Japonia: Różnice pomiędzy wersjami

|pkb_ppp_osoba = 51 809{{r|IMF}}[[Dolar międzynarodowy|dolarów międzynar.]]

}}

{{Nihongo|'''Japonia'''|日本|Nihon lub Nippon}} – [[państwo]] wyspiarskie położone na wąskim łańcuchu [[Wyspa|wysp]] na zachodnim [[Ocean Spokojny|Pacyfiku]], u wschodnich wybrzeży [[Azja|Azji]], o długości 3,3 tys. km.

 

 

=== Ukształtowanie powierzchni ===

W krajobrazie Japonii dominują góry i wyżyny, zajmujące około 90% obszaru, w tym 10% to góry wysokie. Wyspy Japońskie stanowią bowiem nawodną część potężnego łańcucha górskiego, który wznosi się z dna oceanu na wysokość 12 000 m. W żadnej części kraju niziny stanowiące ok. 10% powierzchni nie są na tyle duże, aby sięgały po [[horyzont]].

 

 

=== Sejsmologia ===

Wyspy Japońskie leżą na styku czterech [[Płyta tektoniczna|płyt tektonicznych]]: wielkiej [[Płyta eurazjatycka|eurazjatyckiej]], [[Płyta północnoamerykańska|północnoamerykańskiej]], przemieszczającej się w kierunku zachodnim (ok. 10 cm rocznie) [[Płyta pacyficzna|płyty pacyficznej]] oraz mniejszej [[Płyta filipińska|filipińskiej]], z racji czego kraj nawiedzają częste trzęsienia ziemi i [[Erupcja wulkanu|wybuchy wulkanów]]. Na wchodzącym w skład [[Pacyficzny pierścień ognia|„ognistego pierścienia Pacyfiku”]], terytorium Japonii znajduje się około 80 [[Wulkan czynny|czynnych wulkanów]], spośród których największą aktywność wykazują te znajdujące się na Kiusiu, zwłaszcza [[Aso (wulkan)|Aso]], [[Unzen (wulkan)|Unzen]] i [[Sakurajima]].

 

 

=== Wody ===

Terytorium Japonii w całości należy do [[Zlewisko|zlewiska]] Oceanu Spokojnego. Tworzy je gęsta [[Sieć rzeczna|sieć]] krótkich, górskich rzek z licznymi [[Próg rzeczny|progami]], a co za tym idzie [[wodospad]]ami oraz [[Bystrze|bystrzami]]. W związku z czym tylko miejscami nadają się one do regularnej żeglugi, przede wszystkim spławu drewna. Ze względu jednak na znaczne spadki wód, owe [[ciek]]i mają znaczny [[potencjał]] hydroenergetyczny, a także znajdują zastosowanie w nawadnianiu pól uprawnych. Wiosną, w czasie topnienia śniegów, rzeki na [[Hokkaido]] i północnym [[Honsiu]] oraz pozostałe w czasie opadów letnich mają znaczne przybory wód, tym samym powodując często w ich dolnych [[Bieg rzeki|biegach]] katastrofalne powodzie. Do najdłuższych rzek zaliczają się płynące przez Honsiu: [[Shinano (rzeka)|Shinano]] (367 km) oraz [[Tone (rzeka)|Tone]] (322 km), a także najdłuższy ciek Hokkaido – [[Ishikari (rzeka)|Ishikari]] (268 km).

 

 

=== Klimat ===

 

Duża rozciągłość południkowa sprawia, że Japonia leży w zasięgu trzech [[Strefa klimatyczna|stref klimatycznych]]: na południu – [[Klimat zwrotnikowy|zwrotnikowej]], w części środkowej – [[Klimat podzwrotnikowy|podzwrotnikowej]], a na północy – [[Klimat umiarkowany|umiarkowanej ciepłej]]. Na strefowość klimatyczną nakłada się klimat [[monsun]]owy, którego zasięg obejmuje wyspy i kształtuje morski charakter klimatu kraju. Poza wyspami [[Riukiu]] (''Ryūkyū'') oraz południową częścią Kiusiu w Japonii wyraźnie zaznaczają się cztery pory roku. Napływ chłodnych [[Masa powietrza|mas]] powietrza z kontynentu azjatyckiego w zimie oraz ciepłych mas znad [[Ocean Spokojny|Pacyfiku]] w lecie jest przyczyną znacznego zróżnicowania klimatu w poszczególnych częściach archipelagu. W górach niezależnie od pory roku, temperatura spada wraz z wysokością, średnio o 0,6 °C co 100 m. Średnia ilość opadów wzrasta z północy na południe i wynosi od 800–1500 mm na Hokkaido, do 2000–3000 mm na Kiusiu i wyspach Riukiu.

