Homo erectus: Różnice pomiędzy wersjami

Kolebką ''Homo erectus'' jest środkowo-wschodnia Afryka ([[Etiopia]], [[Kenia]], [[Tanzania]]), gdzie pojawił się prawdopodobnie na przełomie [[pliocen]]u i [[plejstocen]]u, około 1,8 miliona lat temu i szybko rozprzestrzenił na tereny zachodniej i wschodniej Azji<ref name="Anton">{{Cytuj pismo |nazwisko=Antón |imię=Susan C. |tytuł=Natural history of <em>''Homo erectus</em>'' |czasopismo=American Journal of Physical Anthropology |wolumin=122 |wydanie=S37 |strony=126–170 |rok=2003 |doi=10.1002/ajpa.10399 |język=en}}</ref>. Afrykański przedstawiciel tego gatunku określany jest także jako ''[[Homo ergaster]]''<ref>{{cytuj książkę|nazwisko=Praca zbiorowa|tytuł=Od prehistorii do cywilizacji na kontynentach pozaeuropejskich|wydawca=Mediasat Group SA|data=2007|seria=Historia powszechna. Biblioteka Gazety Wyborczej|strony=52|isbn=978-84-9819-809-6}}</ref>. Homo erectus jako pierwszy opanował sztukę posługiwania się ogniem.

''Homo erectus'' nie był pierwszym prymitywnym hominidem, który wyemigrował z afrykańskiej kolebki ewolucyjnej – dokonał tego ''[[Homo georgicus]]'' około 1,8 mln lat temu, chociaż przez długi czas tego nie stwierdzono. ''Homo erectus'' w Europie pojawił się najprawdopodobniej (według stanowiska tzw. długiej chronologii pierwszego zasiedlenia Europy) około miliona lat temu, zaś ''Homo georgicus'' prawie 2 razy wcześniej. Potwierdzają to odkrycia dokonane w basenie Orce w [[Andaluzja|Andaluzji]], Atapuerca koło [[Burgos (Hiszpania)|Burgos]] w Hiszpanii i w [[Monte Poggiolo]] koło Forli w północnych Włoszech. Najprawdopodobniej przybył z Afryki północno-zachodniej przez [[Gibraltar|Cieśninę Gibraltarską]], która mogła w tym czasie być znacznie węższa lub wręcz możliwa do pokonania suchą stopą.

* wzrost zbliżony do współczesnych ludzi – około dwunastoletni tzw. [[Chłopiec z Nariokotome]] (klasyfikowany także jako ''Homo ergaster''), którego szczątki odkryto w datowanych na 1,6 mln lat osadach w Kenii, mierzył 1,68 m wzrostu<ref name=BHLW85>{{Cytuj pismo |nazwisko=Brown |imię=Frank |nazwisko2=Harris |imię2=John |nazwisko3=Leakey |imię3=Richard |nazwisko4=Walker |imię4=Alan |tytuł=Early <em>''Homo erectus</em>'' skeleton from west Lake Turkana, Kenya |czasopismo=Nature |wolumin=316 |strony=788–792 |rok=1985 |doi=10.1038/316788a0 |język=en}}</ref>;

Czaszka ''Homo erectus'' wykazuje typowy zespół właściwości archaicznych, charakterystyczny dla wczesnych faz [[antropogeneza|ewolucji człowieka]]. Natomiast szkieletem pozaczaszkowym ''Homo erectus'' nie różnił się od człowieka dzisiejszego. Jak każda grupa kopalna o szerokim rozprzestrzenieniu geograficznym i dużej rozciągłości czasowej, pitekantropy są grupą silnie zróżnicowaną, o dużej rozmaitości czasowej. Z tej przyczyny dzielono je do niedawna na szereg różnych [[rodzaj (biologia)|rodzajów]] i [[gatunek (biologia)|gatunków]] – na przykład znaleziska jawajskie i chińskie uważano za dwa odrębne: ''Phitecanthropus'' i ''Sinanthropus''. Nawet w obrębie pitekantropów jawajskich wyróżniano kilka gatunków: ''Pithecanthropus erectus'', ''Pithecanthropus robustus'', ''Pithecanthropus modjokertenis'' i ''Pithecanthropus dubois''. Szczegółowa analiza porównawcza dowodzi jednak, że wszystkie te formy nie różnią się od siebie bardziej niż poszczególne rasy człowieka dzisiejszego, i w związku z tym przeważa pogląd, że wszystkie one są przedstawicielami jednego gatunku biologicznego. To wszystko da się zauważyć w środkowo [[plejstocen|plejstoceńskich]] ludziach spoza terytorium Azji, którym także nadawano odrębne nazwy systematyczne, a które wprawdzie należą do tego samego kręgu form co pitekantropy azjatyckie.

