|
'''Przykłady argumentacji nierzeczowych:'''
*[[argumentum ad auditorem]]
*[[argumentum ad baculum]]
*[[argumentum ad verecundiam]]
==='''Błędy popełniane nieświadomie w procesie argumentacji ==='''▼
*''[[ignoratio elenchi]]'' (niezrozumienie przeciwnika)
▲===Błędy popełniane nieświadomie w procesie argumentacji===
*''[[petitio principii]]'' (błąd niedostatecznego uzasadnienia)
*''[[circulus vitiosus]]'' (błędne koło)
====''[[Ignoratio elenchi]]''====
*''[[fallacia accidentis]]'' (błąd uwydatniania przypadkowego szczegółu)
Niezrozumienie przeciwnika (dosł. nieznajomość zarzutu, nieznajomość tezy dowodzonej) - błąd polegający na tym, że dowodzi się (argumentuje się na rzecz) czegoś innego niż to, co ma być udowodnione (niż to, co jest przedmiotem argumentacji). W skrajnych przypadkach ignoratio elenchi prowadzić może do dążenia do likwidacji wszelkiej opozycji bez rozpatrzenia wysuwanych przez nią argumentów.
====''Błąd*[[błąd fałszywego założenia ''====]]▼: Przykład 1:
====''Dowód*[[dowód na podstawie braku dowodów ''====]]▼:: Adwokat broni swojego klienta wskazując, że oskarżyciel również nie jest człowiekiem nieposzlakowanym.
: Przykład 2:
:: [[Zenon z Elei]] nauczał, że ruch nie istnieje, ponieważ (jest to jeden z czterech jego argumentów zwany „ [[dychotomia|dychotomią]]” - obok „strzały”, „[[Achilles|Achillesa]]” i „stadionu”), gdy dowolny przedmiot znajduje się w ruchu, przebyć musi najpierw połowę wyznaczonego dystansu, później połowę tej połowy, następnie połowę połowy połowy, itd. w nieskończoność. Jakkolwiek małą jest droga, jaką przebyć ma przedmiot, zawsze przejść musi nieskończoną ilość odcinków, a tego w skończonym odcinku czasu wykonać niepodobna. Zatem ruch nie istnieje.
::: Gdy usłyszał to inny filozof, [[Diogenes]], podniósł się z ziemi i zaczął się przechadzać. Słuchacze domyślili się, że Diogenes naocznie dowodził, że ruch istnieje.
:::: Diogenes popełnił tu ignoratio elenchi, nie zrozumiał, bowiem stanowiska Zenona, który nie negował tego, że zmysły informują nas o ruchu, tylko dowodził, że mimo złudzenia, sugerowanego przez zmysły, rozum nie może uznać ruchu, bowiem wikła się w sprzeczności, uznając istnienie ruchu jako zjawiska sprzecznego w sobie i składającego się z nieskończoności.
====''[[Petitio principii]]''====
Błąd niedostatecznego uzasadnienia (dosł. żądanie podstawy) przybierający dwie formy:
# Błąd polegający na przyjęciu za przesłankę tego, co dopiero ma być wywnioskowane w danym rozumowaniu. (W tej postaci utożsamiany jest z błędnym kołem w rozumowaniu i tam jest przedstawiony.)
# Błąd polegający na przyjęciu jakichś przesłanek, bez należytego uznania stopnia pewności, jakim przesłanki te się uznaje. W tym znaczeniu zostanie tu przedstawiony.
: Przykład 1:
:: [[Jan Lechoń]] wypowiadając się kiedyś o [[Brunon Jasieński|Brunonie Jasieńskim]] stwierdził, iż jest on [[Grafomania|grafomanem]]. Zapytano go o dowody, na co Lechoń odparł: ''Dowody? A moje słowo honoru nie wystarczy''?
: Przykład 2:
:: [[Chrześcijaństwo]] jest jedyną prawdziwą [[religia|religią]], ponieważ Pismo Św., które ją głosi jest świętą księgą.
: W obydwu przykładach przesłanki (słowo honoru i świętość Pisma Św.) nie są dostatecznie uzasadnione.
====''[[Circulus vitiosus]]''====
Błędne koło to błąd w rozumowaniu polegający na tym, że przy wyprowadzaniu jakiegoś wniosku '''W''' oparto się na przesłance '''P''', a następnie przy uzasadnianiu przesłanki '''P''' powołano się na zdanie '''W'''.
