Wikipedia

Przysłowia niderlandzkie

obraz Pietera Bruegla (starszego)

Przysłowia niderlandzkie (niderl. Nederlandse Spreekwoorden), znany także jako Świat do góry nogami – obraz namalowany w 1559 przez Pietera Bruegla (starszego) – niderlandzkiego malarza, jednego z głównych przedstawicieli północnego renesansu. Dzieło to należy do Staatliche Museen Preußischer Kulturbesitz i prezentowane jest w Gemäldegalerie przy Kulturforum w Berlinie.

Przysłowia niderlandzkie
Nederlandse Spreekwoorden
Ilustracja
Autor

Pieter Bruegel

Data powstania

1559

Medium

olej na desce

Wymiary

117 × 163 cm

Miejsce przechowywania
Miejscowość

Berlin

Lokalizacja

Gemäldegalerie

Multimedia w Wikimedia Commons

Opis i analiza edytuj

Forma edytuj

Jest to obraz olejny na desce o wymiarach 117 × 163 cm, przedstawiający wiejski krajobraz, w który wpisane są liczne grupy postaci i przedmioty, tworzące oddzielne wątki rodzajowe. Na pierwszym planie widoczne jest rozległe podwórze, przy którym stoi wielka chałupa, pręgierz i stara szopa. Drugi plan tworzy ceglana wieża z przybudówkami i drewniana stajnia. Pomiędzy nimi płynie rzeka tworząca dolinę, zaś w oddali widać ujście rzeki do morza, na którym płynie rybacki statek z żaglem. Kompozycja obrazu oparta jest na osi, która prowadzi z przodu po lewej stronie do tyłu po prawej ku morzu. Niektóre elementy przedstawione są niezgodnie z zasadami perspektywy, co nie jest bynajmniej wynikiem braku znajomości zasad budowania przestrzeni przez autora, lecz świadomym podporządkowaniem formy treści.

Treść edytuj

Treść utworu to zbiór scen rodzajowych będących ilustracjami przysłów. Wiadomo, iż w XVI wieku w Niderlandach przysłowia cieszyły się dużą popularnością, a ich zbieranie stanowiło jedno z wielu encyklopedycznych zadań. Znaczenie przysłowia wzrosło, kiedy w 1500 Erazm z Rotterdamu wydał zbiór przysłów i słynnych maksym łacińskich autorów. W ślad za nim poszli Flamandowie i Niemcy, którzy wydali podobne publikacje, zaś w roku 1564 ukazały się dzieła takie, jak powieść Gargantua i Pantagruel Rabelais’ego.

Na obrazie zidentyfikowano ponad sto przysłów i wyrażeń idiomatycznych, przedstawiających ówczesne społeczeństwo i świat, który zdaniem wielu był wówczas przewrócony do góry nogami. Stąd też wywodzi się jedna z alternatywnych nazw dzieła: Świat do góry nogami. W sposób świadomy Pieter Bruegel połączył sztukę mowy ze sztuką obrazowania, eksponując głupotę, amoralność i regres społeczny. Centrum kompozycji stanowi ganek, na którym diabeł słucha spowiedzi, obok zaś mnich ostentacyjnie kpi z Chrystusa i „przyprawia mu brodę”. Stojąca przy stodole postać pozwala światu kręcić się na czubku palca, zaś obok stoi chłop rzucający perły świniom. Wszystko ma swoją wymowę, która odzwierciedla ówczesny świat i dystans artysty do swoich współczesnych.