Poszczególne znaleziska pitekantropów różnią się między sobą dość znacznie wiekiem geologicznym. Starsze mogły współwystępować z [[australopitek]]ami przez około 800 tysięcy lat, do czasu ich wymarcia około 1 mln lat temu<ref name="SA01">{{Cytuj pismo |nazwisko=Ambrose |imię=Stanley H. |tytuł=Paleolithic Technology and Human Evolution |czasopismo=Science |wolumin=291 |wydanie=5509 |strony=1748–1753 |doi=10.1126/science.1059487 |język=en}}</ref>. Najmłodsze skamieniałości, pochodzące z Jawy sprzed 200–400 tysięcy lat, dowodzą, że ''Homo erectus'' przetrwał na Jawie co najmniej 250 tysięcy lat dłużej, niż na kontynencie azjatyckim i około 1 mln lat dłużej, niż w Afryce<ref name="Jawa">{{Cytuj pismo |autor=C. C. Swisher III, W. J. Rink, S. C. Antón, H. P. Schwarcz, G. H. Curtis, A. Suprijo, Widiasmoro |tytuł=Latest ''Homo erectus'' of Java: Potential Contemporaneity with ''Homo sapiens'' in Southeast Asia |czasopismo=Science |wolumin=5294 |strony=1870–1874 |rok=1996 |doi=10.1126/science.274.5294.1870 |język=en}}</ref>.

Na szerokości geograficznej środkowej Polski odkryto szczątki kostne ''Homo erectus'' w Niemczech, na obszarze [[Turyngia|Turyngii]], w miejscowości Bilzingsleben<ref name=Bilzingsleben>{{Cytuj pismo |imię=D. |nazwisko=Mania |imię2=U. |nazwisko2=Mania |imię3=E. |nazwisko3=Vlček |tytuł=Latest finds of skull remains of <em>''Homo erectus</em>'' from Bilzingsleben (Thuringia) |czasopismo=Naturwissenschaften |wolumin=81 |wydanie=3 |strony=123–127 |rok=1994 |doi=10.1007/BF01131767 |język=en}}</ref>. Skamieliny pitekantropa odkryto także w Vértesszőlős na [[Węgry|Węgrzech]] (na północny zachód od Budapesztu). {{fakt|Najstarszym dobrze udokumentowanym obozowiskiem ''Homo erectus'' w najbliższym sąsiedztwie ziem polskich jest stanowisko Korolewo na [[Zakarpacie| Zakarpaciu]], którego wiek datowany jest na ponad 800 tys. lat}}.

Ślady działalności pitekantropa na terenie Polski znaleziono w [[Kończyce Wielkie|Kończycach Wielkich]] w [[powiat cieszyński|powiecie cieszyńskim]] ([[województwo śląskie]]). Wiek znalezisk szacowany był na ok. 800 tys. lat<ref>{{cytuj stronę| url = http://wyborcza.pl/1,75248,8552585,Homo_erectus_pochodzil_ze_Slaska.html| tytuł = Homo erectus pochodził ze Śląska| data dostępu = 2010-10-22| autor = | opublikowany = | praca = | data = | język =}}</ref>, jednak z czasem pojawiły się wątpliwości co do takiego datowania<ref>{{cytuj stronę|url=http://archeowiesci.pl/2011/04/01/ogromne-watpliwosci-co-do-najstarszych-sladow-ludzi-w-polsce/|tytuł=Ogromne wątpliwości co do najstarszych śladów ludzi w Polsce| data dostępu=2011-11-24|autor=Wojciech Pastuszka|opublikowany=2011-04-01|praca=archeowiesci.pl|data=}}</ref>. W [[Trzebnica|Trzebnicy]], na stokach Winnej Góry ([[Wzgórza Trzebnickie]]), odkryto pozostałości bardziej współczesnego obozowiska (narzędzia, kości zwierząt, paleniska), datowane na okres ok. 0,5 mln lat{{r|Burdukiewicz}}<ref>[http://www.muzeum.milicz.biz/index.php?c=4 Muzeum Regionalne w Trzebnicy].</ref>. ''Homo erectus'' zamieszkiwał także tereny u źródeł rzeki Pilicy ([[Jaskinia na Biśniku|Jaskinię na Biśniku]]){{r|Łapiński}}.