Ludowo-Demokratyczna Partia Afganistanu: Różnice pomiędzy wersjami

{{Dopracować|więcej przypisów=2023-03}}{{Partia polityczna infobox

|data założenia = [[1 stycznia]] [[1965]]

|data rozwiązania = [[16 kwietnia]] [[1992]]

|liczba członków = 160 tysięcy{{kiedy}}

'''Ludowo-Demokratyczna Partia Afganistanu''' (LDPA, [[język paszto|paszto]] د افغانستان د خلق دموکراټیک ګوند, [[język perski|pers.]] حزب دموکراتيک خلق افغانستان) – [[partia polityczna]] założona przez [[komunizm|komunistów]]<ref name="Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania">{{cytuj książkę|imię=Stéphane|nazwisko=Courtois|imię2=Nicolas|nazwisko2=Werth|imię3=Jean-Louis|nazwisko3=Margolin|tytuł=Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania|wydawca=Wydawnictwo Prószyński i S-ka|miejsce=Warszawa|rok=1999|isbn = 83-7180-326-5|strony = 663-667}}</ref> [[Afganistan|afgańskich]] [[1 stycznia]] [[1965]] roku, jako [[socjalizm|socjalistyczna]], [[lewica|lewicowa]], radykalna i opozycyjna wobec [[monarchia|monarchicznego]] rządu. Program LDPA opierał się głównie na reformie rolnej, upowszechnieniu oświaty i edukacji, prymacie sektora państwowego nad prywatnym w gospodarce i budowie nowoczesnego postfeudalnego społeczeństwa. Jej członkami i sympatykami byli w większości zwolennicy jak najszybszych przeobrażeń i zmian społeczno-politycznych w [[Afganistan]]ie. Stopniowo zrezygnowała z [[marksizm]]u i przeszła na pozycje zbliżone do [[islamski socjalizm|islamskiego socjalizmu]] czy [[baasizm]]u<ref name="PAR2">''Nadeem F. Paracha: Socjalizm islamski''. Część II – czas sukcesów (1952-78)</ref>, a w końcu na [[islam]]skie<ref name="Giustozzi, Antonio 2000">Giustozzi, Antonio (2000). War, Politics and Society in Afghanistan, 1978–1992. C. Hurst & Co. Publishers. s. 155. {{ISBN|978-1-85065-396-7}}.</ref>. W 1989 roku przeistoczyła się w bardziej liberalną '''Partię Ojczyzny'''.

W 1967 roku w partii doszło do wewnętrznego rozłamu, w wyniku którego powstały dwie frakcje: umiarkowany '''"Parczam"''' (sztandar), którego przywódcą był [[Babrak Karmal]], [[arystokracja|arystokrata]] wywodzący się z klanu „kabuli”<ref name="Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania"/>, i radykalny '''„Chalk”''' (lud), z [[Nur Mohammed Taraki|Nur Mohammadem Tarakim]], synem zamożnego [[chłopi|chłopa]], mianowanym w 1965 roku za zgodą [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]] na stanowisko sekretarza generalnego LDPA<ref name="Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania"/> na czele. Głównym powodem rozłamu w LDPA były różnice programowe odnośnie do przyjętej taktyki, tempa i sposobu realizacji przemian i reform w [[Afganistan]]ie, a także dzielące nieporozumienia osobiste oraz wzajemne animozje między przywódcami partii. Obydwie frakcje o wyraźnie [[ortodoksja|ortodoksyjnym]] charakterze, cechowały bardzo bliskie powiązania z ówczesną polityką [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]], chociaż „Parczam” wykazywał większą podatność na sugestie polityczne nadchodzące z [[Moskwa|Moskwy]]<ref name="Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania"/>. Członkowie radykalnego „Chalku” byli zwolennikami jak najszybszych przeobrażeń, zmierzających do likwidacji zacofania kraju. „Parczam” proponował przeprowadzenie zmian i reform w sposób mniej radykalny. W LDPA istniały również stronnictwa opowiadające się za [[Chińska Republika Ludowa|prochińskimi]] odmianami komunizmu<ref name="Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania"/>. Jednym z nich był „Wieczny Płomień” ([[Język paszto|paszt.]] ''Szola-je-Dżawid''), pozyskujący działaczy wśród afgańskich [[Szyizm|szyitów]] oraz kręgach studenckich. „Wieczny Płomień” uległ w końcu rozbiciu na kilka mniejszych frakcji, a pozostałe grupy [[maoizm|maoistowskie]] w LDPA zostały zmarginalizowane, tracąc realny wpływ na profil polityczny partii<ref name="Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania"/> a w następnych latach część maoistów utworzyła zbrojne grupy antyrządowe tj. Organizacja Wyzwolenia Afganistanu, Organizacja Wyzwolenia Ludu Afgańskiego czy Afgański Front Mudżahedinów Walki o Wolność, aktywne w okresie interwencji radzieckiej, którą zwalczały<ref>[http://bannedthought.net/International/RIM/AWTW/1986-6/AWTW-06-AfghanRevolutionary.pdf ''Interview with Afghan revolutionary'']</ref>.

