Geniusz (człowiek wybitny): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m WP:SK, usunięcie urwanego fragmentu zdania |
|||
Linia 5:
Pojęcie geniuszu pochodzi z aparatu terminologicznego [[retoryka|retoryki]] klasycznej, a jego współczesne znaczenie zaczęło kształtować się w wieku XVI, na gruncie [[humanizm renesansowy|humanizmu renesansowego]]. Początkowo bliskim odpowiednikiem "geniuszu" był retoryczny termin ''[[inventio]]'', funkcjonujący szeroko aż do XVIII wieku. Słowo "geniusz" (łac. ''genius'' lub ''ingenium'' - przy czym termin ''ingenium'' przybierał odcień znaczeniowy "twórczej inteligencji", termin ''genius'' ma konotacje związane ze światem duchowym czy nawet okultystyczne) zaczęło zastępować ''inventio'' w renesansowych Włoszech, o czym świadczą włoskie odpowiedniki słów łacińskich (''genio'' i ''ingegno''). Pocżątkowo, zgodnie ze znaczeniem ''inventio'' w retoryce, pod pojęciem geniuszu nie rozumiano niczego irracjonalnego i nadnaturalnego. Stopniowo jednak, pod (obecnym zwłaszcza w poetyce) wpływem Platońskiej koncepcji ''[[furor poeticus]]'' i rozowju [[neoplatonizm]]u we włoskiej filozofii renesansowej, zaczęto postrzegac geniusza jako osobę dotkniętą "boskim szałem", której nadzwyczajne zdolności nie mają charakteru naturalnego, ale które mają charakter nadludzki i opierają się na niedyskursywnych formach pozania. Geniusz zaczął być rozumiany jako zespół zdolności raczej wrodzonych niż możliwych do osiągnięcia przez systematyczną pracę, co przetrwało w rozumieniu tego terminu do dziś - zdolności, które rozwija się świadomie i wkładając w ten rozwój znaczny wysiłek, określa się raczej jako "talent". Popularne w filozofii renesansowej stało się też zestawienie tworów ludzkich z tworami boskimi - artysta był rozumiany ajo twórca na wzór [[Demiurg]]a z Platońskiego ''[[Timajos (dialog)|Timajosa]]''. Nie bez znaczenia dla kształotowania się pojęcia był także inny Platoński motyw, nawiedzający [[Sokrates]]a [[dajmonion]], oraz popularny w okresie renesansu [[okultyzm]] i [[astrologia]], sugerujace stały i specjalny związek niektórych, wybranych osób ze światem duchowym.
Drugim istotnym momentem w kształtowaniu się współczesnego znaczenia terminu "geniusz" była filozofia [[Immanuel Kant|Immanuela Kanta]]. Kant zdefiniował pojęcie geniusza w ''[[Krytyka władzy sądzenia|Krytyce władzy sądzenia]]''.
== W psychologii i filozofii nauki ==
Zdaniem filozofa nauki [[Thomas Kuhn|Thomasa Kuhna]] postęp w nauce odbywa się dzięki geniuszom, którzy dokonują ''rewolucji naukowych'' wprowadzając nowy, lepszy [[paradygmat]] w miejsce starego, mniej adekwatnego. Klasycznym przykładem geniusza jest Mikołaj Kopernik, który dokonał [[rewolucja naukowa|rewolucji naukowej]] zmianiając paradygmat geocentryczny na heliocentryczny<ref>T. Kuhn, The Structure of Scientific Revolutions, University of Chicago Press, 1962</ref>.
Zjawisko geniuszu jest przedmiotem badań psychologów. Jak twierdzi dr [[Michał Chruszczewski]], pracownik naukowy Wydziału Psychologii [[UW]], osoby o wyjątkowych zdolnościach intelektualnych mogą posiadać odmienny sposób przetwarzania informacji w [[mózg]]u, który sprawia, że odbywa się ono nie tylko szybciej ale także wydajniej. Oznacza to, że geniusze szybciej niż przeciętni ludzie rozwiązują zadania i jednocześnie rozwiązywanie zadań wymaga od ich mózgu mniejszych nakładów energetycznych, przez co wolniej się męczą<ref>Chruszczewski, M. H. (2004). Kondycja uzdolnionych i społeczne warunki przejawiania się ich uzdolnień. Ruch Pedagogiczny, 75, 5-6, 5–21</ref>.
Nie istnieją jednoznaczne ustalenia na gruncie psychologii jaki [[iloraz inteligencji]] stanowi granicę geniuszu, jednak najbardziej rozpowszechnione przekonanie mówi o punkcie około trzeciego odchylenia standardowego od średniej (140)<ref>Reber, Słownik psychologii, Scholar</ref>
Linia 21:
Idea geniusza stała się jedną z centralnych w światopoglądzie [[romantyzm|romantycznym]]. Dziewiętnastowiecznemu kultowi geniusza patronował [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]], który udowodnił, że z nizin społecznych można awansować na szczyt. Podziwiano w nim wizjonera, który wstrząsnął porządkiem świata. Przykład Bonapartego, a jeszcze bardziej jego mitologia uzasadniały rozumowanie: stwórzmy geniuszowi możliwości do działania, a dokona rzeczy niewyobrażalnych.
Kult geniusza najwyraźniej wpłynął na sztukę i stosunek do artystów. Idealizując sztukę, w artystach zaczęto dopatrywać się istot niezwykłych, przewyższających zwykłych ludzi. Wzorem takiego geniusza stał się zwłaszcza [[
[[Plik:Klinger Beethoven2.jpg|thumb|140px|right|Beethoven jako geniusz ([[Max Klinger (artysta)|Max Klinger]])]]
Linia 46:
[[Kategoria:Inteligencja]]
[[Kategoria:Historia idei]]
[[ar:عبقرية]]
[[cs:Génius]]
[[da:Geni]]
[[de:Genie]]
[[en:Genius]]
[[es:Geni]]
[[eo:Genio]]
[[fa:نابغه]]
[[fr:Genius]]
[[ko:천재]]
[[id:Jenius]]
[[it:Genio (filosofia)]]
[[he:גאון]]
[[lt:Genijus]]
[[nl:Genie (persoon)]]
[[ja:天才]]
[[no:Geni]]
[[pt:Gênio (pessoa)]]
[[ro:Geniu]]
[[ru:Гениальность]]
[[simple:Genius]]
[[sk:Génius]]
[[sl:Genij]]
[[sr:Геније]]
[[fi:Nerous]]
[[sv:Geni]]
[[uk:Геніальність]]
[[ur:جینیس]]
[[yi:גאון]]
[[zh:天才]]
| |||