Syriusz: Różnice pomiędzy wersjami

'''Syriusz''' (''Alfa Canis Majoris'', ''α CMa'') – najjaśniejsza i jedna z najbliższych [[gwiazda|gwiazd]] południowegonocnego nieba, położona w gwiazdozbiorze [[Wielki Pies|gwiazdozbiorze Wielkiego Psa]]. JejJest jedną z najbliższych gwiazd – odległa o 8,6 [[rok świetlny|roku świetlnego]] – o [[obserwowana wielkość gwiazdowa|jasnośćjasności obserwowanaobserwowanej]] to −1,47 [[wielkość gwiazdowa|magnitudo]],. aJest odległośćjednym odz [[Słońce|Słońca]] jest równa 8,6wierzchołków [[roktrójkąt świetlnyzimowy|rokutrójkąta świetlnegozimowego]].

Gwiazda nosi nazwę własną Syriusz, któraNazwa pochodzi od {{greka|Σείριος}} ''Seírios'' („gorący‘gorący, prażący, skwarny, ognisty”ognisty’). Nazwa ta poPo raz pierwszy pojawia się w pismach [[Hezjod]]a, choć była przez Greków często odnoszona też do innych jasnych gwiazd. W [[mitologia grecka|mitologii greckiej]] [[Syriusz (mitologia)|Syriusz]] był psem [[Orion (mitologia)|Oriona]], w związku z czymrezultacie gwiazda była nazywana także {{grc|Κύων, Αστροκύων}} ''Kyon'', ''Astrokyon'' – „pies”‘pies’, „gwiezdny‘gwiezdny pies”pies’. [[Starożytny Rzym|Rzymianie]] przejęli to skojarzenie, nazywając go {{łac.|Canis, Canicula}} – „pies”‘pies’, „piesek”‘piesek’<ref name="allen" />. Nazwę tę oficjalnie zatwierdziła [[Międzynarodowa Unia Astronomiczna]] w 2016 roku formalnie zatwierdziła użycie nazwy Syriusz dla określenia tej gwiazdy<ref name="iau" />.

Syriusza [[gołe oko|gołym okiem]] widać niemal z całej kuli ziemskiej, (pozaprócz [[szerokość geograficzna|szerokościami geograficznymi]] położonymimiejsc na północ od [[równoleżnik]]a 73,284°N, w &nbsp;[[Arktyka|Arktyce]])szerokość i na [[półkula północnageograficzna|półkuli północnejN]], stanowi on jeden z wierzchołkóww [[trójkąt zimowyArktyka|trójkąta zimowegoArktyce]]. W sprzyjających warunkach można go zaobserwować gołym okiem nawet w ciągu dnia<ref name="daylight" />.

Syriusz jest najjaśniejszą gwiazdą nanocnego nocnym niebie nie dlatego, że jest niezwykle jasny (jest jaśniejszy niż Słońce, ale wiele gwiazd ma znacznie wyższą [[Absolutna wielkość gwiazdowa|jasność absolutną]]), lecznieba dlatego, że znajduje się tak blisko. W swoim ruchu dookoła [[Centrum Galaktyki]] Syriusz zbliża się do Słońca i za 60 tysięcy lat minie je w minimalnej odległości 7,8 roku świetlnego;. będzieBędzie wówczas świecił z jasnością −1,64{{magnitudo}}. Od 90 tysięcy lat jest on najjaśniejszą gwiazdą nocnego nieba, ale za 210 tysięcy lat jaśniejsza stanie się [[Wega]]<ref name="kings" />.

Niektórzy starożytni astronomowie opisują kolor Syriusza jako czerwony, choć obecnie jest on obserwowany jako biała gwiazda. Istnieje wiele różnych wytłumaczeń tegogwiazdą faktubiałą. Wielu starożytnych astronomów{{kto}} uważało kolor Syriusza za biały lub biało-błękitny, co zgadza się ze współczesnymi obserwacjami<ref name="red" />. PrawdopodobnymWytłumaczeniem wytłumaczeniemrzekomo czerwonego koloru Syriuszamoże jestbyć wpływ [[atmosfera Ziemi|atmosfery ziemskiej]] na obserwacje dokonywane nisko nad [[horyzont]]em<ref name="red2" />.

