Jeńcy japońscy w czasie II wojny światowej: Różnice pomiędzy wersjami

'''Jeńcy japońscy w czasie II wojny światowej''' – określenie to odnosiodnoszące się do członków japońskich sił zbrojnych, którzy poddali się – głównie [[Alianci II wojny światowej|siłom alianckim]] – od momentu ataku na [[Atak na Pearl Harbor|Pearl Harbor]] do zakończenia działań zbrojnych [[Wojna na Pacyfiku|na Pacyfiku]] we wrześniu<ref group=uwaga>15 sierpnia cesarz [[Hirohito]] wygłosił swe słynne przemówienie radiowe do narodu, 23 sierpnia Cesarski Sztab Generalny wydał rozkaz o zaprzestaniu oporu na wszystkich frontach, a 28 sierpnia na [[Wyspy Japońskie|wyspach macierzystych]] zaczęły lądować amerykańskie wojska okupacyjne. Tradycyjnie przyjmuje się, że wojna zakończyła się 2 września 1945 roku, tj. wraz z podpisaniem aktu kapitulacji na pokładzie pancernika ''Missouri''„Missouri”.</ref> 1945 roku{{odn|Fedorowich|2000|s=61}}. Szacuje się, że do niewoli zachodnich aliantów w trakcie działań wojennych trafiło około 50 tysięcytys. jeńców, a do niewoli radzieckiej ponad 500 tysięcytys. Fakt, że liczba poddających się zachodnim aliantom żołnierzy była stosunkowodość niewielkaniska, wynikał w dużej mierze z [[indoktrynacja|indoktrynacji]], której władze wojskowe poddawały swoich podwładnych, każąc im się bić się aż do śmierci. Poza tym alianci nie byli skorzy do brania [[jeniec wojenny|jeńców]]{{odn|Bergerud|1997|s=415-416415–416}}, a wielu żołnierzy japońskich było przekonanych, że ci, którzy się poddadzą i tak zostaną przez nieprzyjaciół zgładzeni{{odn|Johnston|2000|s=81}}{{odn|Ferguson|2004|s=176}}.

Rządy krajów zachodnich i wysocy dowódcy wojskowi zachodnich sił alianckich nakazywali traktowanie japońskich jeńców zgodnie z odpowiednimi konwencjami prawa międzynarodowego. W praktyce jednak żołnierze frontowi niechętnie akceptowali poddawanie się żołnierzy japońskich, po części z powodu informacji o [[zbrodnia wojenna|zbrodniach wojennych]] popełnianych przez Japończyków na jeńcach alianckich, a takżepo części z powodu dość częstego symulowania przez żołnierzy japońskich zamiaru poddania się, a następnie po zbliżeniu się do przeciwnika dokonywania samobójczego ataku na zaskoczonych żołnierzy alianckich. Pewne znaczenie miał też [[rasizm|rasistowski]] stosunek do Azjatów{{fakt}}. Akcja podjęta w roku 1944, a mająca na celu zachęcanie żołnierzy do brania jeńców, odniosła pewien sukces, dzięki czemu w schyłkowym okresie wojny liczba Japończyków branych do niewoli sukcesywnie rosła{{odn|Gilmore|1998|s=65}}.

Niektórzy jeńcy japońscy wierzyli, że poddając się, zrywają wszelkie więzi łączące ich do tej pory z ojczyzną, co paradoksalnie prowadziło do tego, że chętnie współpracowali z wywiadem alianckim. Wzięci do niewoli przez aliantów zachodnich i przetrzymywani w obozach w [[Australia|Australii]], [[Nowa Zelandia|Nowej Zelandii]], [[Indie Brytyjskie|Indiach]] i [[Stany Zjednoczone|Stanach Zjednoczonych]], byli generalnie dobrze traktowani. Ci natomiast, którzy dostali się do niewoli [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|radzieckiej]], trafiali do [[Gułag|obozów pracy przymusowej]] na [[Syberia|Syberii]]. Po wojnie jeńców repatriowano do Japonii, chociaż w USA i [[Wielka Brytania|Wielkiej Brytanii]] przetrzymywano tysiące z nich do 1946, a nawet do 1947 roku, zaś Związek Radziecki zwolnił tych, którzy przeżyli, dopiero w latach pięćdziesiątych50.{{odn|Hastings|2009|s=544-545544–545}}.

W latach dwudziestych20. i trzydziestych30. XX wieku [[Cesarska Armia Japońska]] wypracowała swoisty kodeks honorowy, który wymagał od żołnierzy, by nie poddawali się, atylko walczyli do końca{{odn|Drea|2009|s=257}}. Było to odzwierciedleniem praktyk stosowanych w japońskiej sztuce walki od średniowiecza{{odn|Straus|2003|s=17-1917–19}}. W okresie [[Meiji (okres)|Meiji]] władze japońskie przyjęły zachodni sposób traktowania jeńców; w rezultacie po zakończeniu wojny [[Wojna rosyjsko-japońska|rosyjsko-japońskiej]] tylko kilku oficerów, którzy skapitulowali, zostało za to ukaranych{{odn|Straus|2003|s=20}}. Żołnierze wzięci do niewoli przez wojska japońskie podczas [[Wojna chińsko-japońska (1894-1895)|I wojny chińsko-japońskiej]] i [[I wojna światowa|I wojny światowej]] również traktowani byli traktowani według międzynarodowych norm{{odn|Straus|2003|s=20-2120–21}}. Natomiast po zakończeniu ''Wielkiej Wojny'' stosunek do kwestii poddawania się zaczął się zmieniać. Wprawdzie Japonia podpisała [[Konwencje genewskie|konwencję genewską z roku 1929]] zawierającą rozdział o traktowaniu jeńców wojennych, ale jej nie [[ratyfikacja|ratyfikowała]], tłumacząc, że [[kapitulacja]] jest niezgodna z duchem japońskiej armii. Takie podejście zaowocowało indoktrynacją młodych ludzi{{odn|Straus|2003|s=21-2221–22}} i wprowadzeniem w życie zasady ''gyokusai'' – obowiązku walki do końca{{odn|Hastings|s=440}}.

