Wojny wandejskie: Różnice pomiędzy wersjami

[[Plik:Bonchamps.jpg|thumb|Charles Melchior Artus de Bonchamps]]

[[Plik:Mortd'Elbée.jpg|thumb|Rozstrzelanie d’Elbée]]

 

'''Wojny wandejskie''', fr. ''guerres de Vendée'' – powstanie [[Monarchizm|rojalistyczne]], które wybuchło [[10 marca]] [[1793]] roku, w [[Departament (Francja)|departamencie]] [[Wandea (departament)|Wandea]] w zachodniej [[Francja|Francji]], w okresie [[rewolucja francuska|rewolucji francuskiej]] i akcja pacyfikacyjna, której celem było stłumienie tego powstania. Bezpośrednią przyczyną wybuchu był dekret [[Zgromadzenie Narodowe (Francja)|Zgromadzenia Narodowego]] z lutego 1793 roku powołujący pod broń trzysta tysięcy mężczyzn w wieku od 18. do 40. roku życia tuż przed rozpoczęciem prac wiosennych w polu. Na tereny objęte powstaniem przypadało 17726 poborowych<ref>{{cytuj książkę| autor = Andrzej Marceli Cisek| tytuł = Kłamstwo Bastylii | wydawca = Fronda| rok= 2010 | wydanie = II | strony = 313| isbn= 978-83-62268-68-9}}</ref>. Inną przyczyną było sukcesywne zastępowanie księży odmawiających ślubowania na [[Konstytucja cywilna kleru|Konstytucję cywilną kleru]] (fr. ''clergé réfractaire'') księżmi konstytucyjnymi, co w lokalnym społeczeństwie spotkało się ze złym przyjęciem.

Zamieszkująca Wandeę ludność początkowo nie wykazywała wrogości wobec zmian rewolucyjnych. Jej zeszyty akcesyjne z listą skarg i propozycji do [[Stany Generalne (Francja)|Stanów Generalnych]] nie różniły się od zeszytów innych prowincji. Zeszyty zawierały skargi na nadużycia senioralne i domagały się ogólnej reformy podatkowej i sądowniczej. Wandea była jedną z dwunastu prowincji, które w pierwszej turze wybrały najwięcej deputowanych. W większości dołączyli oni później do [[Jakobini|klubu jakobinów]]<ref>Cisek, op. cit., s. 312</ref>. Samo zaś obalenie monarchii nie wywołało większego oporu w prowincji<ref name=":0">{{Cytuj|autor = François Furet, Mona Ozouf|tytuł = A Critical Dictionary of the French Revolution|data = 1989|miejsce = Londyn}}</ref>.

 

 

Przede wszystkim antykościelne postępowanie władz rewolucyjnych<ref>P. Gaxotte, ''Rewolucja francuska'', s. 327.</ref>, w drugiej kolejności stracenie [[Ludwik XVI|Ludwika XVI]] 21 stycznia 1793 wywołało niezadowolenie w Wandei. Do wybuchu powstania przyczyniła się także kryzysowa sytuacja ekonomiczna, spowodowana między innymi wojną z państwami [[I koalicja antyfrancuska|pierwszej koalicji]]<ref>A. Mathiez, ''Rewolucja francuska'', s. 375-377.</ref>. Bezpośrednim powodem wybuchu rewolty była jednak ustawa [[Konwent Narodowy|Konwentu]] z 23 lutego o powołaniu 300 tys. rekrutów, z czego 4 tys. miało pochodzić z Wandei<ref>P. Jasienica: Rozważania o wojnie domowej. Czytelnik, 1993 s.4.</ref>. Niezadowolenie wywołała droga, którą rekrutacja miała się odbyć. W przypadku nieznalezienia odpowiedniej liczby ochotników, każda gmina miała sama wyznaczyć odpowiednią grupę ludzi, nieistotne czy w drodze losowania, przez wybór czy w inny sposób. Otworzyło to pole do intryg i wysyłania do armii osób niewygodnych z punktu widzenia rewolucji czy wewnętrznego układu sił<ref>P. Gaxotte, ''Rewolucja francuska'', s. 327; A. Mathiez, ''Rewolucja francuska'', s. 377-379.</ref>.

