Komes: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja nieprzejrzana] | [wersja nieprzejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m Komes nadworny przeniesiono do Komes |
m przywrócenie poprzedniej wersji |
||
Linia 1:
'''Komes''' także palatyn - ([[łacina|łac.]] ''comes'' lub ''comes palatinus'' ) pierwotnie, w okresie Cesarstwa rzymskiego dostojnik w skupiający władzę administracyjną i wojskową wyznaczonego okręgu.
#REDIRECT [[Komes]]▼
W średniowiecznej Europie zachodniej - zwierzchnik hrabstwa (okręgu). Z czasem tytuł comesa przerodził się w Europie w dziedziczny arystokratyczny [[tytuły szlacheckie|tytuł]] [[hrabia|hrabiego]].
== Komes w Polsce ==
W Polsce nazwa komes/palatyn w dokumentach pojawia się w XII wieku wskutek przejmowania tamtejszych zwyczajów i tytulatury. Kontakt z Zachodem dotyczył przede wszystkim rodziny książęcej i najbliższych jej współpracowników. Pierwotnie komesami nazywano panów lennych (możnowładców), w okresie [[feudalizm|feudalnym]] zarządców okręgów grodowych. Jako urzędnicy królewscy zarządzali grodem, pilnowali poboru podatków, na swoim terenie sprawowali władzę sądowniczą i dowodzili wojskiem. Z racji położenia okręgu komesi nie byli równi sobie - komesi stolicy i obszarów bardziej strategicznych zazwyczaj byli wybierani spośród bardziej zufanych ludzi i mieli częstszy kontakt z władcą. Częściej też ruszali na wojnę, a z różnych przyczyn nie idąc sami musieli wyznaczać zastępcę do spraw wojennych. Z nich można wywodzić funkcję [[wojewoda|wojewody]].
Funkcja komesa czesto była dziedziczona, a po jej zakończeniu (np. nie było potomka męskiego) tytuł pozostawał i stawał się dziedziczny - w efekcie czego pojawili się komesi tytularni. Przedniejsi z możnowładców, czując się im równymi z racji majątku, również przyjmowali tytuł komesa, mimo że nie było to związane ze sprawowaniem zarządu okręgu, tak jak wciąż miało to miejsce w Europie Zachodniej. Jak podaje profesor [[Juliusz Bardach]]: była to grupa zamknięta i przynależność do niej wynikała w zasadzie z tytułu urodzenia, a więc była dziedziczna. Na tej drodze pojawiły się również inne tytuły. Kres rozwarstwieniu szlachty i tytułomanii starała się położyć późniejsza polityka społeczna książąt piastowskich, a formalnie przypieczętowała konstytucja [[1638]] roku, która zakazywała używania w Polsce wszelkich tytułów - z wyjątkiem enumeratywnie wymienionych tytułów [[książę|książęcych]] rodzin pochodzących z Wielkiego Księstwa Litewskiego ([[książę|kniaziów]]). Mimo to wiele rodzin arystokratycznych mogących się poszczycić pochodzeniem od wczesnośredniowiecznego możnowładztwa nawiązywało i nawiązuje do komesowskiej genezy swego [[ród|rodu]].
Zarządcy zamków książęcych lub królewskich w szczególnie ważnych miastach, często używali tytułu komesa nadwornego. Pełnili te same funkcje co inni na mniejszym obszarze i pod okiem księcia więc przede wszystkim musieli dbać o bezpieczeństwo i wygodę panujacego. W tłumaczeniach łacińskie słowa ''comes palatinus'' zazwyczaj zastępowane są zwrotami: komes wrocławski, komes krakowski itp. Z czasem, w miarę rozwoju hierarchii dworskiej, funkcja uległa przekształceniu, na Zachodzie w sędziego pełnomocnika władcy (Zobacz: [[palatyn (tytuł)|palatyn]]) w Polsce w [[Podkomorzy nadworny|podkomorzego]].