Podejście japońskich wojskowych do tej sprawy uregulował ''Kodeks Służby Polowej'' (''Senjinkun'') z roku 1941, który zawierał sformułowanie: „''nie„nie dać się wziąć przez nieprzyjaciela żywcem''”żywcem”, co oznaczało obowiązek popełnienia [[samobójstwo|samobójstwa]] nawet w przypadku dostania się do niewoli{{odn|Ienaga|1978|s=49}}. Dokument ten miał na celu unormowanie standardów postępowania żołnierzy japońskich i wzmacniał dyscyplinę w armii; otrzymywał go każdy nowo powołany do służby szeregowiec{{odn|Drea|2009|s=212}}. Kodeksowi ''Senjinkun'' towarzyszyła szeroka akcja [[propaganda|propagandowa]] na rzecz uznania za [[bohater]]ów tych, którzy zginęli na polu bitwy, zamiast się poddać{{odn|Straus|2003|s=39}}. [[Nippon Kaigun|Japońska Cesarska Marynarka Wojenna]] nie wydała wprawdzie dokumentu będącego odpowiednikiem ''Senjinkun'', niemniej od personelu marynarki oczekiwano identycznego podejścia{{odn|Straus|2003|s=40}}. Większości członków japońskich sił zbrojnych wmawiano, że po wzięciu do niewoli przez aliantów zostaną poddani [[tortura|torturom]] i/lub/i zamordowani{{odn|Dower|1986|s=77}}.

W roku 1940 zmodyfikowano też regulamin armii, zastępując punkt mówiący o tym, że ciężko ranni żołnierze w [[szpital polowy|szpitalach polowych]] są pod ochroną Czerwonego Krzyża zgodnie z konwencją z roku 1864, innym punktem, gdzie podstawowym obowiązkiem rannego było nie dać się wziąć żywcem. W czasie wojny skutkowało to bądź zabijaniem rannych przez personel medyczny, bądź też wręczaniem im granatów, by popełnili samobójstwo{{odn|Hata|1996|s=269}}. Oto fragment tekstu Kodeksu, powtórzony później, niemal słowo w słowo, przez ''Instrukcję dla żołnierzy'' wydaną przez kancelarię premiera [[Hideki Tōjō]]{{odn|Hastings|2009|s=54}}:

''Ci, którzy odczuwają wstyd, są słabi. Zawsze miej na uwadze honor swego otoczenia i bądź dlań przykładem. Zwiększ swoje wysiłki i bądź gotów wykonać to, czego się po tobie spodziewają. Nigdy nie zaznaj wstydu oddania się do niewoli. Ginąc w boju, unikniesz plamy na honorze.''|''Senjinkun''|{{odn|Straus|2003|s=39}}}}

Jak zauważa Max Hastings, mimo wątpliwości niektórych [[Prawo karne|karnistów]], czy wprowadzenie zasad ''Senjinkun'' jako obowiązkowych dla każdego żołnierza było legalne{{odn|Hastings|2009|s=55}}, dokument został zaakceptowany, bo odzwierciedlał japońskie normy socjalne{{odn|Straus|2003|s=39-4039–40}}; miał ogromny wpływ zarówno na żołnierzy, jak i cywilów. W roku 1942 dowództwo armii wprowadziło przepis, zgodnie z którym oficer oddający w niewolę podległych mu żołnierzy może zostać skazany na sześć miesięcy więzienia niezależnie od okoliczności, w jakich doszło do poddania. Mało kto zwrócił na ten przepis uwagę, bowiem ''Senjinkun'' przewidywał znacznie ostrzejsze kary i silniej oddziaływał na [[morale]] Japończyków{{odn|Straus|2003|s=40}}, a wywołane tym podejście do kwestii poddania się odbijało się na losach żołnierzy alianckich wziętych do niewoli{{odn|Straus|2003|s=3}}.

Nie wszyscy wojskowi japońscy stosowali się do nakazów ''Senjinkun''. Ci, którzy zdecydowali się poddać, robili tak z wielu powodów, jak na przykład niewiara w to, że samobójstwo jest czymś właściwym, obawa o własne życie, niechęć do oficerów, czy też aliancka propaganda obiecująca dobre traktowanie w niewoli{{odn|Straus|2003|s=44–45}}. Analiza treści pamiętników żołnierzy japońskich, jakiej dokonał Richard Aldrich z Nottingham University, wykazała, że uznawanie wszystkich za fanatycznie oddanych cesarzowi i zasadom kodeksu „[[Bushidō]]” jest nie do końca właściwe{{odn|Aldrich|2005|s=9}}. W ostatnich latach wojny morale żołnierzy japońskich obniżało się, co było skutkiem alianckich zwycięstw, a prowadziło do wzrostu liczby tych, którzy gotowi byli złożyć broń{{odn|Gilmore|1998|s=2}}.

Początkowo alianci zachodni zamierzali traktować wziętych do niewoli Japończyków zgodnie z konwencjami międzynarodowymi{{odn|Straus|2003|s=3}}. W grudniu 1941 roku, krótko po rozpoczęciu działań zbrojnych na Pacyfiku, rządy brytyjski i amerykański zwróciły się za pośrednictwem Szwajcarii do władz japońskich, pytając, czy Japonia będzie przestrzegać Konwencjikonwencji Genewskiejgenewskiej z 1929 roku. Rząd japoński odpowiedział tą samą drogą, że wprawdzie nie ratyfikował konwencji, toale mimo to Japonia będzie traktować jeńców zgodnie z jej zapisem. Rzeczywistość okazała się zupełnie inna. Gdy alianci zgodnie z wymogami konwencji podali rządowi japońskiemu dane personalne jeńców, ten nie przekazał tych informacji rodzinom schwytanych, trzymając się zasady, że „japoński żołnierz się nie poddaje”{{odn|Straus|2003|s=29}}.