 

=== Flora ===

Lasy pokrywają ponad 60% powierzchni kraju. W kilku miejscach jest to roślinność pierwotna. W całej Japonii rosną lasy [[bambus]]owe, dostarczające budulca i pożywienia (korzenie są jadalne). Podobnie w całym kraju rosną drzewa wiśni ''[[sakura]]'' oraz śliwy, których wiosenne kwitnienie przyciąga rzesze ludzi na tradycyjne ''[[hanami]]''. Z uwagi na rozciągłość południkową na obszarze Japonii można wyróżnić strefy roślinne. Jednocześnie w górach zaznacza się piętrowy układ roślinności. Najdalej na południe, w pobliżu [[równik]]a, na wyspach Riukiu, Ogasawara, Kazan rosną wilgotne [[Wilgotny las równikowy|lasy równikowe]] z drzewiastymi [[Paprocie|paprociami]], drzewem [[Cynamonowiec kamforowy|kamforowym]], [[Arekowce|palmami]] i [[morwa]]mi. Na południu kraju, na obszarze o średniej rocznej temperaturze powietrza od +13 do +21 °C (Kiusiu, Sikoku), występują wiecznie zielone lasy podzwrotnikowe, w których rosną 2000-letnie [[Kryptomeria japońska|kryptomerie japońskie]] (''Cryptomeria japonica''), dęby ''kashi'', jodły ''momi'' oraz [[Sośnica japońska|sosny]] japońskie. Na Kiusiu lasy podzwrotnikowe rosną do wysokości 1000 m n.p.m.

 

 

=== Fauna ===

Wiele zwierząt spotykanych na Honsiu, Sikoku i Kiusiu spotyka się w innych rejonach o umiarkowanym klimacie na półkuli północnej. Należą do nich [[Niedźwiedź brunatny|niedźwiedzie brunatne]], [[Łasice (podrodzina ssaków)|łasice]], [[Dzik euroazjatycki|dziki]], [[Zającowate|zające]], [[Sarna|sarny]], [[Jeleń wschodni|jelenie wschodnie]] i ptaki, takie jak [[bażant]]y, [[Jastrzębiowate|jastrzębie]], [[Kaczkowate|kaczki]] i [[Żuraw (ptak)|żurawie]]. Występuje tu też wiele gatunków [[Płazy|płazów]] i [[Gady|gadów]], a wśród nich [[żółwie]], [[jaszczurki]], [[węże]] – z gatunkami [[jad]]owitymi ''[[Trimeresurus|habu]]'' i ''[[Gloydius blomhoffii|mamushi]]''. Do unikatowych należy [[Salamandra olbrzymia japońska|salamandra olbrzymia]] żyjąca na Honsiu i Kiusiu, osiągająca 1,5 m długości.

 

 

== Historia ==

{{Osobny artykuł|Historia Japonii}}

 

[[Shintō]] jest rodzimą religią Japończyków, w VI w. dotarł [[buddyzm]]. W 794 roku stolicą [[Cesarstwo (ustrój)|cesarstwa]] zostało [[Heian-kyō]] (ob. [[Kioto]]). Nastąpił rozwój kultury dworskiej, w znacznym stopniu ograniczono stosunki z Chinami, a kolejni cesarze byli coraz bardziej uzależnieni od wielkich [[Ród|rodów]]. Jeden z nich, [[Ród Fujiwara|Fujiwara]], sprawował faktyczną władzę w X i XI wieku (okres [[Heian]]). W tym czasie wyłoniła się [[Klasa społeczna|klasa]] wojowników [[Feudalizm|feudalnych]] – [[samuraj]]ów, podległych panom feudalnym ([[daimyō]]). W 1192 roku [[siogun]], naczelny wódz, [[Yoritomo Minamoto]] (1147–1199) stworzył system feudalnej administracji wojskowej, zwanej [[Siogunat|bakufu]]. Od tej pory kolejni cesarze byli odsuwani od władzy przez stojących na czele państwa siogunów. Ośrodkiem władzy Yoritomo była [[Kamakura (miasto)|Kamakura]]. Odtąd wszystkie następne okresy bakufu w dziejach Japonii nosiły nazwę od stolicy siogunów lub nazwy ich rodu.

 

Pierwszy siogunat, [[Kamakura (okres)|Kamakura]], upadł w czasie [[Mongolskie inwazje na Japonię|prób podbicia Japonii przez Mongołów]]. Wyruszająca z Korei flota [[Mongolia|mongolska]] próbowała dwukrotnie, w latach 1274 i 1281, dokonać inwazji Japonii, ale za każdym razem została rozproszona przez tajfun, który został z tego powodu nazwany ''[[Tajfun Kamikaze|kamikaze]]'' (boski wiatr). Kraj obronił się przed najeźdźcą, ale przygotowania do wojny pochłonęły ogromne środki i zrujnowały finansowo siogunów. Zdobycie Kamakury w 1333 roku przez jeden z rywalizujących ze sobą rodów rozpoczęło okres wojen feudalnych, który zakończył się ustanowieniem przez nowego cesarza siogunami przedstawicieli [[Ród Ashikaga|rodu Ashikaga]] ze stolicą w [[Muromachi (okres)|Muromachi]] – dzielnicy Kioto.