W sporej mierze animozje między obiema frakcjami LDPA stymulował rząd monarchiczny m.in. poprzez przyznanie zgody na wydawanie własnego [[tygodnik]]a przez „Parczam” i jej odebranie „Chalkowi”, kontakty z posłami „Parczamu” w parlamencie oraz inne podobne działania. LDPA organizowała systematycznie (głównie w okresielatach 1965–1973), kampanie oczerniające rząd i monarchię, prowadząc liczne demonstracje, w wyniku których kilkukrotnie dochodziło do przerwania obrad [[parlament]]u. Między studentami z Uniwersytetu i Politechniki w [[Kabul]]u, dochodziło do wielu utarczek. Spowodowały one dalsze konflikty i przyczyniły się do podsycania oraz utrwalania wzajemnych niechęci oraz podziałów.

Stopniowo wśród członków i zwolenników radykalnej frakcji „Chalk” zaczęli dominować ludzie ze wsi afgańskiej, w większości synowie rolników i pasterzy -– głównie [[Pasztuni]] z plemienia Ghilzaj. Tymczasem zwolennikami umiarkowanego „Parczamu” stawali się w coraz większej mierze przedstawiciele [[inteligencja (społeczeństwo)|inteligencji]] miejskiej (studenci, nauczyciele, kupcy itp.), znacznie lepiej wykształceni, pochodzący głównie z Durrańskichdurrańskich plemion pasztuńskich, a także z [[Tadżycy|tadżyckich]] mniejszości etnicznych. Wkrótce coraz większy podział społeczno-etniczny między „Chalkiem” a „Parczamem” znalazł odzwierciedlenie w różnicach językowych zwolenników obu frakcji LDPA -– chalkiści posługiwali się głównie [[język paszto|językiem paszto]], podczas gdy parczamiści porozumiewali się w [[język perski|języku dari]].