Lista przysłów edytuj

Lista przysłów niderlandzkich w obrazie Świat do góry nogami Pietera Bruegla[1]
Przysłowie Znaczenie Miejsce
Potrafi przywiązać diabła do poduszki Zawzięty upór jest gorszy od mocy piekielnych  
Gryźć kolumnę Być religijnym hipokrytą  
Nosić ogień w jednej ręce, a wodę w drugiej Być dwulicowym, mieć dwie twarze  
Bić głową w mur Próbować osiągnąć coś niemożliwego  
Jedna noga obuta, druga goła Najważniejsza jest równowaga  
Tu świnia wyciąga szpunt Zaniedbanie skończy się katastrofą  
Przyczepić kotu dzwonek Jeśli planuje się coś, o czym wszyscy wiedzą, skończy się to fiaskiem  
Być uzbrojonym po zęby Być całkiem uzbrojonym  
Gryźć żelazo Być gadułą, plotkarzem  
Jeden strzyże owce, a drugi świnie Każdy startuje z innego poziomu życia. Jeden żyje w bogactwach, drugi w nędzy  
Strzyc, ale nie zdejmować skóry Nie dążyć za wszelką cenę do przewagi  
Tu się nie smaży jego śledź Sprawy nie przebiegają zgodnie z planem  
Smażyć całego śledzia dla ikry Poświęcić wiele dla drobnostki  
Położyć pokrywkę na głowie Musieć zapłacić za zniszczenia  
Powiesić śledzia za skrzela Każdy musi odpowiadać za swoje czyny  
Mieć w sobie coś więcej niż pusty śledź Nie sądzić po pozorach  
Co może zrobić dym żelazu? Bezcelowa jest próba zmiany porządku rzeczy  
Znaleźć psa w garnku. Gdy wpuszcza się psa do domu, dobierze się do garnka Mieć czyjeś kłopoty za nic. Przybyć za późno, żeby zapobiec stracie  
Siąść w popiół pomiędzy dwa stołki Stracić okazję z powodu niezdecydowania  
Macać kury Liczyć kurczaki zanim się wyklują  
Wywieszać nożyce Zostaniesz oszukany, pozbawiony pieniędzy[2]  
Obgryzać zawsze tę samą kość Powtarzać w kółko to samo, wykonywać syzyfową pracę  
Zależy coś od układu kart Okazja jest blisko  
Świat do góry nogami Wszystko jest inaczej niż powinno  
Zostawić co najmniej jedno jajko w gnieździe Odłożyć coś na czarną godzinę  
Wypróżniać się na świat Pogardzać światem  
Wodzić kogoś za nos Robić durnia z każdego  
Kości zostały rzucone Decyzja wykonana  
Głupiec rzuca karty Głupi ma zawsze szczęście  
Patrzeć przez palce Być pobłażliwym  
Wywieszać nóż Wyzywać, prowokować kogoś  
Wystawiać drewniane buty Czekać na próżno  
Wystawiać miotłę Myszy harcują, gdy kota nie czują  
Ożenić się pod kijem od miotły Życie w grzechu pod jednym dachem jest haniebne, ale wygodne  
Wykładać dach plackami Kraina mlekiem i miodem płynąca  
Mieć dziurę w dachu Być samotnym  
Stary dach potrzebuje wielu łat Utrzymanie staroci więcej kosztuje  
Dach kryty gontem Ściany mają uszy  
Odczuwać ból zębów za uszami Symulować, udawać coś  
Oddawać mocz w stronę księżyca Porywać się z motyką na słońce  
Wieszać nocnik Obracać świat (gospodę) do góry nogami  
Wystrzelić drugą strzałę, by znaleźć pierwszą Głupio wykorzystany wysiłek, zmarnować całą amunicję  
Golić głupca bez mydła Robić z kogoś głupka  
Dwóch głupców w jednym kapturze Głupota lubi towarzystwo  
Wyrasta coś z okna Prawda zawsze wychodzi na jaw  
Grać na pręgierzu Ktoś wystawiony na pohańbienie  
Jeśli brama się otwiera, świnie pobiegną w zboże Bez nadzoru, wszystko na opak  
Gdzie maleje zboże, tam świnie rosną Po trupach do celu  
Biec jakby płonął komuś tyłek Znaleźć się w trudnym położeniu  
Kto je ogień, wypróżnia się iskrami Kto podejmuje ryzyko, musi się liczyć z konsekwencjami  
Wieszać wiatr zgodnie z wiatrem Być jak kurek na dachu, zmieniać zdanie jak rękawiczkę  
Ciskać pióra na wiatr Wszystkie wysiłki idą na marne  
Gapić się na bociana Trwonić czas  
Chcieć zabić dwie muchy jednym uderzeniem (ale żadna nie zostanie złapana) Zbytnia ambicja zostanie ukarana  
Spaść z wołu na osła Zrobić zły interes  
Całować klamki u drzwi Nieszczery, sztuczny szacunek  
Wycierać tyłek o drzwi Wszystko lekceważyć  
Wziąć ciężar na swoje barki Obciążać siebie zbędnymi problemami  
Jeden żebrak czuje litość do drugiego, który stoi pod drzwiami Jechać na tym samym wózku  
Łowić z siecią Zmarnować okazję  
Wielkie ryby jedzą małe Kto silniejszy ten wygrywa  
Nie móc patrzeć na odbicie słońca w wodzie Być zazdrosnym, do kogoś czuć zawiść  
Każdy może patrzyć się przez dębową deskę, pod warunkiem, że tam jest dziura  
Wypróżniać się razem do jednej dziury Zjeść razem beczkę soli, być nierozłącznymi przyjaciółmi  