''Japończycy nie okazywali łaski w czasie, kiedy odnosili zwycięstwa i okupowali tereny Azji i Pacyfiku, mordując zarówno żołnierzy, jak i cywilów; w ten sposób stali się nieludzkimi bestiami, które należy wyeliminować niezależnie od okoliczności.''|U.S. Archives|SRH 287{{odn|McAulay|1991|s=134}}}}

Mimo takich zachowań dowództwo alianckie czyniło systematycznie wysiłki mające na celu przekonanie żołnierzy do brania Japończyków do niewoli. Przy każdej dywizji US Army istniał zespół złożony z Amerykanów japońskiego pochodzenia, mający m.in. za zadanie nakłanianie żołnierzy przeciwnika do kapitulacji{{odn|Bergerud|2008|s=103}}. Siły alianckie prowadziły natężoną [[Wojna psychologiczna|walkę psychologiczną]] mającą obniżyć morale wojsk japońskich i zachęcać je do złożenia broni{{odn|Gilmore|1998|s=2}}. TemuSłużyło służyłotemu zrzucanie na obszary zajmowane przez Japończyków ulotek z treścią Konwencjikonwencji Genewskiejgenewskiej i „przepustek” dla chcących się poddać{{odn|Ferguson|2007|s=550}}. Kampanię tę jednak torpedowali swym zachowaniem żołnierze w polu{{odn|Gilmore|1998|s=62–63}}. W końcu, w maju 1944 roku, dowódcy US Army zaczęli wprowadzać program edukacyjny mający zmienić sposób zachowania się żołnierzy frontowych. W programie tym kładziono nacisk na dane wywiadowcze, jakie można byłoby uzyskać od poddających się, a także na własną korzyść żołnierza jeśli przeciwnik zacznie wybierać życie zamiast śmierci. Akcja ta częściowo powiodła się, a jej rezultatem była większa liczba branych jeńców. Żołnierz będący świadkiem kapitulacji Japończyków sam nabierał ochoty na branie jeńców{{odn|Gilmore|1998|s=64–67}}. Propaganda aliancka oraz demoralizacja spowodowana słabnącą siłą odporną Japonii również wpływały na wzrost liczby poddających się lub dezerterujących Japończyków{{odn|Gilmore|1998|s=8}}, jednak nawet większość z tych, coktórzy się poddali, nie wierzyła w poprawne traktowanie jeńców, spodziewając się, że zostaną zabici{{odn|Taya-Cook|Cook|1992|s=376}}{{odn|Gilmore|1998|s=169}}.

Rozbitkowie ze statków zatopionych przez alianckie [[okręt podwodny|okręty podwodne]] zazwyczaj odmawiali poddania się, w rezultacie jeńców musiano brać siłą. Okręty podwodne US Navy otrzymywały czasem rozkaz dostarczenia wybranych jeńców (tj. oficerów i radiotelegrafistów) dla potrzeb wywiadu; w tym celu formowano nawet specjalne zespoły z członków załóg{{odn|Sturma|2011|s=147}}. Generalnie jednak alianccy podwodniacy nie zaprzątali sobie głowy braniem jeńców, więc liczba ujętych przez nich Japończyków była stosunkowo niewielka. Okręty podwodne przeważnie brały jeńców pod koniec odbywanego patrolu, by uniknąć konieczności pilnowania ich przez dłuższy czas{{odn|Sturma|2011|s=151}}. W pewnej liczbie przypadków podwodniacy z rozmysłem rozstrzeliwali rozbitków{{odn|Taya-Cook|Cook|1992|s=303-304303–304}}. Podczas [[Procesy norymberskie|procesu norymberskiego]] admirał [[Chester Nimitz]], zeznający korespondencyjnie jako świadek w sprawie admirała [[Karl Dönitz|Karla Dönitza]], przyznał, że podczas wojny na Pacyfiku amerykańskie okręty podwodne „z zasady nie ratowały rozbitków nieprzyjaciela”{{odn|Blair|1999|s=726}}.

Podobnie zachowywali się alianccy lotnicy. Po [[Bitwa na Morzu Bismarcka|bitwie na Morzu Bismarcka]] w marcu 1943 roku na wyraźny rozkaz dowództwa samoloty [[Royal Australian Air Force|RAAF]] ostrzeliwały z lotu koszącego łodzie i tratwy ratunkowe pełne ludzi{{odn|McAulay|1991|s=120}}. Japończycy widzieli jedyny ratunek w wodzie, ale i tam dosięgały ich pociski, na rannych zaś polowały zaś zwabione zapachem krwi rekiny{{odn|McAulay|1991|s=144}}. Historyk i kronikarz wojny na Pacyfiku opisywał to tak:

Żołnierze alianccy zabijali żołnierzy japońskich do samego końca wojny, zwykle nie zważając na to, czy chcą się poddać czy nie{{odn|Ferguson|2007|s=544}}. Prawdopodobnie znacznie więcej japońskich żołnierzy poddałoby się, gdyby nie przekonanie, że i tak zostaną zabici{{odn|Bergerud|1997|s=415–416}}. Obawa przed śmiercią po kapitulacji była jednym z głównych czynników, jakie powodowały, że żołnierze japońscy woleli ginąć w walce, co potwierdzało amerykańskie [[Biuro Informacji Wojennej]], pisząc, że było to ważniejsze od obawy przed utratą honoru, czy pragnienia oddania życia dla Japonii i cesarza{{odn|Dower|1986|s=68}}. Przypadki zabijania żołnierzy japońskich po podjęciu przez nich próby poddania się nie są udokumentowane, ale krążące na ten temat wśród Amerykanów pogłoski mogą świadczyć, że miało to miejsce{{odn|La Forte|2000|s=333}}.