Obie frakcje LDPA poparły dokonany 17 lipca 1973 roku przez [[Muhammad Daud Chan|Muhammada Dauda]] przewrót republikański, jednakże „Parczam” uczynił to bardziej aktywnie, „Chalk” zaś jedynie werbalnie. Stosunek „Chalku” do Dauda był od początku sceptyczny. W związku z tym tylko członkowie „Parczamu”, jako bardziej umiarkowani zwolennicy reform, wzięli początkowo udział w rządzie republikańskim oraz objęli posady przedstawicieli rządowych na prowincji. W skład rządu Dauda weszło aż 7 ministrów wywodzących się z „Parczamu”. Jednym z pierwszych posunięć nowej ekipy rządzącej było zawieszenie swobód [[konstytucja|konstytucyjnych]]<ref name="Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania"/>, i rozpoczęcie represji wobec [[opozycja (polityka)|opozycji]] afgańskiej - aresztowano m.in. [[nacjonalizm|nacjonalistycznego]] przywódcę [[Mohammad Haszim Maiwandwal|Haszima MaidwandalaMaiwandwala]] (byłego [[premier]]a o poglądach [[liberalizm|liberalnych]], sprawującego swój urząd w latach 1965–1967) wraz z czterdziestoma innymi osobami, z których cztery skazano na [[kara śmierci|karę śmierci]]. W więzieniu, według wersji oficjalnej, MaidwandalMaiwandwal „popełnił [[samobójstwo]]”. Według powszechnej wówczas opinii<ref name="Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania"/> Maidwandal został wyeliminowany jako osoba nie powiązananiepowiązana bezpośrednio z działaczami komunistycznymi<ref name="Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania"/>. Terror stosowany wobec opozycji zaczął dominować jako metoda walki politycznej, w 1974 roku otworzono w [[Kabul]]u więzienie ''Pol-e-Czarki'', do którego w następnych latach trafiło dziesiątki tysięcy obywateli Afganistanu<ref name="Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania"/>. Wskutek ewolucji polityki Dauda w stronę [[konserwatyzm|konserwatywną]], zakończeniu stopniowo uległ również udział przedstawicieli „Parczam”„Parczamu” w dalszych rządach republikańskich. Do 1977 roku w rządzie republikańskim nie było już żadnego członka „Parczam”„Parczamu”, a z administracji państwowej byli usuwani wszyscy podejrzani o sympatie lewicowe. Równocześnie Daud wprowadził system jednopartyjny i zdelegalizował wszystkie partie polityczne, równocześnie prowadząc represje wobec opozycji połączone z zabójstwami jej przedstawicieli<ref>Jakub Tyszkiewicz, Edward Czapiewski ''Historia powszechna. Wiek XX'', wyd. 2010 r., s. 722-724</ref>.

Wzrost niezadowolenia i rozczarowania, a także coraz bardziej autorytarna polityka rządów Muhammada Dauda doprowadzić miały do ponownego zjednoczenia LDPA. Aby LDPA stała się ważną siłą na afgańskiej scenie politycznej, nie mogła pozostawać w rozbiciu, dlatego też rozpoczęły się negocjacje i pertraktacje przywódców obu frakcji na temat ich powtórnego połączenia niejako przy mediacyjnej roli [[Związek Socjalistycznych Republik Radzieckich|ZSRR]]. 3 lipca 1977 roku osiągnięto porozumienie i LDPA została na nowo zjednoczona, konsolidując afgańską opozycję lewicową. Jedynym zgrzytem podczas rozmów zjednoczeniowych LDPA była postawa [[Hafizullah Amin|Hafizullaha Amina]] (postaci nr. 2 we frakcji „Chalk”), który nie do końca ufał parczamistom. Odbudowana LDPA utworzyła dość jednolity front opozycji antydaudowskiej. Funkcją sekretarza generalnego w LDPA ponownie objął Nur Mohammed Taraki (1. osoba w partii). Dotychczasowy lider "Parczamu"„Parczamu” Babrak Karmal otrzymał stanowisko sekretarza KC (druga osoba w LDPA).

Połączona LDPA jak na warunki afgańskie była dość liczącą się siłą. W 1977 roku 1977 w jej szeregach było około 4-64–6 tysięcy<ref name="Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania"/> aktywnych członków, wśród których 1500 stanowili [[oficer (wojsko)|oficerowie]] i podoficerowie oraz około 1000 nauczycieli i wykładowców uniwersyteckich. LDPA swe działania organizacyjno-polityczne nasilała coraz bardziej w armii afgańskiej, w której zyskiwała coraz więcej sympatyków -– szczególnie na średnim szczeblu oficerskim. Także krótki i przejściowy udział członków LDPA w rządach Dauda ułatwił partii szerzenie jej wpływów wśród aparatu państwowego -– zyskując wśród urzędników uczestników o różnym stopniu zaangażowania. Również słabnąca pozycja Dauda w społeczeństwie afgańskim ułatwiła LDPA zdobywanie nowych członków i szerzenie sympatii do siebie szczególnie w środowiskach inteligenckich.

