Marrani: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
drobne |
m drobne Znacznik: Wycofane |
||
Linia 2:
'''Marrani''' lub '''marranowie''', a także '''marani''', niekiedy zwani '''conversos'''<ref>{{Cytuj książkę | nazwisko = | imię = | tytuł = Encyklopedia popularna PWN | data = 1997 | wydawca = Świat Książki | miejsce = Warszawa | isbn = 83-7129-471-9 | strony = 492-502}}</ref> ([[język hiszpański|hiszp.]] ''marrano'' – znaczenie niejasne, być może „świnia”<ref>Kamen, s. 298, przyp. nr 11 do rozdziału 2.</ref>, [[język hebrajski|hebr.]] אֲנוּסִים ''anusim'' – „zmuszeni”) – w [[Średniowiecze|późnośredniowiecznej]] i wczesnonowożytnej [[Hiszpania|Hiszpanii]] i [[Portugalia|Portugalii]] nazwa używana w stosunku do [[Żydzi|żydowskich]] [[konwersja (religia)|konwertytów]], których podejrzewano o potajemne praktykowanie [[judaizm]]u. Pochodzenie tej nazwy nie zostało dotąd wyjaśnione<ref name="Kamen17">Kamen, s. 17.</ref>. Według jednej z hipotez została im nadana przez społeczność [[Żydzi|żydowską]], która pozostała przy judaizmie i dalej przestrzegała zakazów tej religii (w tym wypadku niejedzenia mięsa wieprzowego).
== Masowe chrzty
Początki tzw. problemu marranów sięgają końca XIV wieku. Latem 1391 przez hiszpańskie miasta przetoczyła się fala antyżydowskich rozruchów, w wyniku których tysiące
Wzrost pozycji społecznej konwertytów wywoływał zawiść i zarazem nieufność u „starych chrześcijan”. W wielu miastach podziały frakcyjne w miejscowej elicie przebiegały wzdłuż linii „starzy chrześcijanie” przeciwko konwertytom<ref>Kamen, s. 39-41.</ref>. W 1449 wybuchły na tym tle rozruchy w Toledo, w wyniku których „starzy chrześcijanie” uchwalili tzw. statuty czystości krwi (''limpieza de sangre''), zakazujące konwertytom dostępu do urzędów miejskich<ref>Edwards, s. 57; Kamen, s. 39.</ref>. Papież [[Mikołaj V]] w bulli ''Humani generis inimicum'' z 24 września 1449 zdecydowanie potępił te prawa i odrzucił ideę dyskryminacji chrześcijan ze względu na ich pochodzenie etniczne, a jego stanowisko poparli hiszpańscy biskupi<ref>Kamen, s. 40; Edwards, s. 57.</ref>. Uwarunkowania polityczne zmusiły jednak króla Kastylii Jana II do zaakceptowania statutów ''limpieza de sangre''<ref>Kamen, s. 40.</ref>. Rozruchy przeciwko konwertytom powtarzały się odtąd regularnie co kilka lat (m.in. w 1467 w [[Ciudad Real]] i Toledo, a w 1473 w Andaluzji)<ref>Kamen, s. 41; Edwards, s. 58.</ref>.