Szacunkowe dane na temat liczby Japończyków wziętych do niewoli w czasie działań wojennych są dość zróżnicowane{{odn|Fedorowich|2000|s=61}}{{odn|La Forte|2000|s=333}}. Japoński historyk Ikuhiko Hata uważa, że do niewoli oddało się przed zakończeniem działań 50&nbsp;000tys. żołnierzy{{odn|Hata|1996|s=263}}. Biuro Informacyjne Jeńców Wojennych rządu japońskiego wymienia dokładną liczbę 42&nbsp;543 takich żołnierzy{{odn|Hata|1996|s=269}}, czego trzyma się również [[Niall Ferguson]], który wyjaśnia, że dotyczy to jeńców wziętych przez Amerykanów i Australijczyków{{odn|Ferguson|2004|s=164}}. Z kolei Ulrich Straus podaje, że siły alianckie i chińskie wzięły do niewoli około 35&nbsp;000tys. Japończyków{{odn|Straus|2003|s=ix}}, a Alison Gilmore przypuszcza, że siły alianckie wzięły do niewoli na obszarze południowo-zachodniego Pacyfiku co najmniej 19,5&nbsp;500tys. członków japońskich sił zbrojnych<ref group=uwaga>Gilmore podaje następujące liczby Japończyków wziętych do niewoli na południowo-zachodnim teatrze działań w kolejnych latach – 1942: 1167, 1943: 1064, 1944: 5122, 1945: 12&nbsp;194.</ref>{{odn|Gilmore|1998|s=155}}.

Rząd Japonii szukał sposobów ukrycia informacji o jeńcach. 27 grudnia 1941 roku przy Ministerstwie Armii utworzone zostało Biuro Informacyjne Jeńców Wojennych, a jego zadaniem było zawiadywaniem informacjami na temat ujętych przez nieprzyjaciół członków japońskich sił zbrojnych. Biuro zbierało informacje alianckie otrzymywane za pośrednictwem [[Międzynarodowy Ruch Czerwonego Krzyża i Czerwonego Półksiężyca|Czerwonego Krzyża]], ale nie przekazywało ich rodzinom. W odpowiedzi na listy krewnych z pytaniami o jeńców, instytucja odpowiadała ogólnikowo, nie potwierdzając, ani nie zaprzeczając faktu dostania się do niewoli. Wprawdzie rolą Biura była również obsługa wymiany korespondencji między jeńcem a jego rodziną, jednak nic takiego nie miało miejsca i zaledwie kilku jeńcom udało się wysłać list do swych bliskich. Brak kontaktu z rodzinami potwierdzał odczucia uwięzionych, że stracili kontakt ze społeczeństwem japońskim{{odn|Hata|1996|s=265}}.

Alianci zdobyli od jeńców japońskich sporą ilość informacji wywiadowczych. Przekonani, że poddając się zerwali wszystkie więzy z ojczyzną, wzięci do niewoli Japończycy chętnie udzielali przesłuchującym informacji na temat japońskich sił zbrojnych{{odn|Hata|1996|s=263}}. Początkowo australijscy i amerykańscy oficerowie byli w większości pewni, że wyciągnięcie z ujętych Japończyków jakichkolwiek informacji o znaczeniu militarnym jest prawie niemożliwe, co skutkowało niechętnym stosunkiem do brania ich do niewoli{{odn|Straus|2003|s=116, 141}}. Okazało się to jednak nieprawdą – jeńcy bez przymusu dzielili się posiadaną wiedzą. Niewielu Japończyków znało zapisy Konwencjikonwencji Genewskiejgenewskiej i przywilej odmowy odpowiadania na pytania. Co więcej, jeńcy czuli, że poddając się tracą wszelkie przysługujące im prawa. Wykorzystywali możliwość rozmowy z mówiącymi po japońsku Amerykanami i uważali, że winni odpłacić czymś za strawę, ubrania i świadczenia medyczne otrzymane w niewoli, skutkiem czego byli prawdomówni i skorzy do współpracy{{odn|Straus|2003|s=141-147141–147}}. Oficerowie alianccy, uznawszy posiadane informacje na temat sił japońskich za przesadzone, wypytywali jeńców o szczegóły, uzyskując pozytywne wyniki. Wartość tych danych wywiadowczych zdecydowanie przerastała koszt utrzymywania obozów jenieckich{{odn|Hata|1996|s=272}}.

W czasie pobytu w niewoli jeńcy japońscy byli przesłuchiwani wielokrotnie. Pierwszymi przesłuchującymi byli oficerowie batalionu lub pułku, który wziął ich do niewoli, a pytania dotyczyły danego odcinka frontu. Zaraz potem trafiali na tyły, gdzie braliprzesłuchiwali się za nichich przedstawiciele wyższego dowództwa. Po raz ostatni przesłuchiwano ich w obozach jenieckich w Australii, Nowej Zelandii, w Indiach czy Stanach Zjednoczonych. Te indagacje musiały być bolesne i stresujące{{odn|Straus|2003|s=126–127}}, ale siły nigdy nie stosowano, chociaż w jednym przypadku w dowództwie 40 Dywizji Piechoty rozważano, czy należy zaaplikować przesłuchiwanemu podoficerowi [[tiopental]], lecz do wykonania tego nie doszło{{odn|Straus|2003|S=120}}.

Niektórzy jeńcy odegrali ważną rolę, pomagając wojskowym alianckim w przygotowywaniu i realizacji ulotek i audycji propagandowych – ich zasługą była m.in. zmiana treści „ulotki-przepustki” skierowanej do tych żołnierzy, którzy gotowi byliby się poddać; zasugerowali, by słowa „poddaję się” (ang. ''I surrender'') zastąpić lepiej brzmiącymi dla japońskiego ucha słowami „zaprzestaję oporu” (ang. ''I cease resistance''){{odn|Hastings|2009|s=54-5554–55}} – a także w nakłanianiu kolegów-jeńców do współpracy ze zwycięzcami{{odn|Fedorowich|2000|s=85}}.