W oparciu o obserwacje [[ruch własny|ruchu własnego]] Syriusza, przeprowadzone w latach 1833–1844, niemiecki astronom [[Friedrich Wilhelm Bessel]] w 1844 roku doszedł do wniosku, że Syriusz posiadama gwiazdę towarzyszącą. Niemal dwie dekady później, w roku 1862 amerykański astronom [[Alvan Graham Clark]] odkrył Syriusza B, testując nowy [[teleskop]] w obserwatorium Dearborn na [[Northwestern University|Uniwersytecie Northwestern]] w [[Evanston (Illinois)|Evanston]]. W 1915 roku astronomowie ustalili, że Syriusz B jest [[biały karzeł|białym karłem]], drugą odkrytą gwiazdą tego typu jaka została odkryta<ref name="degenerate" />.

Sonda kosmiczna [[Voyager 2]], wystrzelona 20 sierpnia 1977 roku z [[Ziemia|Ziemi]] z międzyplanetarną misją badania [[Układ Słoneczny|Układu Słonecznego]], za około 296 tysięcy lat minie Syriusza w odległości około 4,3 [[rok świetlny|lat świetlnych]]<ref name="intersterllar" />.

Syriusz, który gołym okiem wygląda jak pojedyncza gwiazda, jest w rzeczywistości [[gwiazda podwójna|gwiazdą podwójną]],. składającąSkłada się z jasnej, białej gwiazdy [[ciąg główny|ciągu głównego]] o [[Gwiazdy typu widmowego A|typie widmowym A1 V]], określanej jako '''Syriusz A''', oraz towarzyszącego jej [[biały karzeł|białego karła]] o typie widmowym DA2, znanego jako '''Syriusz B'''.

Leżąc w odległości {{Konwerter|8.6|ly|pc}} od Słońca, Syriusz jest jedną z [[gwiazdy położone najbliżej Ziemi|najbliższych gwiazd]]. Najbliższym sąsiadem Syriusza jest gwiazda [[Procjon]], która jestodległy od niego odległa o około 5,2 lat świetlnych (1,6 parseków).

Syriusz A jest [[Karzeł (gwiazda)|gwiazdą ciągu głównego]] o masie 2,12 razy większej niżod [[masa Słońca|Słońce]] i promieniu równymwiększym o 1,75% od [[promień Słońca|promienia Słońca]]. Temperatura Syriusza to 9880 [[kelwin|KFotosfera]], Syriusza jest dużogorętsza wyższaod niż temperaturasłonecznej, 9880&nbsp;[[fotosferakelwin|fotosferyK]]. Słońca; jestJest on około 26 razy jaśniejszy niż Słońce. Wiek Syriusza A szacuje się na 225 do 250 milionów lat.

Syriusz B jest [[biały karzeł|białym karłem]] o średnicy nieco mniejszej od średnicy [[Ziemia|Ziemi]], który porusza się wokół Syriusza A po eliptycznej orbicie o okresie 50,1 [[rok]]u. Odległość między Syriuszem A i Syriuszem B wynosi od 8,1 [[jednostka astronomiczna|jednostek astronomicznych]] w [[Apsyda (astronomia)|perycentrum]], do 31,5 w apocentrum. Przejście przez perycentrum miało miejsce w 1994 i nastąpi w 2044 roku. Choć taSyriusz gwiazdaB jest prawie 10 tysięcy razy słabszasłabszy niż Syriusz A, jest znacznie gorętsza,gorętszy. maMa temperaturę 24{{formatnum:24800}}&nbsp;800 K. Przeciętna gęstość materii tej gwiazdy jest tak wysoka, że 1&nbsp;cm³ tej materii ma masę 1,7 [[Tona|tony]]<ref name="kaler" />.

Obserwacje układu prowadzone od 1894 roku sugerowały istnienie zaburzeń orbit gwiazd układu Syriusza, co niektórzy astronomowie tłumaczyli istnieniem trzeciej, niezaobserwowanej bezpośrednio gwiazdy układu. Badania z 1995 roku dowodziływskazywały istnieniana istnienie [[Perturbacje|perturbacji]] o sześcioletnim okresie<ref name="triple" />. Obserwacje przy pomocy [[Kosmiczny Teleskop Hubble’a|teleskopu Hubble’a]] pozwoliły wykluczyć istnienie obiektu o masie rzędu 50 [[Masa Jowisza|mas Jowisza]] na postulowanej orbicie. Niewykluczone jest istnienie niezaobserwowanych dotąd [[Planeta pozasłoneczna|planet]] lub [[Brązowy karzeł|brązowych karłów]] w układzie, ale obszar stabilnych orbit w układzie Syriusza jest ograniczony ze względu na obecność dwóch gwiazd<ref name="Bond2017" /><ref name="drew" />.

