Chełmce (województwo świętokrzyskie): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m dodanie części miejscowości i przypisów |
→Zabytki: ilustracja, drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
||
Linia 28:
|www =
}}
[[Plik:Dwór w Chełmcach 004.jpg|thumb|Wieża rycerska w Chełmcach]]
'''Chełmce''' – [[wieś]] w [[Polska|Polsce]] położona w [[województwo świętokrzyskie|województwie świętokrzyskim]], w [[powiat kielecki|powiecie kieleckim]], w [[Strawczyn (gmina)|gminie Strawczyn]].<br />
[[Podział administracyjny Polski (1975–1998)|W latach 1975–1998]] miejscowość położona była w [[Województwo kieleckie (1975–1998)|województwie kieleckim]].
Linia 64 ⟶ 65:
: Wpisany wraz z przykościelnym cmentarzem do [[rejestr zabytków|rejestru zabytków nieruchomych]] (nr rej.: A.461/1-2 z 6.11.1947 i z 15.02.1967)<ref name="zabytek">{{zabytek|świętokrzyskie|strony = 31|data dostępu = 2015-11-16}}</ref>.
* Cmentarz parafialny z I połowy XIX w. (nr rej.: A.462 z 25.06.1992)<ref name="zabytek"/>.
== Wieża rycerska w Chełmcach ==
=== Historia ===
Wieżę zbudowano około 1540 roku i jest ona jedną z najstarszych obronnych wież rycerskich w rejonie Gór Świętokrzyskich. Okoliczne dobra były wtedy własnością [[Jakub Sancygniowski|Jakuba Sancygniowskiego]]<ref name=":0">{{Cytuj|tytuł=Dawny zbór ariański, Chełmce - Zabytek.pl|data dostępu=2017-08-28|opublikowany=zabytek.pl|url=https://zabytek.pl/pl/obiekty/dawny-zbor-arianski-1564|język=pl}}</ref>. Następnie drogą małżeństw i spadków dostały się rodzinom Kostków, Tarnowskich, Ostrogskich. W 1619 roku kupił wieżę wojewoda lubelski [[Piotr Aleksander Tarło]]. Tarłowie posiadali Chełmce aż do 1898 roku, ale dwór (kamienica) przestał być ich rezydencją zapewne już po 1652 roku, kiedy to wznieśli okazały [[Pałac Tarłów w Podzamczu Piekoszowskim|pałac w pobliskim Piekoszowie]]; a wieża stała się wtedy rodzinnym dworem myśliwskim. Nie znamy dziejów obiektu, aż do 1848 roku, kiedy powstał jego opis - miał on wówczas dwa dodatkowe drewniane skrzydła boczne - od południa mieszczące pokoje mieszkalne, a od wschodu - kuchnię z zapleczem. Po spaleniu dworu i wsi przez Rosjan w 1864 roku, stojący przez czas jakiś w ruinie dwór zapewne odtworzono i dobudowano klatkę schodową oraz werandę na piętrze; skrzydeł już nie odbudowano. Dwór otoczony był kiedyś parkiem ciągnącym się w kierunku wschodnim, a po północnej stronie znajdował się staw z drewnianym dworkiem. Dalej na północ znajdowało się podwórze z folwarkiem, otoczone zabudową gospodarczą. Pod koniec XIX wieku majątek rozparcelowano, a folwark Chełmce dostał się w prywatne ręce. W 1915 roku obiekt, za namową [[Henryk Sienkiewicz|Henryka Sienkiewicza]], kupił proboszcz z [[Oblęgorek|Oblęgorka]], z zamiarem umieszczenia tu szkoły. Przekazany po I Wojnie światowej rodzinie Jarząbków, został uznany w 1928 roku za niezdatny do mieszkania i przeznaczony na cele gospodarcze. W 1956 roku spłonęły drewniane werandy i klatka schodowa wraz z dachem głównym. Dwór niszczał; w latach 60-tych XX wieku próbowano umieścić tu straż pożarną i pojawiła się okoliczna zabudowa, a w 1985 roku przeznaczono go już do rozbiórki. Dzięki protestom i staraniom środowiska konserwatorskiego nie doszło to do skutku i w 1991 roku obiekt zakupiła od władz lokalnych rodzina architektów Borsów, która częściowo odnowiła obiekt przystosowując go do funkcji mieszkalnej; w 2014 roku wieża ponownie zmieniła właściciela. Obiekt jest uznawany za zbór ariański w oparciu o bliżej nieokreśloną tradycję, bez poświadczeń źródłowych<ref>{{Cytuj stronę|url=http://www.zamki.pl/?idzamku=chelmce|tytuł=Dwór obronny w Chełmcach|autor=|data=|data dostępu=2013-09-27|praca=|opublikowany=|język=}}</ref>. Lokalnie budynek zwany jest "Kamienicą”<ref name=":0" />.