 

 

=== XVIII i XIX wiek ===

Coraz bardziej represyjny charakter rządów skorumpowanego [[siogunat]]u, naciski Zachodu wywołujące niepokoje wewnętrzne, kryzys ekonomiczny i społeczny, bunty chłopów i feudałów, doprowadziły do przełamania izolacji Japonii. W lipcu 1853 roku [[komodor]] [[United States Navy|marynarki wojennej]] [[Stany Zjednoczone|Stanów Zjednoczonych]] [[Matthew Perry (oficer)|Matthew Perry]] (1794–1858) zakotwiczył okręty, nazwane przez Japończyków „czarnymi”, w zatoce Yedo (ob. [[Zatoka Tokijska]]). Amerykanie przybyli ponownie w lutym 1854 roku i wymusili na Japonii pierwszy [[Traktat z Kanagawy|traktat]] łamiący jej izolację. Władze Japonii wyraziły zgodę na handel oraz nawiązały stosunki dyplomatyczne ze Stanami Zjednoczonymi.

 

 

=== II wojna światowa ===

Niespodziewany [[Atak na Pearl Harbor|atak]] [[Dai-Nippon Teikoku Kaigun|Cesarskiej Marynarki Wojennej]] na amerykańską [[Baza wojskowa|bazę]] marynarki wojennej [[Joint Base Pearl Harbor-Hickam|Pearl Harbor]] na [[Hawaje (archipelag)|Hawajach]] w grudniu 1941 roku włączył Japonię do II wojny światowej. Niedługo potem [[Cesarska Armia Japońska|wojska japońskie]] opanowały całą [[Azja Południowo-Wschodnia|Azję Południowo-Wschodnią]] i znaczną część [[Oceania|Oceanii]], zagrażając [[Indie|Indiom]] i [[Australia|Australii]].

 

 

== Prawo ==

Historia japońskiego prawodawstwa sięga okresu klasycznego, gdy na dwór Yamato, jak wówczas nazywano Japonię zaczęły docierać z kontynentu nowe idee związane z buddyzmem i konfucjanizmem. Rządzone wtenczas przez dynastię [[Dynastia Sui|Sui]], a następnie [[Dynastia Tang|Tang]] Chiny stanowiły obfite źródło wzorów i inspiracji dla poszukujących ich tam Japończyków. Jednym z nich okazał się być po części legendarny [[Shōtoku (książę)|Shōtoku]], [[regent]] sprawujący rządy w imieniu cesarzowej [[Suiko]], który w 604 r. ogłosił zainspirowaną tymi religijno-filozoficznymi naukami [[Konstytucja siedemnastu artykułów|Konstytucję Siedemnastu Artykułów]], będącą ogólnie rzecz ujmując gloryfikacją buddyzmu i konfucjańskich wartości etycznych, takich jak: harmonia czy posłuszeństwo nakazom władcy. Kontakty z Chinami stały się bowiem bodźcem do refleksji nad organizacją państwa i sposobem sprawowania władzy, które w przeciwieństwie do rządzonych w sposób niepodzielny przez cesarza Chin, były w przypadku zdecentralizowanej Japonii w gestii potężnych i arystokratycznych rodów ''[[Klany japońskie|uji]]'', takich jak [[Ród Soga|Soga]].

 

== Polityka ==

=== Ustrój ===

 

Od zarania swych dziejów Japonia jest [[Monarchia|monarchią]], a dwór cesarza, dla którego właściwszym odpowiednikiem japońskiego {{nihongo|''tennō''|天皇}} lub bardziej oficjalnie {{nihongo|''tenshi''|天子}} jest „syn niebios”, stanowi najstarszą, trwale ugruntowaną instytucję polityczną Japonii, będąc przy tym wciąż powszechnie szanowaną i popieraną. Władcy, wywodzący się z najdłużej w świecie panującej [[Dynastia|dynastii]], niezwykle rzadko mogli sprawować suwerenne i bezpośrednie rządy. [[Insygnia]]mi władzy monarszej zasiadającego na [[Chryzantemowy Tron|Chryzantemowym Tronie]] cesarza są [[lustro]], [[Kamienie szlachetne|klejnot]] oraz [[miecz]] symbolizujące odpowiednio [[mądrość]], uczynność i [[męstwo]].

Obecne, ukształtowane podczas okupacji Japonii, dwuizbowe i całkowicie wybieralne [[Zgromadzenie Narodowe (Japonia)|Zgromadzenie Narodowe]] (''Kokkai'') składa się z wyższej [[Izba Radców (Japonia)|Izby Radców]] (''Sangi-in'') oraz niższej [[Izba Reprezentantów (Japonia)|Izby Reprezentantów]] (''Shūgi-in''). Konstytucja głosi, iż tylko parlament może stanowić prawo, a, jako że pochodzi z wyborów powszechnych jest wyrazem demokratycznej zasady suwerenności narodu oraz najwyższym organem władzy państwowej. Zgromadzenie Narodowe spełnia trzy podstawowe funkcje: [[Legislacja|legislacyjną]], kreatywną (wybór premiera) oraz kontrolną (gabinet odpowiada przed parlamentem).

