Sparta: Różnice pomiędzy wersjami

Początki Sparty ustala się na XII-XI wiek p.n.e., kiedy [[Dorowie]] zaczęli się osadzać w Lakonii. Przybyli na tereny Lakedaimonu około 1000 roku p.n.e. W [[IX wiek p.n.e.|IX wieku p.n.e.]] łączą się cztery osady (''obai''), min. ''Pitana'', w dolinie rzeki [[Eurotas]] tworząc miasto Spartę. W latach późniejszych dołączona zostaje piąta wioska, ''Amyklaj''. W [[VIII wiek p.n.e.|VIII]]-[[VII wiek p.n.e.|VII w. p.n.e.]] Sparta wyłoniła się jako znacząca potęga militarna. W latach 730-710 p.n.e. Spartanie zajęli sąsiednią krainę [[Mesenia|Mesenię]] a jej ziemie podzielono między Spartan z wyłączeniem grupy tzw. ''partheniai'', czyli urodzonych ze Spartanki, alei ich ojcemojca nie był Spartanin-Spartanina. Około roku [[706 p.n.e.]] właśnie ''partheniai'' opuścili Spartę i w południowej Italii założyli [[Kolonia (starożytna Grecja)|kolonię]] (apoikię) - [[Tarent]]. Meseńczycy pozostali na swojej ziemi jako uprawiający ją chłopi, oddając Spartanom połowę plonów. W [[VII wiek p.n.e.|VII wieku p.n.e.]] zbuntowali się przeciwko Spartanom Meseńczycy. W roku [[550 p.n.e.]] założyłaSpartańczycy założyli [[Związek Peloponeski]], który obejmował wiele polis w południowej Grecji.

Za twórcę Sparty jako bytu politycznego uważa się prawodawcę [[Likurg]]a. Nie wiadomo, czy jest on postacią historyczną, bowiem już w czasach starożytnych uchodził za postać niemal mityczną. ''Żywot Likurga'' pióra [[Plutarch|Plutarcha]] zawiera krótki tekst traktujący o ustroju Sparty. Jest to tak zwana [[Wielka Rhetra]] napisana w dialekcie doryckim. Likurg miał jakoby otrzymać owe prawa od [[delfy|wyroczni delfijskiej]], co znacznie podnosiło ich prestiż. Prawa Likurga miały zakończyć okres walk i niepokojów w Sparcie (około VIII w. p.n.e.).

Najważniejszymi urzędnikami byli [[efor]]owie, w liczbie pięciu, którzy pełnili urząd kolegialnie, po pięciu. Wybierani byliWybierano spośród wszystkich obywateli polis. Eforowie mogli kontrolować nawet samych królów.

W [[I wojna perska|wojnach perskich]] na początku [[V wiek p.n.e.|V w. p.n.e.]] Sparta była połączona sojuszem z [[Ateny|Atenami]] - [[Termopile]]. W połowie stulecia doszło jednak do konfliktu między tymi najsilniejszymi greckimi [[polis|polis]]. Wojnę tę, zwaną [[II wojna peloponeska|peloponeską]] wygrała Sparta, dzięki czemu zdobyła hegemonię w [[Hellada|Helladzie]]. Zarówno Ateny jak i Sparta na przemian były opłacane przez Persję. Sparta utraciła hegemonię na rzecz [[Teby (Grecja)|Teb]] w [[371 p.n.e.]] W następnych latach znaczenie Sparty malało. Głównym powodem był spadek liczby obywateli w wyniku wojen, przez co Sparta nie mogła wystawić tak silnej armii jak dawniej. W [[146 p.n.e.]], podobnie jak cała Grecja, weszła w skład imperium [[republika rzymska|Rzymskiego]].