Japończycy przetrzymywani w alianckich obozach jenieckich traktowani byli zgodnie z Konwencjąkonwencją Genewskągenewską{{odn|MacKenzie|1994|s=512}}. Rządy alianckie już przed rokiem 1943 wiedziały, że jeńcy schwytani przez Japończyków byli traktowani znacznie gorzej. Chcąc wymóc lepsze traktowanie tych jeńców, alianci podejmowali szereg wysiłków, by powiadomić władze japońskie, jak dobrze traktowani są ich obywatele w obozach{{odn|MacKenzie|1994|s=516}}. W związku z tym, że władze japońskie odmawiały uznania, że jeńcy japońscy istnieją, wysiłki te zakończyły się niepowodzeniem{{odn|MacKenzie|1994|s=516–517}}. Mimo to Japończycy w alianckich obozach byli traktowani poprawnie do końca wojny{{odn|MacKenzie|1994|s=518}}.

Tych, którzy mogli posiadać jakąś wyjątkową wiedzę techniczną lub strategiczną, kierowano do specjalistycznych obozów w Fort Hunt Park w [[Wirginia|Wirginii]] bądź w Camp Tracy w [[Kalifornia|Kalifornii]]. Po przybyciu do tych obozów jeńcy byli przesłuchiwani, a ich zeznania nagrywano i analizowano. Warunki w Camp Tracy naruszały wymogi Konwencjikonwencji Genewskiejgenewskiej, na przykład w kwestii czasu przebywania na świeżym powietrzu, ale jeńcy ci cieszyli się pewnymi względami, otrzymując wysokiej jakości pożywienie i mając dostęp do sklepów, zaś same przesłuchania miały przebieg stosunkowo łagodny{{odn|Straus|2003|s=134–139}}.

Jeńcy japońscy w większości potrafili dostosować się do życia w obozach i jedynie nieliczni próbowali uciekać{{odn|Straus|2003|s=197}}, jakkolwiek miało miejsce kilka takich incydentów. 25 lutego 1943 roku jeńcy z obozu pod [[Featherston]] na Nowej Zelandii zastrajkowali w odpowiedzi na rozkaz udania się do pracy. Gdy zastępca komendanta obozu postrzelił jednego z przywódców strajku, protest przerodził się w zamieszki. Jeńcy rzucili się na strażników, którzy otworzyli ogień, zabijając 48 i raniąc 74 jeńców. Po tych zajściach warunki życia w obozie uległy stopniowej poprawie i do końca wojny między Japończykami a ich nowozelandzkimi strażnikami panowały dobre stosunki{{odn|Straus|2003|s=176–178}}. Do znacznie poważniejszych wydarzeń doszło 5 sierpnia 1944 roku w [[Nowa Południowa Walia|Nowej Południowej Walii]], gdzie podczas masowej próby ucieczki z [[Obóz jeniecki w Cowra|obozu jenieckiego w Cowra]] zginęło 257 Japończyków i 4 Australijczyków{{odn|Straus|2003|s=186–191}}. Do innych starć pomiędzy japońskimi jeńcami a strażnikami dochodziło w Camp McCoy w [[Wisconsin]] (maj 1944) i w obozie pod [[Bikaner]] w Indiach (1945), ale nie pociągnęły one za sobą strat w ludziach{{odn|Straus|2003|s=191–195}}. W obozie Camp Paita na [[Nowa Kaledonia|Nowej Kaledonii]] w styczniu 1944 roku 24 Japończyków popełniło samobójstwo w efekcie wykrycia ich próby ucieczki{{odn|Straus|2003|s=178–186}}. Informacje o incydentach w Cowra i Featherston zostały w Japonii zatajone{{odn|MacKenzie|1994|s=517}}, ale rząd japoński wystosował protest do władz Australii i Nowej Zelandii. Był to jedyny przypadek oficjalnego przyznania przez władze japońskie, że niektórzy żołnierze ich kraju poddali się{{odn|Straus|2003|s=193–194}}.

Alianci szeroko [[kolportaż|kolportowali]] zdjęcia jeńców w obozach, chcąc w ten sposób przekonać innych żołnierzy japońskich do poddania się. Praktykom tym sprzeciwił się w połowie 1943 roku generał [[Douglas MacArthur|MacArthur]], twierdząc, że jest to naruszenie [[Konwencje haskie|konwencji haskich]] z lat 1899-19071899–1907 i [[Konwencje genewskie|genewskich]], a także że obawa przed rozpoznaniem może utwierdzać Japończyków w oporze. MacArthur zmienił swe stanowisko w grudniu tego samego roku, ale zezwolił na publikowanie jedynie tych zdjęć, które nie identyfikowały poszczególnych jeńców. Nakazał też, by zdjęcia dobierano tak, by „oddawały prawdę i stan faktyczny i nie mogły być uznane za spreparowane”{{odn|Fedorowich|2000|s=80–81}}.

Setki tysięcy Japończyków – wojskowych i cywilów obojga płci – dostałodostały się w ostatnich tygodniach wojny w ręce [[Armia Czerwona|Armii Czerwonej]]{{odn|Taya-Cook|Cook|1992|s=404-405404–405}}. Związek Radziecki podał, że wziął do niewoli 594&nbsp;000 żołnierzy, z czego 70&nbsp;880 natychmiast zwolniono, ale naukowcy japońscy obliczają, że całkowita liczba była nie mniejsza niż 850&nbsp;000{{odn|La Forte|2000|s=333}}<ref group=uwaga>Haruko Taya-Cook pisze, że do radzieckiej niewoli trafiło około 700&nbsp;000 japońskich żołnierzy i cywilnych pracowników administracji Mandżurii i że według badań przeprowadzonych w latach dziewięćdziesiątych90. 62&nbsp;068 zmarło w niewoli.</ref>{{odn|La Forte|2000|s=333}}.

