Wikipedia

Rychwał: Różnice pomiędzy wersjami

Przeglądaj historię interaktywnie
(Pokaż wszystkie zmiany oczekujące na przejrzenie)
[wersja przejrzana][wersja oczekująca na przejrzenie]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
Nie podano opisu zmian
Linia 1:
{{Polskie miasto infobox
|nazwa = RychwałNieporęt
|dopełniacz nazwy = Rychwała
|zdjęcie = SMUrzad RychwałGminy kościół św Trójcy ID 651838Nieporęt.jpg
|opis zdjęcia = [[Kościół Świętej TrójcyRatusz w Rychwale|Kościół Świętej Trójcy]]Nieporęcie
|herb = POLHerb Rychwałgminy COAnieporet-232x300.svgpng
|flaga = Flag of Nieporęt commune.gif
|dewiza =
|województwo = wielkopolskiePolska
|powiat = [[powiat koniński|koniński]]Legionowski
|gmina = [[Rychwał (gmina)|Rychwał]]Nieporęt
|data założenia = ok. [[1394]]
|prawa miejskie = [[1413]]–[[1870]],1484 [[1921]]i od 2019
|stanowisko zarządzającego =
|zarządzający = StefanAgnieszka DziamaraPowała
|powierzchnia = 995,767
|wysokość =
|rok = 30.06.2016
|liczba ludności = 3744
|liczba ludności = 2357<ref name="populacja2016">{{Polska w liczbach|id=Rychwal|nazwa=Rychwał w liczbach|data dostępu=12 stycznia 2016}}</ref>
|gęstość zaludnienia = 243,0
|strefa numeracyjna = +48 6322
|kod pocztowy = 6205-570126
|tablice rejestracyjne = PKNWL
|kod mapy plan miasta = Rychwał (gmina)
|współrzędnekod mapy = 52°04′16″NNieporęt 18°10′01″E(gmina)
|współrzędne = 52°25'14.4"N 21°02'07.2"E
|TERYT = 3010074
|SIMC = 0949193
|hasło promocyjne =
|adres urzędu miasta = pl.Rynek Wolności1 16<br />6205-570126 RychwałNieporęt
|commons =
|wikinews =
Linia 35 ⟶ 36:
|bip =
}}
[[Plik:POL Jezioro Zegrzynskie 2009 (3).jpg|mały|Jezioro Zegrzyńskie w Nieporęcie]]
[[Plik:MOs810 WG 55 2016 Pyzdry Forest III (Town Hall in Rychwal).jpg|thumb|240px|Ratusz]]
[[Plik:MOs810 WG 55 2016 Pyzdry Forest III (MarketTown squareHall in Rychwal) (5).jpg|thumb|240px|Fragment rynku1x1px]]
[[Plik:MOs810 WG 55 2016 Pyzdry Forest III (Market square in Rychwal) (5).jpg|thumb|1x1px]]
'''Rychwał''' – [[miasto]] w [[województwo wielkopolskie|woj. wielkopolskim]], w [[powiat koniński|powiecie konińskim]], siedziba [[Rychwał (gmina)|gminy miejsko-wiejskiej Rychwał]].
[[Plik:Kościół w Nieporęcie.jpg|mały|Kościół w Nieporęcie]]
'''Nieporęt''' – [[miasto]] w [[Polska|Polsce]] położone w [[Województwo mazowieckie|województwie mazowieckim]], w [[Powiat legionowski|powiecie legionowskim]], w [[Nieporęt (gmina)|gminie Nieporęt]]. Leży nad
 
[[Jezioro Zegrzyńskie|Zalewem Zegrzyńskim]], 25 kilometrów od centrum [[Warszawa|Warszawy]], 11 km od granic stolicy.
Do 1954 siedziba [[Dąbroszyn (gmina)|gminy Dąbroszyn]]. [[Podział administracyjny Polski (1975–1998)|W latach 1975–1998]] miasto administracyjnie należało do [[województwo konińskie|woj. konińskiego]].
 