 

 

Kadencja składającej się z 475 [[deputowany]]ch izby niższej trwa 4, a liczącej 242 członków izby wyższej 6 lat, z tym że połowa jej składu jest odnawiana co 3 rok. Parlament Japonii obraduje w trybie [[Sesja (obrady)|sesyjnym]], którego posiedzenia plenarne odbywają się w czasie sesji zwyczajnych, nadzwyczajnych i specjalnych oraz niezmiernie rzadkich sesji nagłych w przypadku Izby Radców. Pracami obu izb Zgromadzenia Narodowego kierują ich przewodniczący zwani ''gichō'' oraz ich zastępcy, a także niebędący parlamentarzystami sekretarze generalni. Ich stanowiska nie mogą być łączone z funkcjami w administracji państwowej wszelkich szczebli. Deputowani obu izb zgrupowani są w stałych bądź specjalnych [[Komisja parlamentarna|komisjach parlamentarnych]]. Postanowienia ZN są najczęściej podejmowane zwykłą większością głosów.

Przez większość historii Japonii, władza [[Władza wykonawcza|wykonawcza]] sprawowana była w sposób [[Autorytaryzm (ustrój)|autorytarny]]. W okresie klasycznym reformy ''Taika'' i prawa ''ritsuryō'' pozwoliły scedować rozproszoną dotąd władzę na osobę cesarza, któremu zazwyczaj jednak nie było pisane rządzić samodzielnie, a za pośrednictwem powołanej w 689 r. [[Wielka Rada Stanu|Wielkiej Rady Stanu]] (''Daijō-kan'' lub ''Dajō-kan''). Na jej czele znajdowało się stanowisko wielkiego ministra stanu (''[[daijō-daijin]]''), które z uwagi na trudny podołaniu zaszczyt było zwykle nie obsadzone. W związku z czym główną postacią stawał się wówczas minister lewej strony (''[[sadaijin]]''), któremu podlegali pozostali ministrowie oraz cały rozbudowany aparat urzędniczy. W późniejszym okresie, tj. X oraz XI w. rola owego ciała zmalała na rzecz systemu określanego mianem ''[[Sesshō i kampaku|sekkan-seiji]]'', opartego na wpływowych urzędnikach zwanych kanclerzami (''kampaku'') lub [[regent]]ami (''sesshō'').

 

 

Pod koniec XII w. rządy przejęła klasa wojowników ze stojącymi na ich czele dyktatorami wojskowymi – siogunami, bądź ich regentami zwanymi [[shikken]], których w podejmowaniu decyzji wspomagała Wielka Rada Stanu grupująca liderów największych rodów samurajskich. W okresie Edo zaś sioguni rządzili wraz z kilku osobowym rządem – ''[[Rōjū]]''. System ''bakufu'' rychło upadł wraz z otwarciem i modernizacją kraju, a wówczas ponownie powołano starożytny ''Daijō-kan'', który w 1885 został zastąpiony przez pierwszy nowoczesny [[Rząd Japonii|gabinet (''naikaku'')]] na czele z premierem. Do końca II wojny światowej istniało nieoficjalne, jednak wpływowe, stanowisko doradcy cesarza: ''[[genrō]]''.

Gabinet składa się z wybieranego przez Zgromadzenie Narodowe, i mianowanego przez cesarza, premiera oraz powoływanych przez niego ministrów, którzy muszą być cywilami i w większości członkami parlamentu. Stoją oni na czele resortów oraz agencji, których nie może być więcej jak 20. Premierem jest zwykle przewodniczący zwycięskiej partii politycznej lub wchodzącej w jej skład [[Frakcja (polityka)|frakcji]]. Główne zadania Rady Ministrów to: kierowanie sprawami państwa, prowadzenie polityki zagranicznej, kontrola i nadzór administracji państwowej, wydawanie rozporządzeń wykonawczych do konstytucji i ustaw przyjętych przez parlament oraz wprowadzanie ich w życie. Tylko gabinetowi przysługuje [[Prawo inicjatywy ustawodawczej|inicjatywa ustawodawcza]] w kwestii [[Budżet państwa|budżetu państwa]]. Prace Rady Ministrów koordynuje Urząd Premiera.

 

[[Biurokracja]] w Japonii ma długą, sięgającą jej początków tradycję, lecz w przeciwieństwie do starożytności ta współczesna oparta na [[Merytokracja|merytokracji]] i apolityczności [[służba cywilna]] jest urzędniczą elitą państwa gwarantującą ciągłość jego działania, powołaną do realizacji zadań stawianych przez egzekutywę. Na szczeblu centralnym pracuje ponad milion urzędników.