=== Architektura ===
Pierwotny budynek zbudowany został na planie zbliżonym do kwadratu. Wywodził się on z tradycji murowanych, późnośredniowiecznych wież obronnych. Był i jest piętrowy, podpiwniczony, nakryty obecnie dachem czterospadowym. Wielokrotne był remontowany, czy też przebudowany, co spowodowało znaczną utratę cech stylowych - widocznych obecnie głównie w proporcjach budynku. Piwnice są w układzie dwutraktowym, przesklepione kolebkowo. Na parterze znajduje się sień reprezentacyjna, przesklepiona kolebkowo i dwie izby nakryte sklepieniem krzyżowym. Na piętrze pierwotnie było wnętrze jednoprzestrzenne, z ośmioma dużymi oknami na cztery strony świata, przykryte drewnianym stropem, a wejście na piętro prowadziło mostkiem zwodzonym na balkon od strony zachodniej. Obecnie w układzie piwnic i parteru niewiele się zmieniło, natomiast na piętrze występują nowożytne podziały na mniejsze pomieszczenia. Wykonano też w ostatnich latach nową przybudówkę od strony wschodniej, umieszczając w niej klatkę schodową. Niewielka posesja jest teraz wygrodzona, wokół budynku występuje trawnik i fragmenty pozostałości okazałego niegdyś parku, dziś zupełnie nieczytelnego w terenie. Budynek murowany jest z kamienia, (miejscowego dolomitu i piaskowca); stropy, więźba i dach są współczesne. Dwór stoi obecnie pośrodku wsi, między wzniesieniem Góry Plebańskiej (z kościołem) a Górą Zachętną<ref name=":0" />.
Zabytek niedostępny dla zwiedzających, ale z zewnątrz jest dobrze widoczny. Jest to własność prywatna, budynek okresowo użytkowany<ref name=":0" />.
Obiekt jest wpisany do rejestru zabytków pod numerem: A.463 z 26.10.1956)<ref name="zabytek" />
== Bibliografia ==
* Borsa M., ''Dwór w Chełmcach w powiecie kieleckim'', [w:] ''Dwór polski w XIX wieku,'' Warszawa 1998, s. 267-272.
* Borsa T., ''Domniemany zbór na tle przemian krajobrazu wsi Chełmce'' [w:] ''Dwór polski w XIX wieku,'' Warszawa 1990, s. 77-88.
* Kajzer Lesze, ''O kilku dworach późnorenesansowych z Sandomierszczyzny,'' [w:] ''Przemiany architektury rezydencjonalnej w XV-XVIII w. na terenie dawnego województwa sandomierskiego. Wybrane przykłady. Materiały z sesji naukowej - Kielce 18 września 1999,'' Kielce 2000, s. 51-66.
* [[Katalog zabytków sztuki w Polsce]], tom 3, zeszyt 4, s. 11-12.
* Wiśniewski J., ''Dekanat konecki,'' Radom 1913, s. 21i nn.
{{Przypisy|przypisy=
<ref name = R2013>''Rozporządzenie Ministra Administracji i Cyfryzacji z dnia 13 grudnia 2012 r. w sprawie wykazu urzędowych nazw miejscowości i ich części'' ({{Dziennik Ustaw|2013|200}})</ref>
| |||