Rzucać pieniądze w wodę Marnować pieniądze  
Ściana z rysami wkrótce runie Bezmyślny interes rychło upadnie  
Nie zważaj czyj dom płonie, dopóki można ogrzać się przy ogniu Korzystać z każdej okazji do odniesienia korzyści  
Ciągnąć kloc Rozczarowany konkurent; zapracowywać się do bezsensownej pracy  
Strach pozwala kłusować staruszce Potrzeba jest matką wynalazku  
Końskie odchody to nie figi Nie daj się ogłupić  
Jeśli ślepiec prowadzi ślepca, obaj wpadną do rowu Jeżeli ignorant prowadzi drugiego, to obaj źle skończą  
Podróż tak długo nie jest skończona, póki nie widać kościoła i wieży Cel tylko wtedy będzie osiągnięty, kiedy zadanie zostanie wykonane do końca  
W końcu wszystko wychodzi na słońce W końcu wszystko wychodzi na jaw; nic nie jest do ukrycia  
Obserwować żagle Być w gotowości, wiedzieć z której strony wiatr wieje  
Wypróżniać się na szubienicę Nie bać się żadnej kary; szubienicznik sam źle skończy  
Gdzie padlina tam i kruki Jeśli dowody wskażą na coś, to jest bliskie prawdzie  
Z wiatrem łatwo żeglować Przy sprzyjających okolicznościach łatwo osiągnąć sukces  
Kto wie dlaczego gęś chodzi na bosaka? Wszystko ma swoją przyczynę  
Jeśli tylko nie mam pilnować gęsi, to niech sobie nawet będą gęsiami Nie wtrącaj się w cudze sprawy  
Widzieć tańczące niedźwiedzie Majaczyć z głodu  
Dzikie niedźwiedzie wolą swoje towarzystwo Rówieśnicy wolą swoje towarzystwo niż innych  
Rzucać kaptur za płot Rzucać to co znajome, nie mając pewności, czy w nowym otoczeniu będzie można to zdobyć  
Nie można płynąć pod prąd Trudne życie ma ten kto się sprzeciwia ogółowi  
Dzban nosi wodę dopóki nie pęknie Wszystko ma swoje granice[3]  
Najlepsze paski wycina się z cudzej skóry Łatwo dysponować cudzą własnością  
Trzymać węgorza za ogon Podjąć się zadania, które się nie uda  
Wypaść z koszyka Zostać odrzuconym w konkurach  
Być zawieszony między niebem a ziemią Znaleźć się w niezręcznej sytuacji  
Brać kurze jajko, a pozwolić odejść gęsiemu Dokonać złego wyboru z powodu chciwości  
Ziewać na piec, kto chce się rozdziawić szerzej niż piec Przeceniać własne możliwości  
Trudno mu sięgnąć od jednego chleba do drugiego Nie może przeżyć od pierwszego do pierwszego  
Siekiera z trzonkiem Coś kompletnego[4]  
Szukać siekiery Szukać usprawiedliwienia  
Mieć swoją latarnię W końcu może zabłysnąć bystrością  
Motyka bez trzonka Coś zbędnego[5]  
Rozlanej owsianki nie da się z powrotem pozbierać Nie warto płakać nad rozlanym mlekiem  
Włożyć komuś kij w szprychy Stawiać komuś przeszkody na drodze  
Miłość jest po stronie tego, kto ma sakiewkę u pasa Miłość może być kupiona  
Przeciągnąć linę Każdy patrzy na swoją korzyść  
Stać we własnym świetle Tylko ten, kto sam jest nikczemny, może myśleć źle o innych  
Nie szuka się innych w piecu, jeśli wcześniej się tam nie było Nie sądź innych według siebie  
Kręci ktoś światem na palcu Wszyscy tańczą, jak im kto zagra  
Przyprawić sztuczną brodę Chrystusowi Oszukiwać pod maską pobożności  
Trzeba się zgiąć, jeśli chce się wyjść w świat Jeśli jest się ambitnym, to trzeba być przebiegłym i pozbawionym skrupułów  
Rzucać perły (róże) przed wieprze Poświęcić się czemuś co jest niewarte poświęcenia[6]  
Zasypać studnię, gdy cielę utonęło Podjąć kroki po wypadku  
Cierpliwy jak owca Być bardzo cierpliwym  
Zakładać mężowi niebieski płaszcz Przyprawiać rogi  
Uważać, żeby czarny pies nie wszedł w środek Tam gdzie są dwie kobiety, pies nie musi szczekać[7]  
Co jedna wysnuje z kądzieli, to druga nawinie Rozpowiadać złośliwie plotki  
Wynosić dzień w koszyku Zmarnować czas  
Stawić diabłu ogarek Składać puste pochlebstwa  
Spowiadać się diabłu Zdradzać sekrety swojemu wrogowi  
Świnia ma już przebity brzuch Sprawa już jest przesądzona i nieodwracalna  
Dwa psy nad jedną kością rzadko się zgadzają Kłócić się zażarcie o jedną rzecz – kość niezgody  
Być chochlą do szumowania lub trzepaczką do jajek Być pasożytem, nicponiem  
Co komuś z pięknego talerza, kiedy jest pusty? Pustym talerzem nikt się nie naje  
Lis i żuraw wzajemnie się zabawią Oszukany oszust – dwóch oszustów stara się przechytrzyć jeden drugiego[8]  
Dmuchać do ucha Rozpowiadać plotki, obgadywać kogoś  
Zapisać coś kredą Pisać palcem na wodzie (coś niestałego).  
 
