|
== Geneza ==
W momencie implementacji dyrektywy europejskiej Polska miała już pewne tradycje, jeśli chodzi o funkcjonowanie [[reprezentacja interesów pracowniczych|przedstawicielstw pracowników]]. Pierwszym aktem wprowadzającym taką instytucję był dekret z dnia 6 lutego 1945 r. o utworzeniu Rad Zakładowych <ref>Dz. U. z{{Dziennik Ustaw|rok=1945 r. Nr |numer=8, poz. |pozycja=36}}</ref>. Ciała te stały się w praktyce narzędziem państwa komunistycznego służącym utrzymaniu kursu scentralizowanej [[gospodarka planowa|gospodarki planowej]] i kontrolowaniu poczynań pracowników, gdyż zgodnie z art. 3 Dekretu - obok dbania o „zastępstwo interesów zawodowych” – zajmowały się też „czuwaniem nad wzmożeniem i ulepszeniem produkcji zakładu pracy zgodnie z ogólnymi wytycznymi polityki gospodarczej państwa.” Na mocy dekretu z dnia 16 stycznia 1947 r. o zmianie dekretu z dnia 6 lutego 1945 r. o utworzeniu Rad Zakładowych <ref>Dz. U. z{{Dziennik Ustaw
|rok=1947 r. Nr |numer=24, poz. |pozycja=92}}</ref> przedstawicielstwa te uzyskały status organów związków zawodowych i – wobec całkowitego uzależnienia tych ostatnich w 1949 r. od państwa – utraciły dużo ze swojego znaczenia jako niezależna reprezentacja pracownicza, choć funkcjonowały jeszcze do 1980 r.
Odmienny nieco charakter miały rady robotnicze tworzone w fabrykach spontanicznie w toku wydarzeń [[Polski październik|października 1956 r.]] Tym razem robotnicy, a wraz z nimi intelektualiści skupieni wokół tygodnika [[Po prostu]], żądali bezpośredniego wpływu załóg przedsiębiorstw na zarządzanie zakładem pracy, co miało być lekiem na podstawowe bolączki gospodarki sterowanej, tj. wyśrubowane odgórne plany i wiążące dla załogi wskaźniki produkcyjne, często niemożliwe do spełnienia mimo nakładania na pracujących coraz ostrzejszych norm pracy.
Pod społeczną presją rady zostały usankcjonowane w ustawie z dnia 19 listopada 1956 r. o radach robotniczych <ref>Dz. U. z{{Dziennik Ustaw|rok=1956 r. Nr |numer=53, poz. |pozycja=238}}</ref>. Już dwa lata później została ona uchylona przez ustawą z dnia 20 grudnia 1958 r. o samorządzie robotniczym <ref>Dz. U. z{{Dziennik Ustaw|rok=1958 r. Nr |numer=77, poz. |pozycja=397}}</ref>, ustanawiającą tzw. konferencję samorządu robotniczego, gdzie podstawowe znaczenie zyskały zakładowe organizacje partyjne, co umożliwiło władzom faktyczne ubezwłasnowolnienie rad.
Idea autentycznego uczestnictwa robotników w zarządzaniu ich zakładem pracy i upodmiotowienia załóg okazała się jednak na tyle żywa, że postulat zgłoszony ponownie na fali wydarzeń 1980 r. zrealizowano rok później w ustawie z dnia 25 września 1981 r. o samorządzie załogi przedsiębiorstwa państwowego <ref>Dz. U. z{{Dziennik Ustaw|rok=1981 r. Nr |numer=24, poz. |pozycja=123}}</ref>. Od tej pory w przedsiębiorstwach państwowych istniała wybieralna rada pracownicza oraz ogólne zebranie pracowników - organy, które otrzymały szerokie uprawnienia w zakresie kontroli działalności przedsiębiorstwa oraz dyrektora. Samorząd załogi odegrał poważną rolę w przygotowaniu przemian ustrojowych w roku 1989 r., ale po zaprowadzeniu ustroju [[społeczna gospodarka rynkowa|społecznej gospodarki rynkowej]], w wyniku systematycznej [[prywatyzacja|prywatyzacji]] [[przedsiębiorstwo państwowe|przedsiębiorstw państwowych]] utracił swoją pozycję i w ramach nowego ustroju gospodarczego został uznany za relikt [[gospodarka planowa|gospodarki planowej]]. Uzasadnieniem tej krytyki była niejednokrotnie roszczeniowa postawa samorządu w wielu przedsiębiorstwach, dbającego przede wszystkim o wysokie uposażenia pracowników, co uniemożliwiało racjonalizowanie i przystosowywanie gospodarki przedsiębiorstw do warunków panujących w [[gospodarka rynkowa|gospodarce rynkowej]] i w rezultacie przyczyniało się do ich upadku i innych poważnych problemów ekonomicznych.
Po transformacji ustroju gospodarczo-politycznego Polski powstały w końcu wolne [[związki zawodowe]] i właśnie tym organizacjom przyznano na mocy ustawy z 1991 r. oraz odpowiednich przepisów kodeksu pracy monopol w zakresie reprezentacji pracowniczej (m.in. kontrola wypowiedzenia i rozwiązania stosunku pracy, współudział przy tworzeniu regulaminu pracy, zawieranie porozumień z pracodawcą o sposobie przeprowadzenia zwolnień grupowych i kryteriach doboru osób zwalnianych).
|