 

W 781 cesarzem został budowniczy dwóch stolic i zaliczany do najwybitniejszych władców zjednoczonej Japonii – [[Kammu]] (737-806) – jeden z nielicznych, którego centralistyczne rządy nie były nacechowane [[Monarchia despotyczna|despotyzmem]]. Panujący niedługo potem cesarz [[Cesarz Saga|Saga]] (786-842) zachował poprzez utworzony w 810 r. Urząd Audytorski (''Kurōdo-dokoro'') kontrolę nad rządem.

 

Kolejni władcy w szybkim tempie popadali w zależność od rodu Fujiwara, których kobiety wżeniano do rodu cesarskiego, tak iż kolejni małoletni cesarze byli wnukami swych regentów, a pod wpływem których – nim osiągnęli pełnoletniość – abdykowali, stając się ''[[insei]]''. Ów okres chwały Fujiwarów nastał po zdystansowaniu klanów Tomo i Ki, a następnie [[Ród Minamoto|Minamoto]], gdy przewodzili im [[Yoshifusa Fujiwara|Yoshifusa]] (804-872) i jego syn [[Mototsune Fujiwara|Mototsune]] (836-891). Szczyt ich potęgi przypadł na czas regencji [[Michinaga Fujiwara|Michinagi]] (966-1028), który uprzednio wygrał z wewnętrzną opozycją na czele z [[Korechika Fujiwara|Korechiką]] (974-1010).

 

 

W latach 1156 i 1160 wybuchły spory i rebelie wokół [[Sukcesja tronu|sukcesji do tronu]], wynosząc do władzy Tairów, pod przewodnictwem [[Kiyomori Taira|Kiyomoriego]] (1118-1181), którzy pokonali będących w sojuszu z Fujiwarami Minamotów, na czele z [[Yoshitomo Minamoto|Yoshitomo]] (1123-1160). Jego syn [[Yoritomo Minamoto|Yoritomo]] (1147-1199) zrewanżował się Tairom w czasie wojny [[Wojna Gempei|Genpei]] (1180-1185) i w 1192 r. jako ''[[siogun]]'' zapoczątkował trwające 676 lat panowanie [[samuraj]]ów. On sam w oparciu o stare struktury administracyjne sprawował [[Centralizm|centralistyczne]], pełne wigoru, a zarazem podejrzliwe i bezwzględne rządy, o czym przekonał się jego wielce zasłużony brat [[Yoshitsune Minamoto|Yoshitsune]] (1159-1189).

Po śmierci Yoritomo przedstawiciele klanu [[Ród Hōjō|Hōjō]], z którego wywodziła się jego wpływowa żona [[Masako Hōjō|Masako]] (1157-1225) sprawowali odtąd w imieniu siogunów Minamoto realną władzę jako ich regenci, a pierwszym z szesnastu był ojciec Masako – [[Tokimasa Hōjō|Tokimasa]] (1138-1216) – którego wespół z bratem i następcą [[Yoshitoki Hōjō|Yoshitokim]] (1163-1224) zmusiła w 1208 do ustąpienia z urzędu.

 

W 1221 r. władzy nowego regenta zagroziły siły lojalne cesarzowi [[Go-Toba]] (1180-1239), których pokonanie umocniło stojący na czele ''bakufu'' klan Hōjō. Pod wodzą [[Tokimune Hōjō|Tokimune]] (1251-1284) Japonia przetrwała dwie próby inwazji mongolskich, lecz związane z tym koszty nadwerężyły potencjał sprawnie rządzących Hōjō, których ze sceny politycznej usunęła w 1333 opozycja pod wodzą cesarza [[Go-Daigo]] (1288-1339). Jego despotyczne rządy w czasie [[Restauracja Kemmu|restauracji Kemmu]] skłoniły wspierający go podówczas ród [[Ród Ashikaga|Ashikaga]] do zamachu stanu, w wyniku którego w 1336 ich przywódca [[Takauji Ashikaga|Takauji]] (1305-1358) został pierwszym z piętnastu siogunów nowej dynastii. W okresie ich dominacji, obowiązujący wówczas system podatkowy doprowadził do umocnienia się regionalnych możnych i kleru buddyjskiego oraz buntów chłopskich, osłabiając wyraźnie ''bakufu'', czego unaocznieniem był wybuchły w 1467 spór w łonie Ashikagów o sukcesję po siogunie, a który doprowadził do rozbicia państwa na feudalne księstwa i trwających między nimi 100 lat nieustannych walk zwanych ''[[Sengoku (okres)|Sengoku jidai]]''.

Nader popędliwy i niemający skrupułów [[Nobunaga Oda]] (1534-1582) był pierwszym z trzech – pochodzących z centralnego Honsiu – wielkich przywódców, którzy siłą doprowadzili do zjednoczenia Japonii. Mniej niż połowę wszystkich prowincji miał pod kontrolą Oda, gdy złapany w zasadzkę popełnił ''seppuku''. Jeden z jego generałów, pewny siebie i mający chłopskie korzenie [[Hideyoshi Toyotomi|Toyotomi Hideyoshi]] (1536-1598) został bohaterem najbardziej spektakularnej kariery politycznej w historii Japonii i osiągnął szczyt, wieńcząc dzieło jej zjednoczenia. Jednak nie udało mu się poprzez tymczasowo rządzącą po jego śmierci [[Rada Pięciu Starszych|Radę Pięciu]] (''go-tairō'') zachować władzy dla syna, którego wspierającej koalicji przeciwstawił się lojalny dotychczas Hideyoshiemu [[Ieyasu Tokugawa|Tokugawa Ieyasu]] (1543-1616).