Na [[Konferencja jałtańska|konferencji jałtańskiej]] w lutym 1945 roku [[Józef Stalin|Stalin]] zobowiązał się do przystąpienia w dwa do trzech miesięcy po kapitulacji Niemiec do wojny z Japonią, w zamian za co otrzymał obietnicę m.in. utrzymania status quo w [[Mongolia|Mongolii Zewnętrznej]], przywrócenia praw utraconych przez Rosję w 1904 roku, dotyczących Południowego [[Sachalin]]u i [[Lüshunkou|Portu Arthur]] oraz przejęcia przez ZSRR [[Wyspy Kurylskie|Wysp Kurylskich]]{{odn|Hastings|2009|s=446}}. Japończycy obawiali się wprawdzie interwencji radzieckiej w [[Mandżuria|Mandżurii]], niemniej jednak byli zaskoczeni, gdy sześć tygodni po spotkaniu [[Wiaczesław Mołotow|Wiaczesława Mołotowa]] z ambasadorem Naotake Satō, którego 29 maja uspokajał, że w Jałcie nie doszło do niczego, co miałoby niepokoić jego kraj, Moskwa ogłosiła zerwanie paktu neutralności z roku 1941{{odn|Hastings|2009|s=454}}.

W pierwszych miesiącach 1945 roku wielu mieszkańców intensywnie bombardowanych wysp japońskich szukało schronienia w Mandżurii, mając nadzieję, że tam będą bezpieczni. Morale Japończyków częściowo złamało [[Atak atomowy na Hiroszimę i Nagasaki|zrzucenie przez Amerykanów bomb atomowych]] na [[Hiroszima|Hiroszimę]] i [[Nagasaki]]. Ofensywa radziecka, rozpoczęta 8 sierpnia, nie natrafiła na silny opór; wojska radzieckie pokonały trasę około 2000&nbsp;km i zniszczyły [[Armia Kwantuńska|Armię Kwantuńską]] w zaledwie dwanaście dni, zagarniając w niewolę wszystkich Japończyków i współpracujących z nimi urzędników marionetkowego [[Mandżukuo]]{{odn|Hastings|s=483}}. Ich straty własne to 13 061 żołnierzy i marynarzy zabitych, 24 425 rannych, a współdziałającą z nimi armię mongolską kosztowało to zaledwie 72 poległych i 125 rannych{{odn|Klimecki|2008|s=218}}.

Inaczej niż w przypadku jeńców wziętych przez aliantów zachodnich ludzie ci traktowani byli źle i ponad 60 tysięcytys. z nich zmarło z głodu, zimna i wycieńczenia{{odn|Ienaga|1978|s=234}}. Jeńcy japońscy byli zmuszani do ciężkiej pracy – m.in. przy budowie [[Kolej Bajkalsko-Amurska|Kolei Bajkalsko-Amurskiej]], gdzie skierowano około 200 tysięcytys. z nich{{odn|Wojennoplennyje|2000|s=1118}} – przetrzymywani w prymitywnych warunkach bez odpowiedniego wyżywienia i pomocy medycznej w obozach na Syberii i w Mongolii. Warunki te nie odbiegały od tych, jakim poddawano [[Praca przymusowa Niemców w Związku Radzieckim|jeńców niemieckich]]{{odn|Straus|2003|s=xiv}}, jak również pozostałych więźniów obozów [[Gułag|GUŁag-u]] w tamtych czasach{{odn|La Forte|2000|s=335}}. Ostatnia grupa około tysiąca jeńców japońskich została zwolniona z ZSRR w grudniu 1956 roku{{odn|Wojennoplennyje|2000|s=1118}}.

Wraz z ustaniem działań wojennych kapitulowały miliony wojskowych japońskich. Wojska chińskie i radzieckie wzięły do niewoli 2 miliony<ref group=uwaga>Wojskom Kuomintangu poddało się około 1,2 miliona żołnierzy, komuniści wzięli około 60-8060–80 tysięcytys.</ref> Japończyków, a alianci zachodni przyjęli kapitulację wielokrotnie większych sił w Japonii, Azji Południowo-Wschodniej i na obszarze południowo-zachodniego Pacyfiku{{odn|Straus|2003|s=xii–xiii}}. By zapobiec ewentualnemu oporowi, Cesarski Sztab Generalny wydał 23 sierpnia – wraz z rozkazem informującym o zakończeniu wojny – oświadczenie, że „żołnierze, którzy po ogłoszeniu Cesarskiego Reskryptu znajdą się pod kontrolą sił nieprzyjacielskich, nie będą traktowani jak jeńcy wojenni”. Wprawdzie działania te osiągnęły pożądany skutek, nie udało się jednak uniknąć starć i niesnasek pomiędzy tymi, coktórzy skapitulowali przed i po zakończeniu wojny. W większości przypadków kapitulujące oddziały nie były zamykane w obozach, lecz w miarę szybko po złożeniu broni odsyłane do ojczyzny{{odn|Hata|1996|s=263}}.

[[Repatriacja]] niektórych jeńców była jednak przez władze alianckie odwlekana. Amerykanie przetrzymali do końca 1946 roku blisko 70&nbsp;000 z nich na Filipinach, Okinawie, środkowym Pacyfiku i Hawajach, gdzie posłużono się nimi do likwidacji instalacji wojskowych. Brytyjczycy uczynili podobnie przetrzymując 113&nbsp;500 z około 750&nbsp;000 jeńców wziętych w Azji Południowo-Wschodniej; ostatni Japończycy ujęci w Birmie i na Malajach wrócili do Japonii w październiku 1947 roku{{odn|Dower|1999|s=51}}. Brytyjczycy wykorzystali ponadto pewną liczbę nie rozbrojonychnierozbrojonych żołnierzy japońskich do przywrócenia holenderskiego i francuskiego stanu posiadania w [[Holenderskie Indie Wschodnie|Indiach Wschodnich]] i [[Indochiny Francuskie|Indochinach]]{{odn|Kibata|2000|s=146}}{{odn|Klimecki|2008|s=227}}. Co najmniej 81&nbsp;090 Japończyków zmarło na terenach okupowanych przez zachodnich aliantów i Chińczyków, nim zdołano ewakuować ich do domu{{odn|Taya-Cook|Cook|1992|s=403}}. Historyk John W. Dower przypisuje te zgony „fatalnemu stanowi wyżywienia” oddziałów japońskich pod koniec wojny{{odn|Dower|1986|s=298 i 363}}, a generał MacArthur za jedną z ważniejszych przyczyn wysokiej śmiertelności żołnierzy japońskich w Azji i na Filipinach uważał brak środków do zwalczania chorób tropikalnych{{odn|MacArthur|1994|s=130}}.