W 1977 roku poparcie społeczne dla LDPA wzrosło, jednocześnie zaczęło dochodzić do coraz częstszych aktów represji wobec LDPA ze strony opozycji [[prawica|prawicowej]], a także strony rządowej. Polityka Dauda zmierzała do uniezależnienia ekonomicznego Afganistanu od ZSRR, służyło temu zawieranie umów handlowych nie tylko z państwami [[blok wschodni|bloku wschodniego]], ale także z [[Iran]]em i [[Indie|Indiami]]. Spowodowało to gwałtowne pogorszenie się relacji Afganistanu z ZSRR, który nie był skłonny tolerować polityki oznaczającej w dłuższej perspektywie utratę kontroli politycznej ZSRR nad Afganistanem. Na tym tle doszło do kłótni Dauda z [[Leonid Breżniew|Leonidem Breżniewem]] podczas oficjalnej wizyty w ZSRR, co stanowiło czynnik przesądzający o upadku rządu Dauda<ref name="Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania"/>.

27 kwietnia 1978 roku zwolennicy LDPA w armii afgańskiej dokonali zamachu stanu (tzw. [[rewolucja kwietniowa]]) i obalili rząd Dauda, a na czele partii i państwa stanął jako przewodniczący Rady Rewolucyjnej i premier [[Nur Mohammed Taraki|Nur Mohammad Taraki]]. Reformy wprowadzone przez rząd kwestionowały tradycyjne wartości i ugruntowane strukturstruktury władzy na obszarach wiejskich. Rząd wprowadził do życia politycznego kobiety i położył kres przymusowym małżeństwom. Rząd 1 stycznia 1979 roku zainicjował reformę rolną, która próbowałamiała ograniczyćna ilośćcelu zmniejszenie areału ziemi należącej do feudałów. Ci, których posiadłości przekraczały limit, musieli bez rekompensaty oddawać ją w ręce rządu. Afgańskie przywództwo wierzyło, że reforma spotka się z uznaniem wśród mieszkańców wsi i osłabi władzę arystokratów. Reforma została uznana za kompletnązakończoną w połowie 1979 roku, a rząd ogłosił, że 665 tysięcy hektarów (około 1. 632. 500 akrów) zostało podzielonych. Rząd oświadczył również, że tylko 40 tys. rodzin, lub 4% populacji, zostało negatywnie dotkniętych przez reformę rolną<ref>Amtstutz, J. Bruce (1994). Afghanistan: The First Five Years of Soviet Occupation. DIANE Publishing. s. 315. {{ISBN|978-0788111112}}.</ref>. Opierając się na poprzednich działaniach Mohammada Daud Chana, nowy rząd stworzył program alfabetyzacji wsparty przez [[UNESCO]]. Plan zakładał wyeliminowanie [[analfabetyzm]]u w ciągu 20 lat. Rząd następnie zmniejszył okres przejściowy z 20 do czterech lat, co w obliczu braku nauczycieli było mało możliwe. Plan po późniejszej interwencji radzieckiej został wydłużony do lat siedmiu<ref>Amtstutz, J. Bruce (1994). Afghanistan: The First Five Years of Soviet Occupation. Diane Publishing. s. 317. {{ISBN|978-0788111112}}.</ref>. Jako że naród afgański był głęboko [[islam]]ski i religijny, reformy nie zostały ze skutkiem wprowadzone w całym kraju<ref>[Ishiyama, John (marzec 2005). „The Sickle and the Minaret: Communist Successor Parties in Yemen and Afghanistan after the Cold War” 19 (1). Middle East Review of International Affairs.]</ref>. Szereg zmian było początkowo przyjmowanych pozytywnie przez społeczeństwo, które jednak sprzeciwiało się im gdy okazywało, się jak ich wdrażanie wygląda w praktyce – rząd nakazał np. zniesienie [[posag]]ów<ref>Dekret nr 7 z 17 października 1978.</ref>. Reformy te zwiększyłzwiększyły opór części Afgańczyków wobec rządu. Siła oporu względem reform doprowadziła w końcu do [[wojna domowa|wojny domowej]]<ref>Brown, Archie (2009). The Rise & Fall of Communism. London: Bodley Head. s. 356. {{ISBN|978-0-224-07879-5}}.</ref>. Pierwsza [[czystka]] przeprowadzona przez LDPA w afgańskiej armii, przeprowadzona 29 kwietnia 1978 roku, pochłonęła 3 tysiące<ref name="Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania"/> ofiar wśród wojskowych niekomunistów. Represje nowej władzy spowodowały śmierć 10 tysięcy<ref name="Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania"/> zwolenników Dauda, oraz uwięzienie z powodów politycznych od 14 do 20 tysięcy<ref name="Czarna księga komunizmu. Zbrodnie, terror, prześladowania"/> osób, przeciwnych polityce LDPA.