 

Postępująca stagnacja i w końcu kryzys gospodarczy wymusiły jednak zmiany, których inicjatorami była tradycyjna wobec Tokugawów opozycja klanów [[Ród Shimazu|Shimazu]] i [[Ród Mōri|Mōri]] z domen [[Satsuma (domena feudalna)|Satsuma]] i [[Chōshū (domena feudalna)|Chōshu]] z zachodniej Japonii. Na jej czele stali młodzi samuraje (tzw. [[Trzech wielkich mężów restauracji Meiji|trzej wielcy mężowie]]), tj. [[Toshimichi Ōkubo]] (1830–1878), [[Takamori Saigō]] (1828–1877) i [[Takayoshi Kido]] (1833–1877), którzy sprawowali faktyczne, centralistyczne rządy wynosząc na [[piedestał]] cesarza w osobie [[Mutsuhito]] (1852–1912). Tak zawiązana [[oligarchia Meiji]], w której przewodzili później m.in. [[Taisuke Itagaki]] (1837–1919), pierwszy premier [[Hirobumi Itō]] (1841–1909), czy [[Shigenobu Ōkuma]] (1838–1922) zbudowała fundamenty współczesnej Japonii.

 

Różnice poglądów doprowadziły do wyłonienia się stowarzyszeń i [[Partia polityczna|partii politycznych]], z których pierwsza to założona w 1874 (przetrwała 2 miesiące) [[Publiczna Partia Patriotyczna]] (''Aikoku Kōtō'', 1874–1875), a najważniejszymi w tym okresie były: [[Partia Liberalna (1888)|Partia Liberalna]] (''Jiyūtō''), [[Konstytucyjna Partia Reform]] (''Rikken Kaishintō'', 1882–1896) oraz [[Konstytucyjna Partia Rządów Cesarskich]] (''Rikken Teiseitō'', 1882–1883). Zaś w stanowiącym umiarkowany rozkwit demokracji okresie ''[[Taishō (okres)|Taishō]]'' (1912–1926) dominującą rolę odgrywały: [[Konstytucyjne Stowarzyszenie Przyjaciół Polityki]] (''Rikken Seiyūkai'', 1900–1940), [[Konstytucyjna Partia Rządów Demokratycznych]] (''Rikken Minseitō'', 1927–1940) oraz [[Konstytucyjne Stowarzyszenie Jednomyślnych]] (''Rikken Dōshikai'', 1913–1916).

 

|align=center style="background: #DCE0C0; width: 25%;"| [[Nankaidō]]

|align=center style="background: #F0E1E1; width: 25%;"| [[Saikaidō]]

[[Plik:Regions and Prefectures of Japan.svg|mały|Regiony i prefektury Japonii

{{legenda|#FF3333|'''[[Hokkaido]]'''}}

{{legenda|#FF6600|'''[[Region Chūgoku|Chūgoku]]'''}}

{{legenda|#CC66FF|'''[[Sikoku]]'''}}

Rozwój terytorialny i gospodarczy państwa japońskiego na przestrzeni dziejów wymuszał potrzebę stworzenia sprawnego systemu [[Administracja|administracji]] i [[Zarządzanie|zarządzania]]. W 689 r. Kodeks ''Asuka'', drugi z kilku tzw. ''ritsuryō'', [[Akt normatywny|aktów normatywnych]] klasycznej Japonii wprowadził m.in. ''[[Gokishichidō]]'', co tłumaczy się jako ''pięć prowincji i siedem okręgów'', a określało najstarszy system [[podział administracyjny|podziału terytorialnego]] Kraju Kwitnącej Wiśni. W sensie prawnym powstałe wówczas regiony funkcjonowały jedynie do okresu Muromachi, tj. ok. XVI w., niemniej jednak z geograficznego punktu widzenia istniały w świadomości Japończyków aż do XIX w. Owymi regionami, zwanymi okręgami, a w przypadku dosłownego tłumaczenia słowa ''dō'' traktami, bądź też [[Droga (transport)|drogami]] były: [[Tōkaidō (region)|Tōkaidō]], [[Tōsandō]], [[Hokurikudō]], [[San’indō]], [[San’yōdō]], [[Nankaidō]] oraz [[Saikaidō]]. Ponadto istniał nieoficjalny centralny, stołeczny region [[Kinai]], [[protoplasta]] późniejszego [[Region Kinki|Kinki]], który jako jedyny na początku składał się z pięciu pierwszych [[Prowincje Japonii|prowincji]] (''kuni''), tj. [[Prowincja Yamato|Yamato]], [[Prowincja Yamashiro|Yamashiro]], [[Prowincja Kawachi|Kawachi]], [[Prowincja Settsu|Settsu]] oraz [[Prowincja Izumi|Izumi]]. Podział ten pomijał znajdujące się wówczas poza zasięgiem cywilizacji japońskiej Hokkaido, północną część Honsiu oraz Riukiu.