Miejscowość jest siedzibą [[Nieporęt (gmina)|gminy Nieporęt]].
Według danych z 31 grudnia 2009 miasto liczyło 2370 mieszkańców<ref>{{cytuj pismo |tytuł = Ludność. Stan i struktura w przekroju terytorialnym (Stan w dniu 31 XII 2009 r.) |url = http://stat.gov.pl/cps/rde/xbcr/gus/L_ludnosc_stan_struktura_2009.zip |czasopismo = Informacje i Opracowania Statystyczne |wydawca = Główny Urząd Statystyczny |miejsce = Warszawa |data = 2010-06 |strony = 103 |issn = 1734-6118 |data dostępu = 2010-07-16}}</ref>.
 
Przez Nieporęt przebiegają [[Droga wojewódzka|drogi wojewódzkie nr]] [[Droga wojewódzka nr 631|631]] i [[Droga wojewódzka nr 633|633]], [[linia kolejowa nr 10]] oraz [[Kanał Żerański]].
== Nazwa miasta ==
 
Nazwa ''Rychwał'' pochodzi z [[język niemiecki|języka niemieckiego]] i wskazuje na udział niemieckich [[osadnik]]ów w zakładaniu miasta. Jej pierwotna forma brzmiała prawdopodobnie ''Reichwald'' („bogaty las” bądź „okolica obfitująca w lasy”), ulegając poprzez formę ''Rychwałd'' spolszczeniu do dzisiejszej formy.
31 grudnia 2017 roku obszar miejscowości wynosił 1246 ha, a mieszkało w nim 3568 osób.
 
Nieporęt uzyskał [[Lokacja (historia)|lokację miejską]] w [[1484]] roku, zdegradowany przed [[1660]] rokiem.
 
== Historia ==
[[Plik:POL Nieporęt rynek.jpg|mały|Fragment miasta]]
Rychwał uzyskał prawa miejskie w drugiej połowie XIV wieku lub na początku XV wieku. Miasto rozwinęło się przy szlaku handlowym [[Kalisz]]-[[Inowrocław]]. Rychwał był własnością szlachecką<ref name=":0">Piotr Maluśkiewicz, Województwo konińskie : szkic monograficzny, wyd. 1, Warszawa: Państwowe Wydawn. Nauk, 1983, s. 265-267, <nowiki>ISBN 83-01-00534-3</nowiki>, OCLC 11783554</ref>.
Pierwszy zapis o Nieporęcie pochodzi z roku 1388, kiedy erygowano parafię w [[Wieliszew|Wieliszewie]]. Już na przełomie wieku XIV i XV była to znaczna osada bartnicza. W roku 1484 [[Bolesław V warszawski|Bolesław V]] książę mazowiecki nadał osadzie prawa miejskie, potem utracił prawa miejskie. a następnie sprzedał ją dwom braciom Prażmowskim. Po śmierci ostatnich książąt mazowieckich [[Janusz III|Janusza]] i [[Stanisław mazowiecki|Stanisława]] Nieporęt wraz z całym [[Mazowsze|Mazowszem]] w roku 1526 staje się [[Królewszczyzna|królewszczyzną]].
 
Kiedy [[Zygmunt III Waza]] w roku 1596 przeniósł swą siedzibę z [[Kraków|Krakowa]] do [[Warszawa|Warszawy]], pojawił się problem lokalizacji dworu myśliwskiego. Wybór padł na Nieporęt, leżący w głębokiej puszczy w widłach [[Wisła|Wisły]] i [[Narew|Narwi]], a jednocześnie przy szlaku prowadzącym od Warszawy przez Bródno ku przeprawie na Narwi i dalej odgałęzieniem szlaku bursztynowego na [[Jaćwież]]. Puszcza nadnarwiańska obfitowała w liczne cieki wodne, stąd też król Zygmunt III nakazał „zebrać wody z puszczy” i tak powstał [[Kanał Królewski (Długa-Narew)|Kanał Królewski]], w 1963 roku przebudowany do [[Kanał Żerański|Kanału Żerańskiego]]. Jako wotum po zwycięstwie nad Szwedami [[Jan II Kazimierz Waza|Jan Kazimierz]] kazał wybudować kościół w Nieporęcie, we wnętrzu którego widnieje herb Wazów – snop. W dworze Wazów w Nieporęcie, gdzie często chronili się Wazowie wraz z dworem przed kolejnymi epidemiami nawiedzającymi Warszawę, Jan Kazimierz dowiedział się o fakcie obrania go królem Polski.
W 1458 roku miejscowość wystawiła na [[Wojna trzynastoletnia|wojnę trzynastoletnią]] 6 pieszych<ref name=":0" />.
 