Syriuszowi towarzyszy na niebie kilka gwiazd, będących optycznymi kompanami odległymi o 31,6–188,3 [[sekunda kątowa|sekundy kątowej]], o obserwowanej wielkości 12,6–14,5{{magnitudo}}<ref name="WDS" />. Nie dowiedziono jednak, abyich którakolwiekgrawitacyjnego z nich była fizycznie związanapowiązania z układem.

Aby stać się białym karłem szybciej niż jego towarzysz, Syriusz B w przeszłości musiał być gwiazdą o większej masie i jaśniejszą niż Syriusz Ajasności. Zgodnie z teorią [[ewolucja gwiazd|ewolucji gwiazd]], Syriusz B rozpoczął życie na ciągu głównym jako błękitna [[Gwiazdy typu widmowego B|gwiazda typu B3–B5]], która mogła mieć masę 5–7 {{masa Słońca}} i utraciła około 80% materii przez intensywny [[wiatr słoneczny|wiatr gwiazdowy]]. ObecnieObecna niższa masa tego składnika jest dowodem znacznej utraty masy w toku ewolucji gwiazd<ref name="kaler" />.

Około 100-125 milionów lat temu Syriusz B był [[czerwony olbrzym|czerwonym olbrzymem]] o masie pięciokrotnie większej niż Słońce, co oznacza, żei był jaśniejszy od [[Regulus]]a. Gdy zasoby wodoru Syriusza B wyczerpały się, odrzucił on zewnętrzne warstwy, przekształcając się w białego karła i tracąc podczas tego procesu część swojej materii na rzecz Syriusza A. Teorię tę potwierdza ponadprzeciętna zawartość [[pierwiastek chemiczny|pierwiastków chemicznych]] cięższych niż wodór w składzie Syriusza A, jak również odkrycieobecność wokół gwiazd znacznych ilości [[pył kosmiczny|pyłu kosmicznego]], będącego prawdopodobnie pozostałością po wybuchu [[Nowa klasyczna|nowej]]<ref name="excess" />.

Za około 1 miliard lat, gdy Syriusz A wyczerpie swoje zasoby [[wodór|wodoru]], stanie się on prawdopodobnie również najpierw [[czerwony olbrzym|czerwonym olbrzymem]], a następnie po odrzuceniu zewnętrznych warstw –, białym karłem, podobnie jak jego towarzysz. Ponieważ białe karły pozbawione są źródeł [[Energia (fizyka)|energii]], ostatecznie w odległej przyszłości obie gwiazdy staną się [[Czarny karzeł|czarnymi karłami]].

Wiele kultur nadaje Syriuszowi szczególne znaczenie. W [[starożytny Egipt|starożytnym Egipcie]] Syriusz (transkrypcja ''spdt'', gr. ''Sotis'') był czczony jako bóstwo. Egipcjanie opierali swój kalendarz astronomiczny na [[heliakalny wschód|heliakalnym wschodzie]] Syriusza, gdy zbiegał się z wylewem [[Nil]]u (początek roku kalendarzowego), co zdarza się raz na 1460 lat. Na tej podstawie [[egiptologia|egiptolodzy]] w [[XX wiek]]uwieku opracowali [[datowanie sotisowe]], które pozwoliło na odtworzenie przybliżonej chronologii starożytnego Egiptu. WieleNiektóre [[Egipt|egipskich]]egipskie świątyńświątynie byłobyły zorientowanychorientowane tak, aby światło gwiazdygwiazda byłobyła widocznewidoczna z ołtarza. SymbolizowałSymbolizowała [[Izyda|Izydę]], boginię magii i rodziny, żonę władcy zaświatów, [[Ozyrys]]a.

Jako że heliakalny wschód Syriusza 400 lat [[p.n.e.]] odpowiadał wejściu Słońca w [[gwiazdozbiór Lwa]], starożytni Egipcjanie powiązali go z najgorętszą porą roku. W późniejszych czasach Rzymianie przejęli od nich to skojarzenie, stąd środek lata stał się dla nich „psimi dniami” – {{łac.|dies caniculariae}}. Stąd pochodzi określenie „[[kanikuła]]”, obecne w wielu językach<ref name="allen" />.

<ref name="allen">{{Cytuj książkę | nazwisko = Allen | imię = Richard Hinckley | tytuł = Star Names Their Lore and Meaning |url = http://penelope.uchicago.edu/Thayer/E/Gazetteer/Topics/astronomy/_Texts/secondary/ALLSTA/Canis_Major*.html |strony = 117–129 | rok = 1963 |wydawca=Dover Publications Inc. |miejsce= [[Nowy Jork]] |isbn=0486210790 |język=en}}</ref>