== Inkwizycja ==
Głównym zarzutem stawianym marranom była pozorność ich nawróceń i potajemne wyznawanie religii żydowskiej (judaizanctwo). Z tego względu od połowy XV wieku pojawiały się głosy domagające się ustanowienia w Kastylii inkwizycji, która miałaby rozstrzygać o szczerości nawróceń. Wprawdzie sądy kościelne sporadycznie wytaczały procesy marranom, ale narzędzia te uznawano za niewystarczające<ref>Kamen, s. 47-49.</ref>. W 1478 król Ferdynand Aragoński i królowa Izabela Kastylijska wystąpili w końcu do papieża Sykstusa IV o ustanowienie takiej instytucji, na co papież wyraził zgodę, przyznając monarchom prawo mianowania inkwizytorów<ref name="gu">{{Cytuj książkę | nazwisko = | imię = | tytuł = Wielka Ilustrowana Encyklopedja Powszechna | data = 2001 | wydawca = Gutenberg Print | miejsce = Warszawa | isbn = 83-87697-64-8 |tom=37/15 | strony = 150}}</ref>. Trybunały inkwizycyjne rozpoczęły swą działalność w 1481, początkowo w Sewilli, potem także w innych miastach<ref>Kamen, s. 49-52; Edwards, s. 64 i nast.</ref>. Ich działalność szybko wzbudziła postrach u konwertytów, którzy zwrócili się o pomoc do papieża. Już w 1482 roku Sykstus IV, w [[brewe]] z 29 stycznia, nakazał, by inkwizytorzy działali w porozumieniu z lokalnymi [[ordynariusz]]ami i w procedowaniu stosowali się do norm [[prawo kanoniczne|prawa kanonicznego]], a także wprowadził prawo, które zapewniało osądzonym za [[herezja|herezję]] możność [[apelacja (prawo)|apelacji]] od wyroku do Rzymu. Jednak naciski ekonomiczne (Izabela I 3 czerwca 1482 roku przyznała papieżowi prawo do trzeciej części majątku winnych herezji) spowodowały, iż papież wycofał się z koncepcji współpracy inkwizytorów z biskupami, apelując jednocześnie o stosowanie prawa łaski wobec skruszonych i zachowując prawo do apelacji. Interwencje papieskie miały jednak niewielki wpływ na działalność inkwizycji, co powodowało narastającą desperację wśród marranów. Podejmowane przez nich środki oporu były jednak nieskuteczne, a często wręcz przeciwskuteczne (np. zamordowanie inkwizytora Saragossy [[Piotr Arbués|Piotra Arbués]] w 1485 doprowadziło do nasilenia represji)<ref>Kamen, s. 57-58; Edwards, s. 68-73.</ref>.
Liczba konwertytów znacznie wzrosła po wygnaniu
Większość (ok. 30 tysięcy)
Inkwizycja hiszpańska przez cały okres swego istnienia (1480–1820) skazała na śmierć około dwa i pół tysiąca marranów<ref>{{cytuj książkę|autor=William Monter|tytuł=Frontiers of Heresy. The Spanish Inquisition from the Basque Land to Sicily|tom=| tytuł tomu = |wydawca=Cambridge University Press|miejsce=Cambridge|data=1990|strony= 53|isbn=0-521-52259-5}}; por. Kamen, s. 62.</ref>. W przypadku inkwizycji portugalskiej (1536–1821) bilans ten jest prawdopodobnie o około połowę niższy<ref>A.J. Saraiva, H.P. Salomon, I.S.D. Sassoon, ''The Marrano Factory: The Portuguese Inquisition and Its New Christians 1536-1765'', BRILL, 2001, s. X-XII.</ref>.
Linia 18:
== Żydzi czy chrześcijanie? ==
{{dopracować|temat wymaga szerszego omówienia dyskusji toczącej się wśród historyków}}
Choć nie ulega wątpliwości, że wielu marranów sądzonych przez inkwizycję w Hiszpanii i Portugalii w XVI do XVIII wieku faktycznie było wyznawcami judaizmu, a spośród tych, którzy opuścili Półwysep Iberyjski, znaczna część (choć bynajmniej nie wszyscy) otwarcie powróciła do wiary swych przodków, nie jest jasne, czy w XV wieku kryptojudaizm był rzeczywiście masowym zjawiskiem w tej społeczności. Zdaniem Henry'ego Kamena i Johna Edwardsa, dokumentacja procesowa inkwizycji z początkowego okresu jej działalności (1480–1530) nie daje podstaw do takiego stwierdzenia. Wprawdzie marrani mieli silne poczucie swej etnicznej odrębności, a dokumenty procesowe dowodzą, że zachowywali wiele żydowskich nawyków kulturowych, jednak w niewielu tylko przypadkach materiał dowodowy inkwizycji wskazuje na rzeczywiste praktykowanie religii żydowskiej. Zwraca się uwagę, że w przypadku marranów praktycznie wszelkie odstępstwa od katolickiej ortodoksji traktowano jako przejawy „judaizanctwa”, choć nierzadko świadczyły raczej o religijnej indyferencji lub brakach w katolickiej edukacji. Paradoksalnie, to dopiero działalność inkwizycji w latach 80. XV wieku spowodowała, że wielu konwertytów poczuło się odrzuconych przez społeczność chrześcijańską i na nowo odkryło swą żydowską tożsamość. Również
== Chuetas ==
|