Fregata (okręt żaglowy): Różnice pomiędzy wersjami

[[Grafika:BrazilianLebreton Steam Frigate LOC 04253uengraving-26.jpg|thumb|250px|BrazylijskaFrancuska fregata z mieszanym napędem żaglowym i bocznokołowym, 18631844]]

Na przestrzeni wieków jako fregaty określano różne okręty żaglowe. Początkowo, do [[XVI]] wieku nazywano tak różne małe jednostki wiosłowe, z pomocniczym [[ożaglowanie łacińskie|ożaglowaniem łacińskim]], zbliżone do [[galera|galer]]<ref name=olend/>. Ustalona klasa fregat jako pełnomorskich okrętów żaglowych zaczęła się wykształcać od połowy XVI wieku i zaczęto tak wówczas określać okręty pełnomorskie, cechujące się smukłą sylwetką i obniżonymi [[kasztel]]ami lub ich brakiem. Inspiracją dla tych okrętów były szybkie żaglowce [[korsarz]]y hiszpańskich z [[Dunkierka|Dunkierki]]. Na przełomie XVI i [[XVII wiek|XVII]] wieku klasa fregat jednak dopiero formowała się i budowano jeszcze okręty o wielu cechach [[galeon|galeonów]]. Ostatecznie klasa wczesnych fregat została ukształtowana w połowie XVII wieku (za pierwszą klasyczną fregatę uznaje się brytyjską "Constant Warwick" z [[1645]])<ref name=olend>P. Olender: "Okręty wojenne 1492-1650"...</ref>. Klasa ta uległa jednak dalszym zmianom w drugiej połowie [[XVIII]] wieku, w związku z rozwojem [[flota liniowa|flot liniowych]] i standaryzacją klas okrętów i [[artyleria okrętowa|artylerii]].

Klasyczne fregaty, od XVI do początku XIX wieku, były to średnie lub duże okręty [[Żaglowiec|żaglowe]] konstrukcji drewnianej, mniejsze i słabiej uzbrojone od galeonów i późniejszych [[Okręt liniowy|okrętów liniowych]], ale szybsze i zwrotniejsze. Ostatecznie ukształtowały się jako okręty [[maszt (żeglarstwo)|trzymasztowe]], z ożaglowaniem [[Fregata (żaglowiec)|ożaglowaniem typu fregata]]. Wyporność fregat wynosiła zwykle 1000-2000 t., załoga - 250-300. Mniejsze od fregat były [[Korweta żaglowa|korwety]] i [[Slup wojenny|slupy]]. Fregaty przeznaczone były głównie do zadań rozpoznawczych i eskortowych oraz samodzielnych działań na odległych akwenach (np. zwalczania żeglugi – działań [[rajder]]skich, zwalczania piratów itp.). Często też zatrudniane były do wypraw badawczych.

[[Artyleria okrętowa|Artyleria]] fregat składała się z [[Działo|dział]] umieszczonych w [[Bateria burtowa|bateriach burtowych]], tak więc na każdą burtę mogła strzelać jedynie połowa dział. Ostatecznie ustalona klasa fregat charakteryzowała się tym, że posiadały tylko jeden [[pokład działowy]], ciągnący się przez prawie całą długość kadłuba i zakryty pokładem górnym. Na odkrytym pokładzie górnym ustawiano ponadto lżejsze działa i [[Karonada|karonady]] (okręty liniowe miały więcej zakrytych pokładów działowych, a korwety miały całe uzbrojenie na odkrytym pokładzie górnym). Górny pokład fregat czasami bywał zakryty jeszcze jednym, lekkim pokładem ochronnym ([[spardek]]iem), który jednak nie stanowił pokładu działowego i nie ustawiano na nim dział. Fregaty klasycznej postaci miały działa nie na całej długości pokładu górnego, ale silniejsze jednostki tej klasy miały dwa pełne rzędy dział, mimo to lżejszych od dwurzędowych liniowców. Górny pokład fregat czasami bywał zakryty jeszcze jednym, lekkim pokładem ochronnym, na którym nie ustawiano już dział, mimo to nie stanowił on pokładu działowego. Jako ciekawostkę należy dodać, że w I połowie XIX wieku (lata 1816-1845) Brytyjczycy przebudowali na duże fregaty część mniejszych 74-działowych okrętów liniowych, ścinając im kasztele i wyższe pokłady działowe. Mimo dużej siły ognia (działa 32-funtowe w głównej baterii), modyfikacja taka jednak nie była zbyt udana<ref>Krzysztof Gerlach: "Słoń a sprawa duńska" w: [[Morze, statki i okręty]], 4/2006, s. 74-75</ref>.

Uzbrojenie XVIII i XIX-wiecznych fregat stanowiło 30-50 dział, z czego 20-30 najcięższych dział stanowiło główną baterię, usytuowaną na zakrytym pokładzie działowym. Największe francuskie i rosyjskie fregaty żaglowe I połowy XIX wieku miały do 60 dział. W drugiej połowie XVIII wieku typowym [[Kaliber|wagomiarem]] dział w głównej baterii były działa 12-funtowe, lecz na przełomie XVIII i XIX wieku, w okresie [[wojny napoleońskie|wojen napoleońskich]], typowym wagomiarem artylerii głównej fregat stały się armaty 18-funtowe<ref>Krzysztof Gerlach: "Krótkie dowództwa, długie historie" w: [[Morze, statki i okręty]], 1/2007, s. 54-55</ref>. Jako pierwsza w działa 24-funtowe została uzbrojona amerykańska seria dużych fregat typu ''[[USS Constitution|Constitution]]'', co dawało im dużą przewagę nad angielskimi odpowiednikami w [[wojna brytyjsko-amerykańska|wojnie brytyjsko-amerykańskiej]] 1812 roku. W ciągu następnych lat wagomiar uzbrojenia fregat rósł i fregaty połowy XIX wieku miały już na ogół takie same działa 32-funtowe w głównej baterii, jak okręty liniowe, lecz w mniejszej liczbie. Ciężar [[salwa burtowa|salwy burtowej]] fregat żaglowych I połowy XIX w. dochodził do 400-500 kg<ref name=eks>K. Gerlach: "Ekstremalnie wielkie fregaty..."</ref>.

Począwszy od [[1856]], amerykańskie fregaty typu ''Merrimac'' zapoczątkowały schyłkowy okres wielkich fregat śrubowych, o wyporności 4000-6000 ton. Ciężar ich salwy burtowej wynosił ok. 600-700 kg<ref name=eks/>. Pomimo zbudowania w Wielkiej Brytanii na początku lat 40. XIX wieku dwóch pierwszych fregat konstrukcji żelaznej, żelazo w konstrukcji okrętów nie przyjęło się aż do lat 60. XIX wieku i fregaty nadal budowano jako drewniane.