Światło dzienne

Światło dzienne – tom wierszy Czesława Miłosza wydany w Paryżu w 1953, jako 5. tom Biblioteki „Kultury”.

Światło dzienne

Autor	Czesław Miłosz
Typ utworu	tom wierszy
Wydanie oryginalne
Miejsce wydania	Paryż
Język	polski
Data wydania	1953
Wydawca	Instytut Literacki

Pierwszy tom poetycki Miłosza wydany na emigracji zawiera utwory w większości publikowane w latach 1945-1950 na łamach pism krajowych („Odrodzenie”, „Nowa Polska”, „Warszawa”, „Twórczość”, „Zeszyty Wrocławskie”, „Nowa Kultura”), a od 1951 r. w paryskiej „Kulturze”. Poeta wyjaśnia we wstępie:

Tytuł ma podwójne znaczenie: Jest tu sporo rzeczy, których nie mogłem w Polsce opublikować; poza tym poezja jest dla mnie raczej sprawą dnia niż nocy.

W skład tomu włączył autor cykl Świat (poema naiwne) (1943), dwa poematy: Traktat moralny i Toast oraz przekłady poezji murzyńskiej. Zbiór zawiera m.in. wiersz Który skrzywdziłeś, którego fragment umieszczono na Pomniku Poległych Stoczniowców 1970 w Gdańsku.

W tomie znalazły się utwory napisane przed podjęciem przez Miłosza decyzji o pozostaniu na emigracji – zarówno w czasie okupacji, w kraju po wojnie, jak i podczas pobytu w Waszyngtonie, gdzie był zatrudniony jako attaché kulturalny. Tom Światło dzienne zajął ważne miejsce w dorobku Miłosza. Wraz z Traktatem moralnym wyznaczał granice kompromisu, których nie należy przekraczać. Na tle poezji emigracyjnej wyróżniał się szerszym spojrzeniem na sprawy rozgrywające się w kraju. Tłumaczył też osobiste uwikłania poety.

Wydania polskie

• Paryż: Instytut Literacki, 1953
• Kraków: OL {Oficyna Literacka), 1980 (drugi obieg)
• Warszawa: Niezależna Oficyna Wydawnicza NOWA, 1980 (drugi obieg)
• Suwałki: Q, 1981 (drugi obieg)
• Toruń: Korona, 1980 (drugi obieg)
• Poezje, t. 1, Paryż: Instytut Literacki, 1981
• Poezje, Warszawa: Czytelnik, 1981
• Wiersze, t. 1, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1984, 1985, 1987
• Wiersze, t. 1, Kraków: Znak, 1993
• Wiersze, t. 2, Kraków: Znak, 2002
• Wiersze wszystkie, Kraków: Znak, 2011, 2015

Traktat moralny

Utwór napisany został w Waszyngtonie w 1947 r. Pierwodruk miał miejsce w miesięczniku „Twórczość” w 1948 r. (nr 4, s. 5-16). Następnie został włączony do tomu Światło dzienne (Paryż 1953). W formie książkowej w oficjalnym obiegu w Polsce ukazał się dopiero w 1981 r.

Poemat pisany jest regularnym wierszem dziewięciozgłoskowym i trzynastozgłoskowym rymowanym, nawiązującym formą do satyry okresu oświecenia. Utwór opisuje postępujący proces ideologizacji kultury oraz etyczne konsekwencje dokonujących się zmian politycznych i społecznych w Polsce w okresie socrealizmu. Poeta daje wskazówki, jak żyć zgodnie z normami etycznymi na skraju katastrofy („przed nami jest jądro ciemności”), uchronić niezależność sądu, nie poddawać się ideologiom i mitom, przeciwstawić się „biegowi lawiny”. Ku zdziwieniu redaktora naczelnego Kazimierza Wyki i autora, traktat został opublikowany bez żadnych ingerencji cenzury. Utwór jest szkicem zapowiadającym „Zniewolony umysł” i „Zdobycie władzy”.

Publikacja poematu nie wywołała większego echa. Nieco uwagi poświecili mu jedynie Jarosław Iwaszkiewicz i Stefan Kisielewski. Entuzjastycznie ocenił go z emigracyjnej perspektywy Jerzy Stempowski:

Mam przed sobą najwybitniejszy utwór polski napisany po 1939 r. (…) Jeżeli ktoś chce się dowiedzieć, jak pisarze polscy – w latach gdy ciężko na nich całe brzemię nacisku jednej i obojętności drugiej polowy świata – opierali się nadchodzącemu zmrokowi i samotności, jak odnajdywali w sobie najskrytsze siły oporu, znajdzie do tego klucz w „Traktacie moralnym”.

Recenzje i omówienia

• E.S.: Traktaty Miłosza, „Plus Minus” 1996, nr 40, s. 19.
• Jeleński Konstanty Aleksander, Poeta i historia, „Kultura” 1954, nr 1-2, s. 179-185.
• Melkowski Stefan, Poezja epoki. O poematach-traktatach Czesława Miłosza, „Temat” 2007, nr 8-10, s. 10-30.
• Ostromęcki Bogdan, Na marginesie pewnego traktatu moralnego, „Dziś i Jutro” 1948, nr 50, s. 4.
• Rymkiewicz Jarosław Marek, Klasycyzm, ale jaki? Bo był i sowiecki, „Życie” 1997, nr 156, s. 10.
• Tchórzewski Andrzej, Oddech wspólnoty w obu „Traktatach”. Miłosz jako krytyk, krytyka wobec Miłosza, „Poezja” 1981, nr 5-6, s. 213-221.
• Woźniak-Łabieniec Marzena, Franaszek Andrzej, O „krytyku zaślepionym” słów kilka, „Tygodnik Powszechny” 1997, nr 41, s. 13.

Bibliografia

• Renata Gorczyńska (Ewa Czarnecka), Podróżny świata. Rozmowy z Czesławem Miłoszem. Komentarze, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1992 (Rozmowa ósma – O wierszach ze zbioru „Światło dzienne”)
• Jerzy Illg, Kamil Kasperek, Nota wydawcy, [w:] Czesław Miłosz, Wiersze, t. 2, Kraków: Znak, 2002, s. 405-417.
• Stanisław Burkot: Literatura polska 1939-2009. Wyd. 3. Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2010, s. 177, 418. ISBN 978-83-01-16289-4.
• Katalogi Biblioteki Narodowej. [dostęp 2015-01-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-02-06)].