Wkrótce po abdykacji Jana Kazimierza w 1668 roku Nieporęt wrócił do Prażmowskich. Gospodarzyli oni na dobrach nieporęckich do roku 1749, kiedy to August Czartoryski nabył 3/4 Nieporętu. Wkrótce potem, drogą koligacji, właścicielem Nieporętu stali się Lubomirscy. Ostatecznie w roku 1778 w całości stał się on własnością Potockich.
W 1579 roku czynne w nim były 3 [[Gorzelnia|gorzelnie]], pracowało 3 szynkarzy oraz 16 rzemieślników<ref name=":0" />.
 
Wojny napoleońskie zaznaczyły się w Nieporęcie lokalizacją rezerwowych magazynów z żywnością dla wojsk francuskich w latach 1806–1807. Do znaczących wydarzeń w historii Nieporętu należy zaliczyć nabycie w roku 1881 całości obszarów leśnych przez Berlińskie Towarzystwo Handlu drewnem.
W drugiej połowie XVI wieku i na początku XVII wieku miasto podupadło.Dopiero w drugiej połowie XVIII wieku rozpoczął się pomyślny rozwój miasta, spowodowany karczowaniem okolicznych lasów i zakładaniem nowych osad<ref name=":0" />.
 
W roku 1882 miasto zostało zniszczone przez wielki pożar. Przełom XIX i XX w. to czas budowy obronnych obiektów fortyfikacyjnych wchodzących w skład zespołu [[Twierdza Zegrze|twierdzy Zegrze]].
W 1793 roku miasto liczyło 175 mieszkańców. Wśród rzemieślników było 12 szewców, 8 garncarzy i 5 krawców<ref name=":0" />.
 
W czasie [[I wojna światowa|I wojny światowej]] koszary w Białobrzegach były miejscem internowania oficerów [[Legiony Polskie (1914–1918)|Legionów Polskich]], którzy odmówili przysięgi na wierność cesarzowi niemieckiemu. [[Wojna polsko-bolszewicka]] 1920 r. w swej decydującej fazie – [[Bitwa Warszawska|Bitwie Warszawskiej]] – przetoczyła się przez Nieporęt i jego okolice. Dnia 12 sierpnia [[Robotniczo-Chłopska Armia Czerwona|Armia Czerwona]] znalazła się na obszarze gminy. Gdy jej oddziały stanęły na linii Struga – Nieporęt, 29 pp. i dwa baony 28 pp. stanowiące odwód 10 DP gen. [[Lucjan Żeligowski|L. Żeligowskiego]] dokonały przeciwuderzenia. W miejscu, gdzie zginął dowódca 1 baonu 28 pp. porucznik [[Stefan Pogonowski]] i kilku jego żołnierzy, stoi skromny pomnik.
Liczba mieszkańców miasta wzrosła w 1810 roku do 383 osób<ref name=":0" />.
 
W [[Historia Polski (1918–1939)|okresie międzywojennym]] Nieporęt z trudem podnosił się z ciężkich warunków czasu zaborów i wojen. Był tu przystanek PKP, remiza strażacka i łaźnia publiczna.
W 1870 roku Rychwał utracił prawa miejskie. Odzyskał je dopiero w 1921 roku<ref name=":0" />.
 
Wrzesień 1939 r. i czas [[Okupacja niemiecka ziem polskich (1939–1945)|okupacji]] zahamowały i zniszczyły dorobek społeczności gminnej. Działalność konspiracyjna rozpoczęła się w Nieporęcie wkrótce po zakończeniu kampanii wrześniowej. Jej ostateczny kształt organizacyjny stanowił 3 batalion pułku „Legionowo” VII Rejonu „Obroża” [[Armia Krajowa|AK]]. Jego dowódcą był Bronisław Tokaj, od 1934 roku kierownik szkoły powszechnej w Nieporęcie.
W okresie międzywojennym znajdowały się w nim: młyn, olejarnia i tartak<ref name=":0" />.
 