Nacjonalistyczne (tj. [[kuomintang]]owskie) siły chińskie przyjęły kapitulację 1,2 miliona żołnierzy japońskich. Japończycy obawiali się represji, tymczasem traktowano ich wyjątkowo dobrze. Przyczyny należy szukać w tym, że nacjonalistom zależało na pozyskaniu jak największej ilości broni, jak również w chęci zapobieżenia zaangażowania się Japończyków po stronie komunistów, co tamci proponowali poddającym się, zachęcając do wstąpienia w ich szeregi{{odn|Straus|2003|s=xiii–xiv}}. Wojska [[Czang Kaj-szek]]a zatrzymały ponad 50 tysięcytys. jeńców, głównie wysokiej klasy specjalistów, do drugiej połowy 1946 roku. Z kolei dziesiątki tysięcy jeńców japońskich służyły – nie zawsze z własnej woli{{odn|Taya-Cook|Cook|1992|s=404}} – w armii komunistycznej i prawdopodobnie 60&nbsp;000 tys. pozostawało w jej szeregach do kwietnia 1949 roku{{odn|Dower|1999|s=51}}.

* {{Cytuj książkę |nazwisko r=Bergerud |imię r=Eric |tytuł=Recent Themes in Military History: Historians in Conversation |url=http://books.google.com.au/books?id=-6t5rzelgXcC&lpg=PP1&pg=PA96#v=onepage&q=&f=false |nazwisko r=Bergerud |imię r=Eric |wydawca=University of South Carolina Press |rok=2008 |rozdział=No Quarter: The Pacific Battlefield |isbn=1-57003-739-6 |url=http://books.google.com.au/books?id=-6t5rzelgXcC&lpg=PP1&pg=PA96#v=onepage&q=&f=false |odn=tak}}

* {{Cytuj książkę | nazwisko=Blair|imię=Clay|tytuł = Hitlera wojna U-Bootów | tom = II | tytuł tomu = ''Ścigani. 1942-19451942–1945'' | rok = 1999 | wydawca = Wydawnictwo Magnum | miejsce = Warszawa| isbn =83-85852-42-5|odn=tak}}

* {{Cytuj książkę |nazwisko=Dower |imię=John W. |tytuł=War Without Mercy: Race and Power in the Pacific War |nazwisko=Dower |imię=John W. |rok=1986 |wydawca=Pantheon Books |miejsce=New York |isbn=0-394-50030-X |odn=tak}}

* {{Cytuj książkę |nazwisko=Drea |imię=Edward J. |tytuł=Japan'sJapan’s Imperial Army: Its Rise and Fall, 1853–1945 |wydawca=University Press of Kansas |miejsce=Lawrence |rok=2009 |seria=Modern War Studies |isbn=978-0-7006-1663-3 |odn=tak}}

* {{Cytuj książkę |tytuł=Japanese prisoners of war |url=http://books.google.com/books?id=ktCv32ysz0AC&pg=PA146&dq#v=onepage&q&f=false |nazwisko r= Fedorowich|imię r=Fred|tytuł=Japanese prisoners of war |wydawca=Continuum International Publishing Group |miejsce=London |rok=2000|rozdział=Understanding the Enemy: Military Intelligence, Political Warfare and Japanese Prisoners of War in Australia, 1942-451942–45 |isbn=1-85285-192-9|url=http://books.google.com/books?id=ktCv32ysz0AC&pg=PA146&dq#v=onepage&q&f=false |odn=tak}}

* {{Cytuj pismo |nazwisko=Ferguson |imię=Niall |rok=2004 |tytuł=Prisoner Taking and Prisoner Killing in the Age of Total War: Towards a Political Economy of Military Defeat |czasopismo=War in History |rok=2004 |wydawca=SAGE Publications |wolumin=11 |wydanie=2 |issn=14770385 |odn=tak}}

* {{Cytuj książkę |nazwisko=Ferguson |imię=Niall |tytuł=The War of the World: History'sHistory’s Age of Hatred |wydawca=Penguin Books |miejsce=London |rok=2007 |isbn=978-0-14-101382-4 |odn=tak}}

* {{Cytuj książkę |nazwisko=Gilmore |imię=Allison B. |tytuł=You can'tcan’t fight tanks with bayonets: psychological warfare against the Japanese Army in the Southwest Pacific |url=http://books.google.com.au/books?id=h3sz1wF3a5oC&dq=Japanese+prisoners+of+war&lr=&source=gbs_navlinks_s |rok=1998 |wydawca=University of Nebraska Press |seria=Studies in war, society, and the military |isbn=0-8032-2167-3|url=http://books.google.com.au/books?id=h3sz1wF3a5oC&dq=Japanese+prisoners+of+war&lr=&source=gbs_navlinks_s |odn=tak}}

* {{Cytuj książkę |odnnazwisko=takHastings |imię=Max |nazwisko=Hastings |tytuł=Retribution: The Battle for Japan 1944-451944–45 |miejsce=New York |wydawca=Vintage Books |rok=2009 |strony= |isbn=978-0-307-27536-3 |odn=tak}}