Wg Romana Grodeckiego<ref>Grodecki R., Polska piastowska, Warszawa 1969</ref> na przłomie XII/XIII w. na całym obszarze władztwa jednego księcia (króla) mógł być tylko jeden komes nadworny. Na tym tle doszło do konfliktu między [[Goworek (wojewoda sandomierski)|Goworkiem]] a wojewodą Mikołajem. Wtedy komes nadworny zarządzał urzędami, mianował i odwoływał w imienu króla różnych urzędników więc stanowisko było znaczne ale i niepopularne bowiem zyskując przychylność nielicznych mianowanych równocześnie zyskiwalo się niepomiernie wiecej wrogów wśród tych pominiętych. Znamienny jest tu przykład [[Palatyn Sieciech|Sieciecha]] comesa palacii [[Władysław I Herman|Władysława Hermana]]. Wg [[Anonim zwany Gallem|Galla Anonima]] rozdawał on urzędy w całym państwie swoim krewnym oraz pochlebcom nawet spoza warstwy możnych! Zwłaszcza to ostatnie wzburzyło wszystkich. Po upadku Sieciecha książę nie powołał nowego palatyna sam przejmując jego obowiązki.
Księżna [[Helena znojemska|Helena]] sprawująca władzę (po 1194 r.) w imienu małoletniego [[Leszek Biały|Leszka Białego]] również samodzielnie mianowała na urzędy chociaż z rekomendacji zaufanych z dworu Nicolausa (duchowny) i Fulco (rycerz). Za [[Wacław II Czeski|Wacława II]] (przywilej z 1291 r.) sprawa została przesądzona. Istotne rozstrzygnięcia mogły być podejmowane tylko po konsultacjach z przedstawicielami Kościoła i miejscowego możnowładztwa. Podobne zobowiązania podjął już w 1228 r. Władysław Laskonogi a więc eliminację urzędu palatyna oraz kolegialność decyzji można uznać za zjawisko trwałe.
W 1209 r. [[Henryk I Brodaty|Henryk Brodaty]] mianował palatynem a właściwie z racji funkcji kanclerzem Mikołaja. Człowieka całkowicie obcego, spoza dworu, nie mającego żadnego oparcia wśród możnowładców. Jako obcy, spoza układu musiał on słuchać Henryka bo nie mógł liczyć na przychylność nikogo z dworu, nie miał z kim i za czym intrygować skoro jego funkcja wynikała z woli Henryka. Henryk mianował na urzędy realnie natomiast Mikołaj brał za te nominacje całą odpowiedzialność (czytaj: całą niechęć). Jak widać, funkcja palatyna przy władzy absolutnej została zastąpiona przez kanclerza wykonującego polecenia króla/księcia a na dworach z tendencjami demokratycznymi uległa likwidacji na rzecz organu kolegialnego działajacego przy królu/księciu - początkowo była to rada baronów.
W pewnym okresie, w południowo-wschodniej Polsce, na Węgrzech, w Rumunii funkcję naczelnika okręgu zwanego wtedy [[komitat|komitatatem]] pełnił [[żupan (urząd)|żupan]]
<references/>
== Terminologia ==
*Należy odróżnić komesów od [[baron]]ów (barones). Tym drugim terminem w Polsce określano radę książęcą i wyższych urzędników - przeciwnie do praktyki w Europie zachodniej, gdzie baronami określano [[alodium|alodialnych]] panów (np. niemieccy [[Freiherr]]). W Polsce, formalnie rzecz biorąc, każdy szlachcic miał rangę barona.
* W niektórych opracowaniach (tłumaczeniach z łaciny) wyraz comes przekładany jest jako [[książę]]. Jest to podobny błąd merytoryczny, jak przekładanie angielskiego tytułu [[earl]]a jako księcia, zamiast hrabiego.
*W [[Niemcy|Niemczech]] [[Palatyn (tytuł)|palatyn]] (''Pfalzgraf'') z [[cesarz|cesarskiego]] urzędnika stał się stopniowo panem feudalnym o randze księcia natomiast nadawany przez [[Stolica Apostolska|Stolicę Apostolską]] tytuł ''Comes Palatinus Lateraneum'' - jest powszechnie tłumaczony jako tytuł hrabiowski.
[[Kategoria:Historia prawa publicznego]]
[[Kategoria:Tytuły szlacheckie]]
[[it:Komes]]
| |||