kategoria:Polskie powieści fantastyczne]]
[[Kategoria:Powieści antyutopijne]]
[[Kategoria:Powieści, których akcja toczy się w historii alternatywnej]]
[[Kategoria:Steampunk]]
| |||