 

Kodeksy ''Taihō'' z 701 r. i ''Yōrō'' z 720 r. zreorganizowały istniejące i powołały w pozostałych regionach wiele nowych prowincji, które z czasem stały się podstawową jednostką podziału administracyjnego Japonii. Ich liczba ulegała zmianie, lecz w okresie ''Kamakura'' (XIV w.) ustabilizowała się i aż do 1868 r., a więc restauracji władzy cesarskiej było ich 68. Z kolei korekty granic prowincji miały miejsce w okresach Nara i Meiji, natomiast od okresu Heian do Edo pozostały niezmienne. W pierwszych wiekach swego istnienia prowincje dzieliły się na dzielnice zwane ''gun'' lub ''kōri''. Na czele każdej prowincji stał mianowany przez cesarza [[gubernator]] zwany ''[[kokushi]]'', a z nastaniem ''bakufu'' sioguni powoływali gubernatorów określanych mianem ''[[shugo]]'', którzy mieli większą władzę i byli odpowiedzialni często za więcej niż jedną prowincję.

Niemniej już w okresie Muromachi – a zwłaszcza w następnym, pełnym niepokojów i wojen okresie [[Azuchi-Momoyama]] – ich funkcje zaczęli spełniać potężni i wpływowi, a przy tym mający osobiste oddziały samurajów, panowie feudalni zwani ''[[daimyō]]''. Ciągła rywalizacja między wielkimi rodami i związana z tym niestabilność polityczna szły w parze z ambicjami poszczególnych ''daimyō'', którzy częstokroć dążyli do poszerzania swych włości poza obszar wyznaczony granicami przypadających im prowincji. Z upływem czasu coraz liczniejsze [[Lenno|lenna]] ''daimyō'' wyparły ''de facto'' podział na 68 prowincji, co usankcjonował prawnie wielki wódz [[Hideyoshi Toyotomi]], ustanawiając ''[[Han (administracja)|han]]'', czyli domenę feudalną (lenno), jako podstawową jednostkę podziału administracyjnego. Prowincje funkcjonowały odtąd jedynie jako swego rodzaju punkt odniesienia, pozwalający lepiej orientować się w terenie oraz określać położenie danego miasta, czy też dowolnego spośród około 300 ''hanów''.

 

 

== Demografia ==

Japonia, której liczba ludności na początku 2024 r. wynosiła 124 mln osób, należy do państw, które odnotowują coroczny spadek ludności. W 2010 r. liczba ludności Japonii osiągnęła rekord 128 mln osób, po czym zaczęła spadać. Co istotne, z każdym rokiem ubytek ludności jest coraz większy mimo zwiększającej się liczby obcokrajowców. [[Gęstość zaludnienia]] wynosi 330 osób na km². 90% ludności skupia się na wąskich nizinach nadbrzeżnych i w kotlinach śródgórskich, które stanowią zaledwie 1/4 powierzchni kraju, a gdzie zagęszczenie wzrasta do powyżej 1000 os./km². Ponad połowa mieszkańców zajmuje południowe wybrzeże Honsiu, a dokładniej strefę ciągnącą się od Tokio, Kawasaki i Jokohamy poprzez Nagoję do Kioto, Kobe i Osaki. Do gęsto zaludnionych obszarów zaliczają się także północne części Sikoku i Kiusiu, a do najrzadziej Hokkaido, północne Honsiu oraz południowe Kiusiu. Rozmieszczenie ludności w zasadniczy sposób rzutuje na wysoki stopień [[Urbanizacja|urbanizacji]], który wynosi 89%.

Społeczeństwo tego wyspiarskiego kraju należy do najbardziej jednolitych pod względem narodowościowym. W 2023 r. około 96–96,5% mieszkańców to [[Japończycy]]. Do japońskich grup [[Grupa etniczna|etnicznych]] zalicza się: [[Lud Yamato|Yamato]] (119–120 mln), [[Riukiuańczycy|Riukiu]] (1,2–1,4 mln), [[Ajnowie|Ainu]] (25–200 tys.), a także ''hāfu'' (od ang. „half”, pół, połowa; słowo pojawiło się w latach 70. XX wieku – oznacza osoby pochodzące z małżeństw mieszanych, Japończyków z [[Gaijin|obcokrajowcami]]). Do najliczniejszych [[Mniejszość narodowa|mniejszości narodowych]] (nie-Japończyków urodzonych poza granicami Japonii) zaliczają się: Chińczycy (0,8–0,9 mln), Wietnamczycy (0,5–0,6 mln), [[Koreańczycy]] (0,4–0,5 mln), [[Filipińczycy]] (0,3–0,4 mln), [[Brazylijczycy]] (0,2–0,3 mln) i Nepalczycy (0,2 mln) i Indonezyjczycy (0,1 mln). Cudzoziemnców z Europy i Ameryki Północnej na stałe mieszkającej w Japonii jest ok. 0,1 mln. Ogółem, liczbę ludności zaliczaną do mniejszości narodowych w Japonii szacuje się na około 3,1–3,2 mln, co stanowi około 2,5–2,6% populacji kraju. [[Imigracja]] ze względu na bardzo surowe przepisy imigracyjne na wyspy jest wciąż niewielka, jednak z roku na rok dość znaczna liczba cudzoziemców przebywa w Japonii czasowo.

