Biskupin (stanowisko archeologiczne): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
kupka Znaczniki: Zastąpiono Wycofane usuwanie dużej ilości tekstu (filtr nadużyć) VisualEditor |
m Wycofano edycje użytkownika 91.123.183.82 (dyskusja). Autor przywróconej wersji to MOs810. Znacznik: Wycofanie zmian |
||
Linia 1:
{{Budynek infobox
|nazwa = Stanowisko archeologiczne w Biskupinie
|nazwa oryginalna =
|zabytek = 50/412 z [[8 września]] [[1994]]
|zdjęcie = Biskupin widok z jeziora.jpg
|opis zdjęcia = Widok rekonstrukcji osady od strony jeziora
|państwo = Polska
|miejscowość = [[Biskupin (powiat żniński)|Biskupin]]
|adres =
|typ budynku = Osada obronna
|styl architektoniczny = Kultura łużycka
|architekt =
|inwestor =
|wysokość całkowita =
|wysokość do dachu =
|kondygnacje = 3
|powierzchnia użytkowa =
|rozpoczęcie budowy =
|ukończenie budowy = 748 rok p.n.e.<ref name=wyborcza>{{Cytuj | url=http://poznan.wyborcza.pl/poznan/7,163883,23844377,biskupin-odmlodnial-o-200-lat-85-rocznica-odkrycia-osady.html | tytuł=Biskupin 'postarzał się' o 200 lat. 85. rocznica odkrycia osady i 25-lecie ustalenia daty jej założenia| opublikowany=Wyborcza Poznań | język=pl | data dostępu=2018-09-01}}</ref>
|przebudowy =
|zniszczono =
|odbudowano =
|pierwszy właściciel =
|kolejni właściciele =
|właściciel =
|plan budynku =
|kod mapy = Gąsawa (gmina)
|współrzędne = 52°47′18″N 17°44′40″E
|commons = Category:Biskupin bronze age settlement (reconstruction)
|www =
}}
[[Plik:Domy w Biskupinie.jpg|mały|Domy w Biskupinie]]
'''Gród w Biskupinie''' – Stanowisko archeologiczne na [[Pojezierze Gnieźnieńskie|Pojezierzu Gnieźnieńskim]] we wsi [[Biskupin (powiat żniński)|Biskupin]] w [[Województwo kujawsko-pomorskie|województwie kujawsko-pomorskim]]. Odkrycie osady było jednym z najważniejszych wydarzeń w dziejach polskiej i europejskiej [[Archeologia|archeologii]]<ref name="nid">{{Cytuj |tytuł = Biskupin – rezerwat archeologiczny |data dostępu = 2018-08-31 |opublikowany = nid.pl |url = https://www.nid.pl/pl/Informacje_ogolne/Zabytki_w_Polsce/Pomniki_historii/Lista_miejsc/miejsce.php?ID=104}}</ref>.
== Historia badań archeologicznych ==
W 1933 roku na skutek prac melioracyjno-irygacyjnych poziom wody w [[Jezioro Biskupińskie|Jeziorze Biskupińskim]] obniżył się na tyle, że ponad lustro wody wyłoniły się pozostałości umocnień starożytnej osady. Miejscowi chłopi odnajdywli zabytkowe przedmioty, nie zdając sobie sprawy z ich wartości archeologicznej. Dopiero dzieci uczęszczające do miejscowej szkoły poinformowały o dziwnych znaleziskach nauczyciela [[Walenty Szwajcer|Walentego Szwajcera]], a ten nagłośnił sprawę<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Gąssowski |imię = Jerzy |tytuł = Z archeologią za pan brat |data = 1983 |wydawca = Iskry |miejsce = Warszawa |isbn = 83-207-0361-1 |strony = 133}}</ref><ref>[http://web.archive.org/web/20141006093553/http://www.muzhp.pl/kalendarium/1238/odkrycie-biskupina-wywiad-1933-8-31.html Wywiad z Wojciechem Piotrowskim – sekretarzem naukowym Muzeum Archeologicznego w Biskupinie].</ref>. O odkryciu wystających z wody drewnianych bali powiadomił on prof. [[Józef Kostrzewski|Józefa Kostrzewskiego]] z Poznania. Badania wykopaliskowe zostały zainicjowane w roku 1934 i kontynuowano je do wybuchu II wojny światowej. Początkowo ekspedycja dysponowała skromnymi środkami. 22 czerwca 1934 sześcioosobowa ekipa archeologów rozpoczęła prace wyposażona w 360 zł z dwudziestoma bezrobotnymi mężczyznami z [[Gąsawa|Gąsawy]] i Biskupina do pomocy. Do 1939 prace prowadzono po kilka miesięcy rocznie. Ekspedycją wykopaliskową Uniwersytetu Poznańskiego kierowali prof. [[Józef Kostrzewski]] i dr [[Zdzisław Rajewski]]<ref name=raje>{{cytuj|autor=[[Zdzisław Rajewski]]|tytuł=10000 lat Biskupina i jego okolic|wydawca=Państwowe Zakłady Wydawnictw Szkolnych|miejsce=Warszawa|data=1965|s=5–6}}</ref>.