 

 

Wojna w Wandei od początku miała niezwykle brutalny przebieg. W [[Machecoul]] reakcją Gwardii Narodowej na odmowę przez kandydatów na poborowych ciągnięcia losów, było strzelanie do nieposłusznych<ref name="Cisek, op. cit., s. 314" />. Młodzi chłopi zaatakowali i pokonali gwardzistów, a następnie rozpoczęli [[Masakry w Machecoul|trwające ponad miesiąc egzekucje]], w których zginęło 545 osób<ref name="Cisek, op. cit., s. 314" /><ref name="mathiez1"/>. 17 marca 1793 roku Konwencja uchwaliła dekret skazujący na śmierć każdego buntownika schwytanego z bronią w ręku, a także nakazujący konfiskatę jego dóbr<ref>A. Mathiez, ''Rewolucja francuska'', s. 382.</ref>. [[1 sierpnia]] 1793 r. [[Konwent Narodowy|Konwent]] wydał rozkaz generałowi [[Louis Marie Turreau|Turreau]] „''Przeprowadzić&nbsp;[[ludobójstwo|eksterminację]] wszystkich powstańców, do ostatniego człowieka. Spalić ich farmy, wygnieść&nbsp;tych tchórzy jak pchły. Skruszyć tych ohydnych Wandejczyków''”<ref>{{Cytuj|autor=Reynald Secher|tytuł=La génocide franco-français la Vendée-Vengé. Presses universitaires de France|data=1996}}</ref>. Ludność patriotyczna miała zostać ewakuowana<ref name=":0" />. Regularne walki trwały do 23 grudnia 1793 roku, kiedy to pod [[Bitwa pod Savenay|Savenay]] powstańcza [[Wielka Armia Katolicka i Królewska]] została ostatecznie pokonana.

 

 

=== Kolumny piekielne ===

 

== Liczba ofiar ==

Dokładne obliczenia, dokonane przez francuskiego historyka [[Reynald Secher|Reynalda Sechera]] na podstawie szczątkowych informacji zachowanych w kościelnych i prywatnych archiwach, pozwoliły określić liczbę strat w ludziach na 117 257 mieszkańców w latach 1792-1802 na 815 029 mieszkańców czyli co najmniej 15% ludności<ref>{{cytuj książkę |nazwisko =Secher | imię =Reynald | autor link =Reynald Secher | tytuł =[[Ludobójstwo francusko-francuskie. Wandea – departament zemsty]]| wydawca =Wydawnictwo Iskry | miejsce =Warszawa | rok =2003 | strony =220, 247 | isbn =8320717264}}</ref>. Jest to jednak liczba niepełna ze względu na systematyczne niszczenie wszelkich dokumentów państwowych dotyczących powstania w Wandei. Według historyka Jacquesa Husseneta w latach 1793-1796 w wyniku militarnych akcji zginęło około 170 tys. mieszkańców Wandei<ref>Jacques Hussenet, « Détruisez la Vendée ! » Regards croisés sur les victimes et destructions de la guerre de Vendée, La Roche-sur-Yon, Centre vendéen de recherches historiques, 2007, s. 148. </ref>. Według francuskiej historyk Anne Bernet różne szacunki wskazują na liczbę ofiar od minimum 120 tys. do maksymalnie 600 tys., a liczba 300 tys. zabitych wskazywana jest najczęściej<ref>Jean Massicot: ''La période révolutionnaire''. Desnoel, 2010, s. 328</ref> (czyli około 40-44% ludności Wandei, wliczając w to również deportacje Wandejczyków, których dalsze losy nie są znane<ref name = Cisek>{{cytuj książkę | autor = Andrzej Marceli Cisek| tytuł = Kłamstwo Bastylii| wydawca = [[Fronda (czasopismo)|Fronda]]| miejsce = Warszawa| rok = 2010| strony = 325-326| isbn = 978-83-62268-68-9}}</ref><ref name=JBB>{{cytuj stronę|url=http://gosc.pl/doc/1055701.Wolnosc-Rownosc-Klamstwo |opublikowany=Gość Niedzielny| tytuł= Wolność-Równość-Kłamstwo | autor=Joanna Bątkiewicz-Brożek | data=19-01-2012}}</ref>). Ponadto zniszczone zostało około 20% zarejestrowanych zasobów mieszkaniowych (10 309 domów na 53 273)<ref>{{cytuj książkę |nazwisko =Secher | imię =Reynald | autor link =Reynald Secher | tytuł =[[Ludobójstwo francusko-francuskie. Wandea – departament zemsty]]| wydawca =Wydawnictwo Iskry | miejsce =Warszawa | rok =2003 | strony =247 | isbn =8320717264}}</ref>.