* {{Cytuj książkę |nazwisko r=Hata |imię r=Ikuhiko |tytuł=Prisoners of War and Their Captors in World War II |nazwisko r=Hata |imię r=Ikuhiko |wydawca=Berg |miejsce=Oxford |rok=1996 |rozdział=From Consideration to Contempt: The Changing Nature of Japanese Military and Popular Perceptions of Prisoners of War Through the Ages |isbn=1-85973-152-X |odn=tak}}

* {{Cytuj książkę |odnnazwisko=takIenaga | imię=Saburō |nazwisko=Ienaga |tytuł=The Pacific War 1931-19451931–1945: A Critical Perspective on Japan'sJapan’s Role in World War II |miejsce=New York |wydawca=Pantheon Books |rok=1978 |strony= |isbn=0-394-73496-3 |odn=tak}}

* {{Cytuj książkę |nazwisko=Johnston |imię=Mark |tytuł=Fighting the enemy: Australian soldiers and their adversaries in World War II |url=http://books.google.com.au/books?id=zOgMy7rBFCoC&source=gbs_navlinks_s |wydawca=Cambridge University Press |miejsce=Melbourne |rok=2000 |isbn=0-521-78222-8 |url=http://books.google.com.au/books?id=zOgMy7rBFCoC&source=gbs_navlinks_s |odn=tak}}

* {{Cytuj książkę |tytuł=Japanese prisoners of war |url=http://books.google.com.au/books?id=ktCv32ysz0AC&printsec=frontcover&dq=Japanese+prisoners+of+war&cd=1#v=onepage&q=&f=false |nazwisko r=Kibata |imię r=Yōichi |tytuł=Japanese prisoners of war |wydawca=Continuum International Publishing Group |miejsce=London |rok=2000|rozdział=Japanese Treatment of British Prisoners of War: The Historical Context |isbn=1-85285-192-9 |url=http://books.google.com.au/books?id=ktCv32ysz0AC&printsec=frontcover&dq=Japanese+prisoners+of+war&cd=1#v=onepage&q=&f=false |odn=tak}}

* {{cytuj książkę |nazwisko=Klimecki |imię=Michał |tytuł=Pekin-Szanghaj-Nankin 1937-19451937–1945 |seria=Historyczne bitwy |miejsce=Warszawa |wydawca=Bellona |rok=2008 |isbn=978-83-11-11348-0 |odn=tak}}

* {{Cytuj pismo |nazwisko=Krammer |imię=Arnold |rok=1983 |tytuł=Japanese Prisoners of War in America |czasopismo=Pacific Historical Review |rok=1983 |wydawca=University of California Press |miejsce=Berkeley |wydanie=52 |issn=00308684 |odn=tak}}

* {{Cytuj książkę |tytuł=Encyclopedia of Prisoners of War and Internment |nazwisko r=La Forte |imię r= Robert S. |rozdział=World War II-Far East– |tytuł=EncyclopediaFar of Prisoners of War and InternmentEast |wydawca=ABC-CLIO |miejsce=Santa Barbara, CA |rok=2000 |isbn=1-57607-068-9 |odn=tak}}

* {{Cytuj książkę |nazwisko=MacArthur |imię=Douglas |tytuł=MacArthur in Japan, the Occupation: Military Phase |seria=Reports of General MacArthur |rok=1994 |wydawca=United States Army Center of Military History |url=http://www.history.army.mil/books/wwii/MacArthur%20Reports/MacArthur%20V1%20Sup/Index.htm |seria=Reports of General MacArthur |rok=1994 |wydawca=United States Army Center of Military History |miejsce=Washington, DC |odn=tak}}

* {{Cytuj pismo |nazwisko=MacKenzie |imię=S.P. |rok=1994 |tytuł=The Treatment of Prisoners of War in World War II |czasopismo=The Journal of Modern History |rok=1994 |wydawca=The University of Chicago Press |miejsce=Chicago |wolumin=66 |wydanie=3 |issn=00222801 |odn=tak}}

* {{Cytuj książkę |odn=tak |nazwisko=McAulay |imię=Lex |tytuł=Battle of the Bismarck Sea |miejsce=New York |wydawca=St. Martin'sMartin’s Press |rok=1991 |isbn=0-312-05820-9 |odn=tak}}

* {{Cytuj książkę |odn=tak |nazwisko=Morison |imię=Samuel E. |tytuł=Przełamanie Bariery Bismarcka 22 lipca 1942 -– 1 maja 1944 |miejsce=Gdańsk |wydawca=FINNA |rok=2010 |isbn=978-83-899298-2-2 |odn=tak}}

* {{Cytuj książkę |odn=tak |nazwisko=Straus |imię=Ulrich |tytuł=The Anguish of Surrender: Japanese POWs of World War II |wydawca=University of Washington Press |miejsce=Seattle|rok=2003 |isbn=0-295-98336-1 |url=http://books.google.com.au/books?id=h4TU3z3DYD4C&dq=The+Anguish+of+Surrender&source=gbs_navlinks_s |wydawca=University of Washington Press |miejsce=Seattle|rok=2003 |isbn=0-295-98336-1|odn=tak}}

* {{Cytuj książkę |odn=tak |nazwisko=Sturma |imię=Michael |tytuł=Surface and Destroy: The Submarine Gun War in the Pacific |wydawca=University Press of Kentucky |miejsce=Lexington, KY |rok=2011 |isbn=978-0-8131-2996-9 |odn=tak}}

* {{Cytuj książkę |odnnazwisko=takTaya-Cook |imię=Haruko |nazwiskonazwisko2=Taya-Cook |imię2=Theodore F. |nazwisko2=Cook |tytuł=Japan at War: An Oral History |miejsce=New York / London |wydawca=New Press |rok=1992 |strony= |isbn=978-1-56584-039-3 |odn=tak}}

* {{cytuj książkę |tytuł=Wojennoplennyje w SSSR 1939-1956 :1939–1956. dokumentyDokumenty i materiały |inni=Maksim Matwiejewicz Zagorulko (red.) |miejsce=Moskwa |wydawca=Logos |rok=2000 |isbn=5-8843-9093-9}}