Dwudziestolecie międzywojenne (historia powszechna): Różnice pomiędzy wersjami

{{DNU|artykuł|podstrona=2021:02:12:Dwudziestolecie międzywojenne}}

 

== Polityka ==

=== Kształtowanie ładu międzynarodowego ===

 

[[Plik:Western Germany 1923 en.png|thumb|left|275x275px|Podział okupowanych terenów Nadrenii]]

 

=== System utrzymania ładu międzynarodowego ===

Liga Narodów, powołana do zarządzania zbiorowym bezpieczeństwem świata, w większości okazała się nieefektywna<ref name=":0" />. Liga w znacznym stopniu związana była stanowiskiem mocarstw popierających jedną ze stron konkretnego konfliktu (np. państwa należącego do Ententy)<ref name=":6">{{Cytuj |autor = Paweł Olszewski |tytuł = "Liga Narodów w latach 1919-1926",Stanisław Sierpowski, Wrocław 2005: [recenzja] |czasopismo = Piotrkowskie Zeszyty Historyczne |data = 2005/2006 |wolumin = 78 |s = 227-233 |archiwum = http://bazhum.muzhp.pl/media//files/Piotrkowskie_Zeszyty_Historyczne/Piotrkowskie_Zeszyty_Historyczne-r2005_2006-t7_8/Piotrkowskie_Zeszyty_Historyczne-r2005_2006-t7_8-s227-233/Piotrkowskie_Zeszyty_Historyczne-r2005_2006-t7_8-s227-233.pdf}}</ref>, niemniej w okresie swojego istnienia przyczyniła się do rozwiązania 30 konfliktów międzynarodowych, w których mogła liczyć na zgodne stanowisko Francji i Wielkiej Brytanii<ref name=":7">{{Cytuj |autor = Zbigniew B. Rudnicki, Danuta Kabat-Rudnicka |tytuł = Postępowanie badawcze w pokojowym rozstrzyganiu sporów międzynarodowych w ramach Ligi Narodów i Narodów Zjednoczonych |czasopismo = Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie |data = 2010 |wolumin = 843 |archiwum = https://r.uek.krakow.pl/bitstream/123456789/1760/1/170657182.pdf}}</ref>. Do tych konfliktów należy [[Konflikt polsko-litewski|polsko-litewski o przynależność Wileńszczyzny]], [[Okręg Kłajpedy|o przynależność Kłajpedy]]<ref name=":6" /> (1923 r.), fińsko-szwedzki<ref name=":7" /> o [[Wyspy Alandzkie]]<ref name=":6" /> (1920 r.), o Mosul między Wielką Brytanią a Turcją (1923 r.)<ref name=":7" />, czy włosko-grecki z 1923 r. Na tym tle wyróżnia się bułgarsko-grecki konflikt z 1925 r., w którym Liga Narodów poparła jednoznacznie Bułgarię<ref name=":6" />. Ponadto w okresie międzywojennym udało się uspokoić także konflikty Albanii i Jugosławii<ref name=":0" />, Albanii i Grecji<ref name=":1" />, Polski i Niemiec, Węgier i Czechosłowacji.

 

 

=== Sytuacja w Afryce ===

W początkach okresu międzywojennego proces terytorialnego kształtowania się imperiów kolonialnych w Afryce został zakończony, wraz z przejęciem przez Ligę Narodów niemieckich kolonii i przekazania ich w ramach mandatu zwycięskim mocarstwom w zarząd. Jednocześnie już od okresu przedwojennego (wojen burskich) pojawiała się krytyka kolonializmu, zwłaszcza wśród warstw niższych europejskich społeczeństw<ref name=":8">{{Cytuj |autor = Jadwiga Kiwerska |tytuł = PRZEOBRAŻENIA W KOLONIACH BRYTYJSKICH W AFRYCE W OKRESIE MIĘDZYWOJENNYM |czasopismo = DZIEJE NAJNOWSZE |data = 1985 |issn = 0419-8824}}</ref>. Wycofanie USA z ratyfikacji traktatu wersalskiego dało mocarstwom europejskim większą swobodę w ukształtowaniu systemu mandatowego, który wbrew intencjom prezydenta Wilsona nie odróżniał ich ostatecznie mocno od zwykłych kolonii<ref name=":6" />.

 

 

=== Sytuacja w Azji i na Bliskim Wschodzie ===

W [[Chiny|Chinach]] okres międzywojenny upłynął pod znakiem rywalizacji komunistów i nacjonalistów<ref name=":5" />, która tylko w pięcioletnim okresie 1922–1927 była zastąpiona współpracą pomiędzy obiema partiami, która wynikała z sojuszu nacjonalistów z ZSRR. W [[Era militarystów|okresie militarystów]] (1916–1928) pogrążone w chaosie Chiny rozpadły się na niezależne strefy rządzone przez dowódców wojskowych, ale po śmierci [[Sun Jat-sen|Sun Yat-sena]], w trakcie tzw. [[Ekspedycja północna|Ekspedycji Północnej]], [[Czang Kaj-szek]] doprowadził do poddania większości kraju władzy swojego rządu. W trakcie tej kampanii Czang uznał rosnących w siłę komunistów za zagrożenie i w kwietniu 1927 roku zadecydował o ostatecznym zerwaniu współpracy ze Związkiem Radzieckim, co przekształciło się w [[Chińska wojna domowa|wojnę domową]] (1927) przeciw komunistom. Komuniści uciekali głównie do prowincji [[Jiangxi]] i [[Fujian]], gdzie wobec słabości administracji utworzyli górskie bazy. W latach 1930-1933 chiński rząd przeprowadził pięć kampanii zbrojnych przeciw komunistom, które zakończyły się rozbiciem chińskiej Armii Czerwonej, której niedobitki pod wodzą Mao Zedonga rok później podjęły wędrówkę na północ, tzw. [[Długi Marsz]], do prowincji [[Shanxi]]. Ostatecznemu rozbiciu sił komunistycznych przeszkodził bunt marsz. [[Zhang Xueliang|Zhanga Xuelianga]]<ref>{{Cytuj |autor = Łukasz Czarnecki |tytuł = Starcie tytanów. Chinska wojna domowa |czasopismo = Mówią Wieki - Czasopismo Historyczne |data dostępu = 2021-02-21 |opublikowany = www.mowiawieki.pl |url = https://www.mowiawieki.pl/index.php?page=artykul&id=26}}</ref>. Wojnę domową zawieszono pod wpływem [[Wojna chińsko-japońska (1937–1945)|japońskiej agresji na Chiny]]<ref name=":3" /> w 1937 r.<ref name=":5" />

 

 

W [[Indie Brytyjskie|Indiach Brytyjskich]] narastały w okresie międzywojennym tendencje niepodległościowe, które były jednak tłumione przez Brytyjczyków przez cały ten okres<ref name=":3" />, choć kierowany przez [[Mahatma Gandhi|Mahatmę Gandhiego]] ruch niepodległościowy zwrócił uwagę świata na problem kolonializmu, wzmocnił nacisk opinii publicznej na mocarstwa imperialne, dostrzegającej potrzebę nadania pewnych form autonomii koloniom, również w Afryce i na Karaibach<ref name=":8" />.

 

Na [[Bliski Wschód|Bliskim Wschodzie]] w niepodległych państwach jak Turcja i Iran obalono dotychczasowe dynastie i ustanowiono nowe dyktatury (w Turcji republikańską, a w Iranie monarchistyczną), które miały wyraźne aspiracje modernizacyjne i westernizacyjne<ref name=":3" />.