W czasie wojny, w latach 1939–1942, specjalny niemiecki oddział SS-Ausgrabung Urstätt, pod dowództwem [[Hauptsturmführer]]a prof. [[Hans Schlief|Hansa Schleifa]] prowadził wykopaliska na terenie osady biskupińskiej w celu wykazania jej [[Pragermanie|pragermańskości]]<ref>{{Cytuj stronę|url = http://web.archive.org/web/20151117235401/http://esensja.stopklatka.pl/varia/publicystyka/tekst.html?id=5252|tytuł = Biskupin: Prasłowiański mit|autor = Michał Foerster|opublikowany = Esensja|język = pl|data dostępu = 2014-09-30}}</ref>. Po wojnie ukuto teorię, że ponieważ niemieckie badania nie przyniosły oczekiwanych rezultatów, okupant postanowił zlikwidować stanowisko poprzez zasypanie go ziemią i piaskiem. Efektem miało być to, że część odsłoniętych przed wojną znalezisk nie nadawała się do ponownej ekspozycji<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Gąssowski |imię = Jerzy |tytuł = Z archeologią za pan brat |data = 1983 |wydawca = Iskry |miejsce = Warszawa |isbn = 83-207-0361-1 |strony = 134}}</ref>. <!-- To nie jest prawda. Zasypywanie piaskiem miało cele konserwacyjne. Informację o niszczeniu podał Witold Hensel, co później zostało zdementowane. -->Następnie polscy archeolodzy pod kierunkiem [[Zdzisław Rajewski|Zdzisława Rajewskiego]] wznowili badania i kontynuowali je do roku 1974 (w 1950 otwarto muzeum, a w 1951 studencki obóz archeologiczny{{r|raje}}). Ogółem przebadano ok. 3/4 powierzchni osady. Obecnie większa część obiektu ponownie została zasypana ziemią i torfem<ref>[[Wiesław Zajączkowski]]. Dyrektor Muzeum Archeologicznego w Biskupinie. Biskupin Pomnik Historii. 80 lat badań (1934–2014), 2014-09-01.</ref>.
Badania w Biskupinie – zarówno w okresie międzywojennym, jak i po wojnie – były przykładem najwyższego możliwego wówczas poziomu metodycznego prowadzenia wykopalisk. W Biskupinie w okresie międzywojennym zainicjowano interdyscyplinarne badania [[paleoekologia|paleoekologiczne]], dokonywano eksperymentów archeologicznych, inicjując w ten sposób [[archeologia eksperymentalna|archeologię eksperymentalną]]. [[Wojciech Kóčka]] w czasie tych badań po raz pierwszy w Polsce zastosował fotografię dokumentacyjną wykonywaną aparatem fotograficznym wyniesionym [[balon]]em wypełnionym [[wodór|wodorem]]<ref>{{Cytuj książkę |nazwisko = Ławecka |imię = Dorota |tytuł = Wstęp do archeologii |data =2009 |wydawca = PWN |miejsce = Warszawa |isbn = 978-83-01-13966-7| strony = 57}}</ref>.
[[Gród]] w Biskupinie jest jedynym w Polsce stanowiskiem archeologicznym, dla którego opracowano program długoterminowej [[konserwacja zabytków|konserwacji]]{{fakt}}. Konserwacja polega na utrzymywaniu wysokiego poziomu wody w jeziorze oraz wdrożeniu systemu monitorowania parametrów środowiska dla zapewnienia optymalnych warunków przetrwania autentycznej substancji zabytkowej.
16 września 1994 roku gród w Biskupinie uznany został za [[pomnik historii]] Polski<ref>[http://isap.sejm.gov.pl/DetailsServlet?id=WMP19940500412 M.P. 1994 nr 50, poz. 412].</ref>. W uzasadnieniu stwierdzono, że zabytek ten nie posiada odpowiedników w swojej skali z tego okresu; porównać go można do [[Prehistoryczne osady na palach|osad palowych]] z [[Neolit|neolitu]] w [[Szwajcaria|Szwajcarii]] czy [[Pompeje (stanowisko archeologiczne)|Pompejów]] (które pochodzą z innych okresów){{r|nid}}.