 

 

=== Obyczaje ===

Na narodowy charakter oraz mentalność Japończyków ogromny wpływ wywarły i wywierają wciąż ''[[bushidō]]'' oraz nauki [[Konfucjusz]]a. To za ich sprawą takie cechy, jak dyscyplina, [[stoicyzm]], powściągliwość, opanowanie, a także lojalność i szacunek wobec starszych czy zwierzchników są powszechnie respektowane i widoczne na każdym kroku – w szkole, pracy i rodzinie.

 

=== Język ===

{{Główny artykuł|Język japoński}}

Ponad 99% mieszkańców Japonii posługuje się [[Język japoński|językiem japońskim]]. Jego pochodzenie jest nieznane. Prezentowane są różne hipotezy dot. jego korzeni, m.in. pokrewieństwo z [[Rodzina językowa|rodzinami]] [[Język (mowa)|języków]] [[Języki uralskie|uralskich]] i [[Języki ałtajskie|ałtajskich]], do których należą: [[Język fiński|fiński]], [[Język węgierski|węgierski]], [[Język mongolski|mongolski]], [[Język turecki|turecki]]. Pod względem gramatycznym japoński podobny jest do języka [[Język koreański|koreańskiego]].

 

 

=== Religia ===

{{Osobny artykuł|Religia w Japonii}}

W dzisiejszych czasach coraz większa liczba Japończyków uznaje [[światopogląd]] materialistyczny, a większość określa się jako osoby niewierzące i niereligijne (w zależności od badań jest to 60–75%), jednak ponad 80% z nich praktykuje zarówno [[shintō]] (obrządek narodzin i małżeństwa), jak i buddyzm, w ramach zasad którego odbywają się ceremonie pogrzebowe. Należy uwzględnić jednak, że praktyki religijne większości Japończyków nie wynikają z ich wiary i religijności, lecz ze względu na tożsamość narodową i silne przywiązanie do tradycji, bowiem dla zdecydowanej większości religia nie odgrywa ważnej roli w życiu.

 

W obowiązującej od 1946 r. nowej konstytucji Japonii istnieje 20 [[Artykuł (prawo)|artykuł]] gwarantujący całkowitą wolność wyznania oraz [[Sumienie|sumienia]], a ustawa rozdzielająca religię od państwa sprawia, że Japonia jest krajem [[Sekularyzm|świeckim]] oraz neutralnym wyznaniowo. Artykuł ten zaznacza, że państwo i jego organy nie mają prawa utożsamiać się i faworyzować żadnego z wyznań, jak również żadna organizacja o charakterze religijnym nie ma prawa pełnić władzy politycznej, ani nawet pośrednio wywierać na nią wpływu. W państwowych przedszkolach, szkołach i na uczelniach praktyki religijne, nauczanie religijne i publiczne umieszczanie symboli religijnych są zakazane. Przedstawiciele władzy ustawodawczej, sądowniczej i wykonawczej, a także oświaty, służby zdrowia i opieki społecznej mają zakaz afiszowania się ze swą religijnością, powoływać się na religię, brać udział w uroczystościach o charakterze religijnym i odwiedzać miejsca kultu podczas pełnienia czynności publicznych/urzędowych lub wykonywania obowiązków służbowych. W powyższym mogą uczestniczyć wyłącznie jako osoby prywatne. Wszelka działalność religijna, osoby duchowne oraz wznoszenie obiektów sakralnych w Japonii nie są finansowane z budżetu państwa i samorządów.

'''Religie''' (2010)<ref>[https://books.google.pl/books?id=6EOsBQAAQBAJ&pg=PA478&lpg=PA478&dq=messianic+assemblies+i+160+6000+12000&source=bl&ots=gn8PjnoRiC&sig=eJwGsdXw_h8Kls-9jovBMNZyD5Y&hl=pl&sa=X&ei=NHOaVZrIKouaygOw0qWYCQ&ved=0CCAQ6AEwAA#v=onepage&q=messianic%20assemblies%20i%20160%206000%2012000&f=false Dane statystyczne zaczerpnięto z książki Patricka Johnstona i Jasona Mandryka pt. „Operation World”.]</ref>:

{| class="wikitable" style="text-align:center"