Ofensywa wojsk radzieckich, która przeszła przez Nieporęt, zniszczyła go prawie doszczętnie. Pozostało tylko kilka domów. Spłonął dom parafialny, budynek gminy.
W 1939 roku Rychwał liczył już 1860 mieszkańców<ref name=":0" />.
 
Dnia 4 lutego 1945 powstała pierwsza władza w Nieporęcie – Gminna Rada Narodowa. Pierwszego września rozpoczęła działalność szkoła. W 1946 wójtem został działacz komunistyczny Wincenty Czubaj (1896-1950). W zachowanej Księdze Kontroli i Ruchu Ludności pierwszy zapis z datą 26.07.1947 r. podaje, iż w miejscowości Nieporęt mieszkały 104 osoby.
20 stycznia 1945 roku miasto zostało zajęte przez wojska radzieckie<ref name=":0" />.
 
Na przełomie lat pięćdziesiątych i sześćdziesiątych rozpoczęto budowę zapory w Dębem i przygotowanie niecki [[Jezioro Zegrzyńskie|Zalewu Zegrzyńskiego]]. W latach siedemdziesiątych rozbudowano szkołę, działał we własnym budynku ośrodek zdrowia i rozpoczęto gazyfikację Nieporętu. Powstało osiedle domów jednorodzinnych „Las” oraz została rozpoczęta budowa osiedla „Głogi”.
W okresie [[Polska Rzeczpospolita Ludowa|PRL]]-u powstała na jego terenie baza maszynowa i Zespołowe Gospodarstwo Rolne [[Spółdzielnia kółek rolniczych|Spółdzielni Kółek Rolniczych]] oraz [[Rolnicza spółdzielnia produkcyjna|Rolnicza Spółdzielnia Produkcyjna]]<ref name=":0" />.
 
W latach osiemdziesiątych oddano do użytku budynek Poczty i Centrali Telefonicznej oraz duży pawilon handlowy GS. W 2019 Nieporęt odzyskuje status miasta.
== Demografia ==
* Piramida wieku mieszkańców Rychwała w 2014 roku<ref name="populacja2016" />.
<br />[[Plik:Piramida wieku Rychwal.png|600x400px]]
 
== Kultura ==
Co roku w drugi weekend września organizowany jest piknik orkiestr dętych (Rychwalskie Impresje Muzyczne) – impreza, której organizatorem natomiast jest orkiestra Quantum, a będąca pomysłem Zbigniewa Osajdy, jej kapelmistrza. Czerwiec to czas ''Rychwalii'', imprezy corocznej, na której podczas całodniowego świętowania można obejrzeć wiele pokazów artystów z okolic oraz gwiazdę wieczoru.
 
== Zabytki ==
Kościół [[Parafia Niepokalanego Poczęcia Najświętszej Maryi Panny w Nieporęcie|Niepokalanego Poczęcia NMP]]
W mieście znajduje się [[Parafia Świętej Trójcy w Rychwale|kościół parafialny]] [[Kościół Świętej Trójcy w Rychwale|pw. Trójcy Świętej]], który został wzniesiony w 1476 r. Odbudowany w 1574 r. z fundacji kasztelana Gabriela Złotkowskiego, konsekrowany był w 1629 r. Zrujnowany w XVIII w., został odnowiony i przebudowany w latach 1790–1800.
 
* [[Barok|barokowy]] kościół z 1661-1667 r. z zachowanym [[Portal|portalem]] z herbem Wazów z XVII w. z barokową dzwonnicą (brama triumfalna)
W Rychwale znajduje się również dawny zespół pałacowo-parkowy<ref name=":0" />.
 