== Osada obronna kultury łużyckiej ==
[[Plik:Biskupin 010a.jpg|thumb|left|upright|Makieta osady]]
[[Plik:Stanowisko archeologiczne w Biskupinie 0129.jpg|thumb]]
[[Plik:Biskupin - gate and wall.jpg|thumb|Brama zrekonstruowanej osady]]
[[Plik:Biskupin chaty.jpg|thumb|Rekonstrukcje chat]]
[[Plik:Biskupin chata wnetrze kuchnia.jpg|thumb|Rekonstrukcja „jednostki mieszkalnej” z ogniskiem]]
[[Plik:Festyn archeologiczny.jpg|thumb|Festyn archeologiczny]]
[[Plik:Biskupin Museum.jpg|thumb|Muzeum obok osady z eksponatami z wykopalisk]]
[[Plik:Wał obronny w Biskupinie - konstrukcja.jpg|thumb|Konstrukcja obronnego skrzynkowego wału drewniano-ziemnego otaczającego osadę w Biskupinie (Rekonstrukcja z sierpnia 2018)]]
Osada w Biskupinie wiąże się z kręgiem kulturowym [[kultura łużycka|kultury łużyckiej]], trwającym od środkowej [[epoka brązu|epoki brązu]], od ok. XIV w. p.n.e., po wczesną [[epoka żelaza|epokę żelaza]], czyli do ok. V w. p.n.e. Kultura łużycka to pojęcie archeologiczne, przez które różni badacze rozumieli odmienne [[Grupa etniczna|grupy etniczne]] – Germanów, Słowian lub [[Ilirowie|Ilirów]]. Sprawa przynależności etnicznej Biskupina była wykorzystywana dla celów ideologicznych w sporach dotyczących praw różnych narodów do ziem dzisiejszej Polski. Obecnie przyjmuje się, że przynależności [[etniczność|etnicznej]] kultury łużyckiej, podobnie jak i większości innych pradziejowych [[kultura archeologiczna|kultur archeologicznych]], bezdyskusyjnie ustalić się nie da.
Na podstawie [[dendrochronologia|badań drewnianych bali]] stwierdzono, że 50% użytych do budowy grodu drzew dębowych ścięto w 748 roku p.n.e.{{r|wyborcza}}
Gród założono na podmokłej wyspie na [[Jezioro Biskupińskie|jeziorze Biskupińskim]] (obecnie półwysep), o kształcie w przybliżeniu owalnym i powierzchni ok. 2 ha; wały obejmowały ok. 1,3 ha. Wyspa wznosiła się 0,8–1,2 m ponad wody jeziora. Gród biskupiński był zasiedlony przez 150 lat<ref>[[Paweł Jasienica]] w ''Polsce Piastów'' podaje, że gród użytkowany był przez kilkadziesiąt lat, a powstał między rokiem 500 p.n.e. a 400 p.n.e.</ref>.
Na terenie osady znajdowało się ok. 106 domostw, o wymiarach przeciętnie ok. 8 × 10 m, usytuowanych rzędowo wzdłuż moszczonych drewnem 11 ulic, o szerokości ok. 2,5 m każda. Ocenia się, że w osadzie mieszkać mogło od 800 do 1000 osób. Osada otoczona była skrzynkowym wałem drewniano-ziemnym o długości 640 m, szerokości 3 m i domniemanej wysokości do 6 m, w którym znajdowała się brama wjazdowa. Gród otoczony był falochronem o szerokości od 2 do 9 m, zbudowanym z ukośnie wbitych pali.
Regularny schemat zabudowy grodu biskupińskiego powtarza się w innych grodach kultury łużyckiej z wczesnej epoki żelaza (np. [[Sobiejuchy]], [[Stanowiska archeologiczne w Smuszewie|Smuszewo]], [[Izdebno (województwo kujawsko-pomorskie)|Izdebno]] na [[Pałuki|Pałukach]], [[Jankowo (powiat inowrocławski)|Jankowo]] na Kujawach czy Biehla w Saksonii).