 

Krwawe stłumienie powstania przez wojska [[rewolucja francuska|rewolucyjne]] uznawane jest często za pierwszy nowożytny przykład [[Ludobójstwo|ludobójstwa]]. Adam Jones w swojej publikacji ''Ludobójstwo'' w rozdziale poświęconym źródłom ludobójstwa stwierdza, że Wandea jest przykładem kampanii masowych zabójstw, której jedynym właściwym określeniem może być ludobójstwo<ref>Adam Jones, ''Genocide: A Comprehensive Introduction'', s. 6-7, [http://www.genocidetext.net/gaci_origins.pdf Jones, Adam Genocide: A Comprehensive Introduction p.7 (Routledge/Taylor & Francis Publishers Forthcoming 2006)]</ref>. We Francji liczne kontrowersje budziło m.in. użycie wobec wydarzeń w Wandei słowa „eksterminacja”. Jednak, jak zwraca uwagę [[Reynald Secher]], rozkaz Komitetu Ocalenia Publicznego wydany generałowi Turreau brzmiał właśnie: ''„przeprowadzić eksterminację wszystkich powstańców, do ostatniego człowieka. Spalić ich farmy, wygnieść tych tchórzy jak pchły. Skruszyć tych ohydnych Wandejczyków”''<ref>{{cytuj książkę |autor=[[Reynald Secher]] |tytuł=[[Ludobójstwo francusko-francuskie. Wandea – departament zemsty|La génocide franco-français la Vendée-Vengé]]|rok=1996 |wydawca=Presses universitaires de France}}</ref>.

 

 

 

Z wojen wandejskich inspiracje do ludobójczych pomysłów czerpał między innymi [[Włodzimierz Lenin|Lenin]]. Gdy w 1917 r. objął władzę w [[Rosja|Rosji]] powiedział: ''Musimy eksterminować Kozaków. To nasza Wandea''<ref>‪James Ryan‬, ''‪Lenin's Terror‬: ‪The Ideological Origins of Early Soviet State Violence‬'', ‪Routledge‬,‪ 2012‬, s. 128.</ref>.

== Kalendarium powstania wandejskiego 1793-1796 ==

=== [[1793]] ===

* 12 marca – wybuch zamieszek w [[Saint-Florent-le-Vieil|Saint-Florent]]

* 13 marca – [[Jacques Cathelineau|Cathelineau]] zajmuje [[Jallais]] i [[Chemillé]] – początek wojny wandejskiej

* 19 marca – pierwsza bitwa – zwycięstwo powstańców pod [[Saint-Vincent-Sterlanges]]

* 11 kwietnia – zwycięstwo powstańców pod Chemillé

* 5 maja – zdobycie [[Thouars]]

* 5 lipca – zwycięstwo Wandejczyków w [[Châtillon (Vienne)|Châtillon]]

* 14 lipca – śmierć Cathelineau

* 14 sierpnia – zwycięstwo wojsk republikańskich pod [[Luçon]]

* 8 września – armia moguncka opuszcza Nantes

* 19 września – zwycięstwo Wandejczyków pod [[Torfou (Maine i Loara)|Torfou]]

* 17 października – zwycięstwo sił rządowych w [[Bitwa pod Cholet|Cholet]]

* 18 października – przejście [[Loara|Loary]], śmierć [[Charles de Bonchamps|Bonchampsa]], początek marszu ku morzu

* 4 grudnia – porażka wojsk powstańczych pod Angers

* 12 grudnia – masakra Wandejczyków w [[Le Mans]]

* 23 grudnia – zniszczenie przez siły republikańskie resztek armii wandejskiej pod [[Savenay]]

=== [[1794]] ===

* 6 stycznia – egzekucja [[Maurice d’Elbée|d’Elbéego]]

* 21 stycznia – wojska [[Francja|Republiki]] rozpoczynają systematyczną eksterminację ludności Wandei

* 28 stycznia – śmierć [[Henri de la Rochejaquelein|la Rochejacquelein'a]]

* 28 lutego – masakra w [[Les Lucs-sur-Boulogne]]

* maj – odwołanie „kolumn piekielnych”, siły republikańskie zamykają się w umocnionych obozach

* wrzesień – [[Konwent Narodowy]] proponuje Wandejczykom pokój

* {{Cytuj książkę |imię=Józef Sebastian |nazwisko=Pelczar |tytuł=Rewolucja francuska wobec religii katolickiej i jej duchowieństwa |rok=2005 (pierwodruk ukazał się w 1922 r.) |isbn=83-88020-03-X}}

* {{Cytuj książkę | nazwisko=[[Reynald Secher|Secher]] |imię=[[Reynald Secher|Reynald]] |tytuł=[[Ludobójstwo francusko-francuskie. Wandea – departament zemsty|Ludobójstwo francusko-francuskie]] |wydawca=Iskry |rok=2003 |isbn=83-207-1726-4}}

* {{Cytuj książkę |nazwisko=Jasienica |imię=Paweł |tytuł=Rozważania o wojnie domowej |data=2008 |isbn=978-83-7469-660-9 |strony=126}}

{{Wojny napoleońskie}}