Terran: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m kat. |
kontekst |
||
Linia 3:
==Wprowadzenie==
Koncepcja terranów jest szczególnym rozwinięciem teorii [[Tektonika płyt|tektoniki płyt]], która przewiduje, że [[litosfera]] Ziemi podzielona jest na częściowo od siebie niezależne, sztywne bloki skalne, mogące w pewnych granicach przesuwać się względem siebie. Największe jednostki tego typu to [[Płyta tektoniczna|płyty tektoniczne]]; mniejsze z nich określa się jako ''mikropłyty''. W przypadku wystąpienia silnych napięć na granicach płyt, związanych np. ze zderzeniem się dwóch fragmentów skorupy kontynentalnej, wzdłuż regionu intensywnych ruchów tektonicznych poszczególne „odłamki” płyt mogą uzyskać pewną niezależność. Terran jest tego właśnie typu jednostką tektoniczna, przesuwającą się względem podobnych jej jednostek wzdłuż stref osłabienia skorupy; typowy wymiar takiego odłamka waha się w granicach 50-500 kilometrów, choć liczbę tę należy raczej traktować prowizorycznie z powodów wyjaśnionych szerzej [[Terran#
==Geneza i odmiany terranów==
Linia 20:
Wspomniana w definicji „relatywnie ostro wyrażona strefa nieciągłości” określana jest jako '''szew kolizyjny'''. Przesuwające się względem siebie terrany wytwarzają na swoich granicach silnie zniekształcone strefy, będące siedliskiem sieci przesuwczych [[uskok]]ów tektonicznych oraz „zmielonego” w ich granicach materiału skalnego o wyraźnie zaburzonym biegu warstw skalnych. Uskoki te mogą sięgać nawet bardzo głęboko w litosferę ziemską (por. [[rozłam wgłębny]]).
==Miejsce terranów w tektonice płyt==
Można stwierdzić, że terrany są "średnioskalowymi" jednostkami tektonicznymi. Co dokładnie oznacza to sformułowanie?
Wiemy dziś, że litosfera Ziemi nie jest tak "lita", jak wskazywałaby na to nazwa. Podstawowym założeniem [[tektonika płyt|tektoniki płyt]] jest obecność "sztywnych kier litosfery przesuwających się względem siebie" - płyt tektonicznych; dziś wiemy jednak, że przy bliższej analizie możliwe jest wydzielenie również drobniejszych fragmentów litosfery, odszczepiających się od swojego otoczenia w warunkach naprężeń. W najmniejszej skali można traktować w ten sposób poszczególne [[uskok]]i i strefy uskoków, w których częściowo niezależne od siebie nawzajem stają się dwa skrzydła uskoku. Sieci uskoków (być może tworzące wielką [[sieć regmatyczna|sieć regmatyczną]]) mogą zaś tworzyć pasy osłabionej skorupy, które przy sprzyjających warunkach stają się ośrodkiem wielkich ruchów przesuwczych, w których wyładowuje się napięcie spowodowane ruchem płyt tektonicznych. Ruchy te mogą powodować wielkie nasunięcia, gdy płaszczyzna uskoku leży z grubsza równolegle do powierzchni ziemi (stąd ''tektonika naskórkowa'' opisująca nakładanie się na siebie wielkich łusek skorupy ziemskiej zachodzące np. w czasie fałdowania gór), mogą też "odcinać" od bloku litosfery mniejsze "kry" skalne, gdy płaszczyzny te są do powierzchni ziemi z grubsza prostopadłe. Odkrycie, że wielkie pasma górskie mogą składać się ze znacznej ilości tego typu drobnych ("drobnych" oczywiście w skali kontynentu) odprysków litosfery ziemskiej "rozsmarowanych" wzdłuż strefy kontaktu (raczej niż ze sfałdowania związanego z frontalnym zderzeniem kontynentów), stanęło u podstaw koncepcji ''orogenów przesuwczych'' i związanego z nią konceptu ''tektoniki kolażu'' (opisanego powyżej). Fundamentalne prace rozwijające tą teorię powstawały w latach 70. i 80. XX wieku i związane są z takimi nazwiskami, jak Badham, Halls czy Coney. To właśnie amerykański geolog Peter Coney opisał w 1980 roku koncepcję ''terranów tektonostratygraficznych'', która uwzględniała odszczepianie się w strefie orogenu przesuwczego średnich rozmiarów bloków litosferycznych: większych od poszczególnych systemów uskokowych, ale mniejszych od płyt i mikropłyt tektonicznych. Dalsze badania pokazały, że zdefiniowane w ten sposób terrany są stosunkowo szeroką klasą, obejmującą zarówno przesunięte o parędziesiąt kilometrów bloki skorupy kontynentalnej, jak i wielkie '''terrany złożone''' (ang. ''superterranes'', ''composite terranes''), będące chwilowymi agregatami kilku podróżujących wspólnie przez tysiące kilometrów terranów... Raz jeszcze okazało się, że w skorupie ziemskiej występuje pełne spektrum możliwych do wyobrażenia nieciągłości tektonicznych: od niewielkich uskoków po potężne systemy przesuwcze, transportujące bloki litosfery o wymiarach setek i tysięcy kilometrów. Terrany leżą gdzieś pośrodku tej skali.
[[Kategoria:Geologia]]
| |||