Przyczyny budowy grodów obronnych o regularnej wewnętrznej zabudowie szeregowej przez ludność kultury łużyckiej są przedmiotem sporów. Z punktu widzenia ekonomicznego zamieszkiwanie ludności rolniczej w zamkniętej przestrzeni grodu otoczonego wodą lub podmokłymi obszarami nie jest racjonalne. W literaturze przedmiotu pojawiły się zatem co najmniej trzy próby wyjaśnienia tego fenomenu:
# zagrożenie ze strony ludów koczowniczych – [[Kimerowie|Kimerów]] i [[Scytowie|Scytów]];
# walki wewnątrzplemienne;
# chęć naśladownictwa miast greckich, z którymi społeczności kultury łużyckiej mogły się zapoznać dzięki dalekosiężnej wymianie handlowej organizowanej przez [[Wielka kolonizacja|kolonie greckie]].
Podobnie nieznana jest przyczyna upadku Biskupina i innych grodów tego typu. W tej kwestii przedstawiono również kilka konkurencyjnych hipotez:
* zniszczenie grodów przez Scytów (niektóre grody zostały spalone, w niektórych znaleziono [[Grot (broń)|groty]] od strzał scytyjskich);
* podniesienie się poziomu wód w jeziorach w związku z pogorszeniem klimatu;
* wyeksploatowanie środowiska naturalnego wokół grodu i konieczność przeniesienia się na inne tereny.
Osada w Biskupinie przedstawia koncepcję zwartej, obronnej [[Zabudowa|zabudowy]] i jest przykładem myśli [[Protourbanizm|protourbanistycznej]]{{r|nid}}.
== Osadnictwo w Biskupinie ==
Obszar [[Pałuki|Pałuk]], na którym znajduje się Biskupin, został ukształtowany przez [[Lądolód|lodowiec]], który wyżłobił w czasie ostatniego zlodowacenia liczne doliny. Od północy naturalną granicę Pałuk stanowi [[Puszcza Notecka]], południową granicą jest rzeka [[Wełna (rzeka)|Wełna]].
Najstarszymi pozostałościami na terenie Biskupina są obozowiska łowców reniferów sprzed 10 tysięcy lat (górny [[paleolit]]), a także [[neolit]]yczne domostwa pierwszych rolników, położone na wschód od osady łużyckiej, interpretowane jako osada neolityczna z 4 tys. p.n.e. oraz [[kraal]] z wczesnej epoki brązu, otoczony systemem rowów.
Pierwotna łużycka [[osada obronna]] została opuszczona w [[VI wiek p.n.e.|VI wieku p.n.e.]] z powodu podniesienia się poziomu wody w jeziorze Biskupińskim wskutek zmian klimatycznych i wyeksploatowania środowiska naturalnego (drewno, erozja gleb). W [[V wiek p.n.e.|V]] i [[IV wiek p.n.e.|IV wieku p.n.e.]] powstała na jej miejscu osada otwarta. Ludność Biskupina zajmowała się rolnictwem, rybołówstwem, zbieractwem i rzemiosłem ([[garncarstwo]], [[tkactwo]]).
Na zachód od osady łużyckiej we wczesnym [[Średniowiecze|średniowieczu]] funkcjonowały grody i tzw. wioska wczesnopiastowska (VIII w. – XI wiek). Ostateczny upadek Biskupina wiąże się ze wzrostem znaczenia [[Piastowie|Piastów]]. W XI wieku obszary te należały do biskupstwa gnieźnieńskiego, o czym wspomina bulla [[Innocenty II|Innocentego II]] (1136).
== Rekonstrukcja, popularyzacja i edukacja ==
Gród w Biskupinie jest jednym z nielicznych stanowisk archeologicznych w Polsce zawierających pełnowymiarowe rekonstrukcje wału obronnego, falochronu, bramy, ulic i budynków mieszkalnych. Rekonstrukcje te są cyklicznie wymieniane w celu ich aktualizacji w wyniku nowych ustaleń naukowych.