: Przykład:
:: Dowodzi się, że obrazy [[Salvador Dalí|Salvadore Daliego]] są arcydziełami, ponieważ ich autor był genialny. Gdy przychodzi uzasadnić, że Dali był genialny, jako dowód podaje się, że malował arcydzieła.
====='''Wyjątek potwierdza regułę'''=====
Częstym błędem tego typu jest stwierdzenie "wyjątek potwierdza regułę". W domyśle zakłada się tu istnienie reguły, skoro mówi się o wyjątku, a następnie używa się tego stwierdzenia, aby uzasadniać istnienie reguły, skoro jest od niej wyjątek.
W ramach ''circulus vitiosus'' wyróżnić można błędy logiczne dwojakiego typu:
1. ''circulus in definiendo'' lub ''idem per idem'' polegający na definiowaniu jakiegoś wyrażenia przy uzyciu tego samego wyrażenia
2. ''circulus in demonstrando'' polegający na tym, że zdanie, którego chce się dowieść stanowi jedną z przesłanek dowodu. Por. ''[[petitio principii]]''.
====''[[Fallacia accidentis]]''====
Błąd uwydatniania przypadkowego szczegółu polega na tym, że w trakcie dyskusji czy argumentacji zwraca się uwagę na cechę nieistotną dla rozważanego zagadnienia, jednocześnie pomijając cechy dla samej dyskusji istotne. Dużą sztuką jest umieć odnaleźć sedno dyskutowanego zagadnienia i nie tracić go z oczu podczas całej dyskusji, pomimo, niejednokrotnie koniecznych, dygresji, oddalających nas od sedna sprawy.
: Przykład:
:: Jeden z kolegów skarży się drugiemu: ''Zdarzyło mi się nieszczęście. Tak pilnowałem swojego ptaka. Co dzień wyjmowałem szybę z prawego okna i wstawiałem do lewego, gdzie jej brakowało, lub na odwrót, a ten łajdak jednak uciekł. Jak to się mogło stać?'' Na to zatroskany kolega: ''Zaraz, a jaki to był ptak?''
▲====''Błąd fałszywego założenia''====
Błąd ten polega na tym, że w dyskusji przyjmuje się fałszywe założenie i próbuje się je na rozmaite sposoby uzasadnić, bez należytego, ze względu na aktualnie dany stan wiedzy, przebadania jego zasadności.
: Przykład:
:: W starożytnej [[Grecja|Grecji]] przez jakiś czas aktualny był spór o to, czy na przeciwziemi istnieją przeciwludzie. Dysputanci prześcigali się w podawaniu jak najbardziej przekonujących argumentów dotyczących istnienia przeciwludzi, nikt jednak, do pewnego czasu, nie wpadł na to, że przeciwziemia może nie istnieć.
▲====''Dowód na podstawie braku dowodów''====
Błąd ten polega na tym, że brak dowodów prawdziwości jakiejś tezy nie może służyć za dowód jej fałszywości.
: Przykład 1:
:: ''Dwoje ludzi widziało, żeś kradł'' - mówi sędzia do oskarżonego. - ''Cóż z tego?'' - odpowiada oskarżony. - ''Ale dwa miliardy ludzi nie widziało, żem kradł. Czy pan sędzia da wiarę dwojgu ludziom przeciw dwu miliardom?''
: Przykład 2:
:: W grobowcach faraonów znaleziono druty. Stąd pewien [[egiptologia|egiptolog]] wywnioskował, że w starożytnym [[Egipt|Egipcie]] znany był telegraf. Usłyszawszy o tym pewien [[asyriologia|asyriolog]] wysunął następującą tezę: w grobowcach królów asyryjskich nie znaleziono żadnych drutów, więc w starożytnej [[Asyria|Asyrii]] znany był już telegraf bez drutu.
: Przykład 3:
:: ''Bóg nie istnieje bo nie ma na jego istnienie żadnych dowodów!''
Niestwierdzenie jakiegoś zjawiska (w pierwszym przypadku tego, że dwa miliardy ludzi nie widziało jak kradł, w drugim, że nie było drutu) nie upoważnia do żadnego pozytywnego wniosku.