Barokowy kościół w Nieporęcie fundacji króla [[Jan II Kazimierz Waza|Jana Kazimierza]] został zbudowany w latach 1661–1667. Wcześniej przy myśliwskim dworze [[Wazowie|Wazów]] znajdowała się kaplica dworska. Na jej szczycie znajdowała się metalowa chorągiewka z wyciętymi literami ICRPS (Jan Kazimierz Król Polski i Szwecji) i cyframi 1655. Chorągiewkę przeniesiono na szczyt dachu nad [[prezbiterium]] kościoła. W drugiej połowie XVIII w. pękające ściany kościoła wzmocniono przyporami, co zmieniło wygląd bryły kościoła. Na jednym z 2 dzwonów odlanych w 1739 znajduje się napis: „Krzyknęli chłopięta, Jan Kazimierz wyszedł jako król z Nieporęta”
== Wspólnoty wyznaniowe ==
 
* [[Kościół łaciński|Kościół rzymskokatolicki]]:
* w 2006 roku podczas przebudowy boiska szkolnego natrafiono na pozostałości domu holenderskiego, który stał w pobliżu dworu króla [[Jan II Kazimierz Waza|Jana Kazimierza]]. Teren zabezpieczono i w przyszłości zostanie tam przeprowadzona eksploracja archeologiczna. Niestety zachowane relikty dworu Wazów znalazły się pod murawą nowego boiska.
** [[Parafia Świętej Trójcy w Rychwale|parafia Świętej Trójcy]]
* [[Świadkowie Jehowy]]:
** zbór Rychwał ([[Sala królestwa|Sala Królestwa]]: [[Siąszyce]] 12BA)<ref>{{jw|data dostępu=2022-12-13}}</ref>.
 
== Sport ==
W miejscowości funkcjonuje ''Ludowy Klub Sportowy Zjednoczeni Rychwał'' – klub [[piłka nożna|piłkarski]] grający w sezonie 2023/2024 w klasie okręgowej, gr. wielkopolskiej VI<ref>{{Cytuj |tytuł = Skarb - Zjednoczeni Rychwał |data dostępu = 2023-08-01 |opublikowany = www.90minut.pl |url = http://www.90minut.pl/skarb.php?id_klub=1855&id_sezon=97}}</ref>.
 