Oprócz rekonstrukcji w Biskupinie jest muzeum, a w każdym trzecim tygodniu września odbywa się tam festyn biskupiński, obejmujący prezentacje eksperymentalne i pokazy odtwórcze. Biskupin jest też jednym z dwóch w Polsce laboratoriów konserwacji drewna mokrego wydobytego ze stanowisk archeologicznych oraz ośrodkiem archeologii eksperymentalnej.{{fakt}}
Skansen archeologiczny w Biskupinie stanowił plan dla realizacji filmowych<ref name="region">{{Cytuj |tytuł = Muzeum Archeologiczne w Biskupinie|data dostępu = 2018-08-31 |opublikowany =Region Wielkopolska|url = https://regionwielkopolska.pl/katalog-obiektow/muzeum-archeologiczne-w-biskupinie.html |język = en}}</ref>. Kręcono tam ujęcia do filmów [[Jerzy Hoffman|Jerzego Hoffmanna]] ''[[Ogniem i mieczem (film 1999)|Ogniem i mieczem]]''<ref>{{Cytuj |tytuł = Ogniem i mieczem|opublikowany = Film Polski |data dostępu = 2018-08-31 |url = https://filmpolski.pl/fp/?film=127180 |język = pl}}</ref>, ''[[Stara baśń: Kiedy słońce było bogiem]]''<ref>{{Cytuj|tytuł = Jerzy Hoffman zaprezentował „Starą baśń” w Bydgoszczy |opublikowany = Wirtualna Polska|data = 2003-09-16 |data dostępu = 2018-08-31 |url = https://wiadomosci.wp.pl/jerzy-hoffman-zaprezentowal-stara-basn-w-bydgoszczy-6036851449508993a |język = pl}}</ref><ref>{{Cytuj |tytuł =Stara Baśń|opublikowany = Film Polski |data dostępu = 2018-08-31 |url = https://filmpolski.pl/fp/?film=1210749 |język = pl}}</ref>{{r|region}}.
Z okazji 85. rocznicy odkrycia Biskupina [[Google]] przygotował ''[[Google Doodle|Doodle]]''<ref name="onet">{{Cytuj |tytuł = Google Doodle na dziś. Rocznica odkrycia Biskupina |opublikowany= Onet Wiadomości |data = 2018-08-31 |data dostępu = 2018-08-31 |url = https://wiadomosci.onet.pl/kraj/google-doodle-na-dzis-rocznica-odkrycia-biskupina/k6m1xt2 |język = pl}}</ref>. Na stronie głównej wyszukiwarki pokazano grafikę bramy głównej Biskupina{{r|onet}}.
== Filatelistyka ==
Stanowisko biskupińskie ukazało się na następujących znakach pocztowych:
* [[kartka pocztowa]] z 11 listopada 1938 (widok rekonstrukcji wschodniej części, 20. rocznica odzyskania niepodległości, nominały 15 i 30 groszy), zapasy przedrukowane w 1944 na 25 groszy,
* dwie kartki pocztowe z 25 lipca 1959, każda o nominale 40 groszy (plan grodu i misa z ornamentem, nakłady 650 i 638 tys. egzemplarzy),
* trzy [[znaczek pocztowy|znaczki]] z 10 grudnia 1966 z wykopaliskami i makietą osiedla (nakład każdego – 5 milionów egzemplarzy, nominał każdego – 60 groszy),
* znaczek o nominale 1 zł z roku 1978, wchodzący w skład serii „Historia kolei polskich”, przedstawiający lokomotywę ze skansenu kolejowego w pobliskiej Wenecji, na tle wieży żnińskiego ratusza i rekonstrukcji głównej bramy grodu w Biskupinie;
* datowniki okolicznościowe stosowane przez UPT [[Gąsawa]] i UPT [[Warszawa]] 1 – lata 1936, 1947, 1960 i 1966.
Pierwsze starania o wydanie znaczków z wykopaliskami biskupińskimi czyniono już w 1935 (bezskutecznie). Zachowały się z tego okresu trzy projekty autorstwa Haliny Gołkortt-Szczerkowskiej<ref>{{cytuj|autor=Eligiusz Ristau|tytuł=Biskupin w filatelistyce|czasopismo=[[Mówią Wieki]]|numer=6|data=1984|s=39|issn=0032-6143}}</ref>.
== Zobacz też ==
* [[Biskupin (powiat żniński)]]
* [[Skansen w Wolinie]]
* [[Stanowiska archeologiczne w Smuszewie]]
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
== Linki zewnętrzne ==
{{Wikisłownik|Biskupin}}
{{Wikicytaty|Biskupin (stanowisko archeologiczne)}}
* [http://www.biskupin.pl Muzeum Archeologiczne w Biskupinie]
* [http://www.youtube.com/watch?v=e6DKocqn1E8 Biskupin z lotu ptaka – film]
* [http://repozytorium.fn.org.pl/?q=pl/node/4624 Odkrycie archeologiczne w Biskupinie] w kronice PKF w bazie [http://repozytorium.fn.org.pl Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej]
*[https://www.google.com/streetview/?utm_source=GoogleHPP#biskupin-poland Biskupin w Google Street View]
{{Pomniki historii w Polsce}}
{{Kontrola autorytatywna}}
[[Kategoria:Biskupin]]
[[Kategoria:Epoka brązu]]
| |||