Brak wspólnego języka. Niechętny do współpracy.  
Siedzieć na rozżarzonych węglach. (W gorącej wodzie kąpanym) Być niecierpliwym.  
 

Przypisy edytuj

  1. ↑ Rose-Marie, Rainer Hagen: Pieter Bruegel Starszy. Chłopi, dziwacy i demony, Köln 2005, tłumaczenie Ewa Tomczyk, s. 36–37.
  2. ↑ Nożyce symbolizowały kieszonkowców i oszustów.
  3. ↑ Także Póty dzban wodę nosi, póki ucho mu się nie urwie.
  4. ↑ Znaczenie tego przysłowia nie jest w pełni wyjaśnione.
  5. ↑ Znaczenie przysłowia nie jest wyjaśnione.
  6. ↑ Ewangelia Mateusza (Mt 7,6).
  7. ↑ Rzeczy mogą źle się potoczyć.
  8. ↑ Jest to nawiązanie do bajki Ezopa.

Bibliografia edytuj

  • Rainald Grosshans: Pieter Bruegel d. Ältere: Die niederländischen Sprichwörter, Berlin 2003.
  • Rose-Marie Hagen, Rainer Hageen: Bruegel. Dzieła wszystkie. Warszawa: Edipresse, 2001. ISBN 83-913311-5-6.
  • Michał Walicki: Bruegel, Warszawa 1957.

Linki zewnętrzne edytuj

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Przysłowia_niderlandzkie&oldid=68935803”