==Błędy polegające na pogwałceniu reguły ekonomii wypowiadania się==
# Należy używać tyle i tylko tyle słów, ile potrzeba dla jednoznacznego i jasnego przekazu informacji.
*[[werbalizm]] (pustosłowie)
===[[Werbalizm]]===
*[[pleonazm]] (masło maślane)
Werbalizm (pustosłowie) jest to wypowiedź beztreściowa lub prawie beztreściowa, czyli zawierająca nieproporcjonalnie wiele słów w porównaniu z przekazywaną treścią
*[[dydaktyzm]] (pouczanie)
: Błąd ten popełniany jest tak często, że można go nazwać plagą społeczną. Szczególnie często ma on miejsce w tzw. dyskusjach publicznych, przemówieniach, artykułach prasowych oraz w naszych zwykłych rozmowach. Z reguły z błędem tym wiąże się fałszywa intencja przekonywania odbiorcy informacji, że ma do czynienia z przekazem wielce doniosłej treści. Werbalizm często sprawia pozory obszernej informacji lub argumentacji za daną tezą.
:Przykład:
:: ''Dzięki konkretnemu pod względem historycznym zastosowaniu materialistycznej dialektyki, dzięki dobrej znajomości rzeczy i leninowskiej elastyczności Eisler sformułował i reprezentował w obrębie marksistowsko-leninowskiej estetyki, a zwłaszcza estetyki muzyki, historycznie najdojrzalsze stanowisko w sprawie teoretycznego opanowania problemów, przed którymi stanęła sztuka socjalistyczna. ... Wraz z rosnącym przyswojeniem faktycznego zasięgu kolektywnego porozumienia w obrębie ruchu socjalistycznego staje się to w dziedzinie formułowania aktualnych teorii marksistowskich wyraźniejsze niż kiedykolwiek przedtem''.
::: Po chwili zastanowienia zauważyć można, że zacytowany fragment nie posiada w gruncie rzeczy żadnej wartości informacyjnej.
: Wypowiedzi o charakterze werbalistycznym mogą być używane celowo na przykład jako element taktyki dyplomatycznej, gdy istnieje potrzeba zabrania głosu, ale nie ma się zamiaru ujawniać swojego stanowiska.
:: Prezydent Wałęsa, znalazłszy się w takiej sytuacji, powiedział: ''Jestem za, a nawet przeciw.''
: Jeszcze innym przypadkiem użycia tego typu wypowiedzi jest stosowanie ich przez satyryków, mające na celu wywołanie pewnego efektu komicznego.
:: ''Szanuj zdrowie należycie, bo jak umrzesz, stracisz życie''. ([[Aleksander Fredro]]; ''Dożywocie'')
===[[Pleonazm]]===
Pleonazm jest to wyrażenie, w którym używamy więcej słów, niż potrzeba dla jednoznacznego i jasnego przekazania danej informacji. W skrajnych przypadkach pleonazm zbliża się do werbalizmu. Werbalizm często sprawia pozory obszernej informacji lub argumentacji za daną tezą.
:: ''Jest to autobiografia autora tego życiorysu napisana przez niego samego''.
:: ''Jan podniósł obie ręce do góry, a potem opuścił je na dół''.
:: ''Dwie równe połowy, jednej całej całości''.
===[[Dydaktyzm]]===
Dydaktyzm (pouczanie) polega głównie na podawaniu informacji, o których osoba popełniająca ten błąd wie, lub powinna wiedzieć, że bądź są znane jej audytorium bądź dadzą się łatwo wywieść z informacji znanych. Wartość informacyjna dydaktyzmu jest znikoma.
: Przykład:
:: ''To w życiu bowiem zachodzą procesy społeczne, u podstaw których tkwią określone prawa i prawidłowości. W życiu także toczą się i funkcjonują pryncypia etyczne, przyjmowane lub odrzucane, normujące zachowanie się ludzi lub nie wywierające na nie wpływu. To w życiu wreszcie śledzimy stale różne wydarzenia i sytuacje, wzbogacające zasób naszych spostrzeżeń i doświadczeń. Słowem kształtujemy świadomość w procesie poznawania przez młodzież życia społecznego''.
::: Trudno przypuszczać aby z powyższego cytatu można było dowiedzieć się czegoś, czego przed jego przeczytaniem się nie wiedziało.
==Literatura==
* Witold Marciszewski [red.]: ''Mała encyklopedia logiki''. Ossolineum, 1988.
[[Kategoria:Błędy logiczno-językowe| ]]
[[Kategoria:Językoznawstwo]]
[[Kategoria:Logika]]
| 