* LKS Rotavia Nieporęt – klub piłki nożnej.
Wyniki klubu w ostatnich latach:
* UKS Dębina Nieporęt – klub siatkówki.
{| class="toccolours" style="margin:0; background:#ffffff;"
|- bgcolor=#e6e6e6
!rowspan=2 width=35px| Sezon
!rowspan=2 width=35px| Liga
!rowspan=2 width=35px| Poz.
!rowspan=2 width=35px| M.
!rowspan=2 width=35px| Pkt.
!colspan=3| Mecze
!colspan=2| Bramki
!rowspan=2| Uwagi
|- bgcolor=#e6e6e6
!width=35px| zw.
!width=35px| rem.
!width=35px| por.
!width=35px| zdob.
!width=35px| str.
|- align=center bgcolor=#f6f6f6
|2002/03
|klasa okręgowa
|align=left style="text-align:center;" | '''6.''' || 30 || 50 || 15 || 5 || 10 || 48 || 33 ||
|- align=center bgcolor=#f6f6f6
|2003/04
|klasa okręgowa
|align=left style="text-align:center;" | '''1.''' || 30 || 84 || 27 || 3 || 0 || 102 || 14 || '''awans'''
|- align=center bgcolor=#f6f6f6
|2004/05
|IV liga
|align=left style="text-align:center;" | '''11.''' || 30 || 33 || 8 || 9 || 13 || 29 || 38 ||
|- align=center bgcolor=#f6f6f6
|2005/06
|IV liga
|align=left style="text-align:center;" | '''5.''' || 30 || 53 || 16 || 5 || 9 || 51 || 41 ||
|- align=center bgcolor=#f6f6f6
|2006/07
|IV liga
|align=left style="text-align:center;" | '''15.''' || 30 || 8 || 2 || 2 || 26 || 14 || 121 || '''spadek'''
|- align=center bgcolor=#f6f6f6
|2007/08
|klasa okręgowa
|align=left style="text-align:center;" | '''10.''' || 30 || 36 || 11 || 3 || 16 || 56 || 70 ||
|- align=center bgcolor=#f6f6f6
|2008/09
|klasa okręgowa
|align=left style="text-align:center;" | '''10.''' || 30 || 39 || 12 || 3 || 15 || 52 || 50 ||
|- align=center bgcolor=#f6f6f6
|2009/10
|klasa okręgowa
|align=left style="text-align:center;" | '''7.''' || 30 || 43 || 13 || 4 || 13 || 63 || 39 ||
|- align=center bgcolor=#f6f6f6
|2010/11
|klasa okręgowa
|align=left style="text-align:center;" | '''13.''' || 30|| 33|| 10|| 3|| 17|| 48|| 76||
|-align=center bgcolor=#f6f6f6
|2011/12
|klasa okręgowa
| style="text-align:center;" | '''13.'''
|30
|31
|7
|10
|13
|31
|38
|
|-align=center bgcolor=#f6f6f6
|2012/13
|klasa okręgowa
| style="text-align:center;" | '''15.'''
|30
|24
|7
|3
|20
|29
|56
|'''spadek'''
|-align=center bgcolor=#f6f6f6
|2013/14
|klasa A
| style="text-align:center;" | '''8.'''
|22
|27
|7
|6
|9
|39
|38
|
|-align=center bgcolor=#f6f6f6
|2014/15
|klasa A
| style="text-align:center;" | '''5.'''
|22
|39
|11
|6
|5
|45
|32
|
|-align=center bgcolor=#f6f6f6
|2015/16
|klasa A
| style="text-align:center;" | '''1.'''
|22
|51
|16
|3
|3
|59
|20
|'''awans'''
|-align=center bgcolor=#f6f6f6
|2016/17
|klasa okręgowa
| style="text-align:center;" | '''15.'''
|30
|24
|5
|9
|16
|32
|57
|
|-align=center bgcolor=#f6f6f6
|2017/18
|klasa okręgowa
| style="text-align:center;" | '''11.'''
|30
|36
|11
|3
|16
|49
|55
|
|-align=center bgcolor=#f6f6f6
|2018/19
|klasa okręgowa
| style="text-align:center;" | '''1.'''
|28
|61
|18
|7
|3
|75
|36
|'''awans'''
|-align=center bgcolor=#f6f6f6
|2019/20
|V liga
| style="text-align:center;" | '''14.'''
|15
|13
|4
|1
|10
|20
|42
|
|-align=center bgcolor=#f6f6f6
|2020/21
|V liga
| style="text-align:center;" | '''12.'''
|34
|39
|11
|6
|17
|63
|83
|'''spadek'''
|-align=center bgcolor=#f6f6f6
|2021/22
|klasa okręgowa
| style="text-align:center;" | '''11.'''
|26
|27
|7
|6
|13
|45
|49
|
|-align=center bgcolor=#f6f6f6
|2022/23
|klasa okręgowa
| style="text-align:center;" | '''11.'''
|30
|31
|8
|7
|15
|66
|82
|
|}
 
== Ciekawostki ==
Działa tu również drużyna [[piłka siatkowa|siatkarska]] uczestnicząca w [[III liga polska w piłce siatkowej mężczyzn|III lidze]].
Powstały dwie piosenki o Nieporęcie: ''[[Na krzywy ryj|W pewnym mieście]]'' oraz ''[[Od morza do morza (album)|Fiat 126p]]''. Miejscowość jest również miejscem akcji książki Arkadiusza Niemirskiego ''Pan Samochodzik i Kradzież''
*
<br />[[Plik:Piramida wieku Rychwal.png|1x1px]]
:*
 
* {{SgKP|X|75|Rychwał}}
== Ludzie związani z Rychwalem ==
Z Rychwała pochodzi polityk i poseł na sejm IV kadencji [[Zdzisław Jankowski]].
 
== Zobacz też ==
* [[cmentarz żydowski w Rychwale]]
* [[synagoga w Rychwale]]
 
== Przypisy ==
{{Przypisy}}
 
== Linki zewnętrzne ==
* {{SgKP|X|75|Rychwał}}
 
{{Miasta województwa wielkopolskiego}}
Linia 309 ⟶ 108:
{{Powiat koniński (dawny)}}
{{Miasta zdegradowane reformą carską z 1869–1870}}
 
{{Kontrola autorytatywna}}
 
[[Kategoria:Rychwał| ]]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/wiki/Rychwał”