14 września 1979 r.roku Nur Mohammed Taraki został zamordowany w wyniku tzw. rewolucji pałacowej, a stanowisko sekretarza generalnego LDPA oraz przewodniczącego Rady Rewolucyjnej objął [[Hafizullah Amin]]. WrazWobec zeoporu oporem posiadazyposiadaczy ziemskich i kleru względem lewicowych reform rządu partia stopniowo rezygnowała z marksizmu na rzecz poglądów bliższych [[islamski socjalizm|islamskiemu socjalizmowi]] czy [[baasizm]]owi. Z retoryki partyjnej wycofano odwołania do klasyków marksizmu zastępując je porównaniami gospodarczego socjalizmu i islamu<ref name="PAR2"/>. 27 grudnia Amin został zabity przez żołnierzy radzieckiej jednostki specjalnej podczas szturmu na pałac prezydencki. 28 grudnia na stanowisko sekretarza generalnego KC partii i przewodniczącego Rady Rewolucyjnej został wybrany [[Babrak Karmal]], a partia zmieniła nazwę na Afgańska Ludowo-Demokratyczna Partia Jedności (ALDPJ). Na skutek interwencji dotychczasowe radykalne skrzydło zostało odsunięte od władzy, a kontrolę nad partią przejęło umiarkowane, aczkolwiek proradzieckie skrzydło<ref name="PAR2"/>.

W maju 1986 roku Babrak Karmal został zastąpiony przez [[Mohammad Nadżibullah|Mohammada Nadżibullaha]]. [[Wolny rynek|Wolnorynkowe]] i pojednawcze reformy rządu doprowadziłdoprowadziły w partii do konfliktu między zwolennikami tendencji radykalnie socjalistycznych a zwolennikami islamizacji partii. Lewicową opozycję stanowili zwolennicy ParczamParczamu będący stronnikami Karmala. Z drugiej strony pojawiła się inna grupa opozycji partyjnej głosząca hasła antyradzieckie<ref>Giustozzi, Antonio (2000). ''War, Politics and Society in Afghanistan, 1978–1992''. C. Hurst & Co. Publishers. s. 156. {{ISBN|978-1-85065-396-7}}.</ref>. W 1989 roku doszło do całkowitego wycofania się wojsk radzieckich z Afganistanu. Nadżibullah przeprowadził dalszą liberalizację reżimu, a partia rządząca zmieniła nazwę na Partia Ojczyzny. PodPo 1990 roku partia zrezygnowała z marksizmu i przyjęła bardziej islamskie oblicze, deklarując że wszyscy członkowie partii muszą być wyznania muzułmańskiego<ref name="Giustozzi, Antonio 2000"/>. W 1992 roku utraciła władzę na rzecz [[Sojusz Północny|Sojuszu Północnego]].